Cat. Foto's met een verhaal

HIP-TIME MAGAZINE 97      

Ten tijde van deze foto (MWvH., no. 01867) heet de straat langs het witte pand met de naam en de affaire van grossier ‘Theodorus Leenes, Chocolade en Suikerwerken’ nog gewoon ‘Haringspad’. Die naam heeft het zeer lang gedragen. Daarvoor is ook wel een verklaring te geven. In de Speciekohieren vinden we namelijk op de Nieuwburen als ‘huisman’ de persoon van Jan Harings, die in ieder geval van 1748 tot en met 1763 daar zijn boerenwerkzaamheden uitoefent. Hij huurt aan het einde van het pad een ‘huys en schuyr’ met ongeveer 10 morgen lant van de eigenaresse de wed. Tjaardt van Heloma. De volksmond zal ongetwijfeld dit toponiem tot stand hebben doen komen met de bekende hardnekkige gevolgen. Zelfs in 1829 wordt in een overeenkomst tot het dempen van de gracht voor het grietenijhuis Oenemastate gesproken over het 'Cingel of Haringspad'. (SCO 1177) Ook de kadastrale minuutplan van 1832 vermeldt nadrukkelijk de naam 'Het Harings Pad' langs 'De Kolk'. Ook eerder al vinden we de naam Haringspad in een journaal van ontvangsten en uitgaven uit 1817 als een timmerman wordt betaald voor zijn werk in 1812 aan het brugje tussen Haringspad en Nieuwburen.

Ab Taconis, onderzoeker van historisch Heerenveen uit de jaren veertig tot en met zestig van de 20e eeuw, vertelt in een artikel over de Franse tijd, dat de manschappen van de Eerste Compagnie moesten samenkomen op het ‘Harenspad’ voor de woning van Kapitein Kratzsch. Deze woont een aantal jaren als officier van justitie op ‘Oenemastate’. Taconis vult dan de tekst tussen haakjes aan met zijn visie, dat de naam ‘Haringspad’ een verbastering is. De weg is volgens hem oorspronkelijk genoemd naar de familie van Haren, die er tot ongeveer 1750 zou hebben gewoond. Dat klopt want Catharina van Haren woont er nog tot 1771 als de ‘wed. Grovestins’.

Taconis maakt in de jaren vijftig deel uit van de Oudheidkamerbestuurders en publicisten over de Heerenveense historie, die gezamenlijk tevens onderdeel zijn van de straatnamencommissie en hun invloed hebben aangewend om de in hun ogen ‘administratieve slordigheid’ ongedaan te maken. De statusbewuste gemeenteraad blijkt daarvoor gevoelig, want op 21 december 1959 besluiten ze tot de wijziging van de straatnaam naar ‘Van Harenspad’. Op 22 november 1978 worden de straten langs Oenemastate en het plein daarvoor, die eerst ook tot het Van Harenspad zijn gerekend, hernoemd. Daarvoor wordt de naam ‘Gemeenteplein’ ingevoerd.

Deze anonieme foto is gemaakt kort na 14 april 1945 na het opblazen van de Garstenbrug - één van de zes bruggen in Heerenveen die dat lot heeft ondergaan - bij het terugtrekken van de Duitse bezetters. Verbazingwekkend dat er nog iemand een fotorolletje in zijn bezit heeft om dit vast te kunnen leggen. Je moet bijna veronderstellen dat het om een beroepsfotograaf gaat. De locatie ligt bovendien verleidelijk dicht bij het woonhuis en atelier van Chris en Philippus Weijer op de hoek Lindegracht-Nieuwstraat. Zullen we het ooit te weten komen ?

Het is geen aangenaam gezicht dat verwrongen ijzer en de beschadigingen aan het metselwerk van de fundering. Toch is er al of weer verkeer over de brug door een dame met de fiets aan de hand en enkele andere passanten. 

Op 20 sept. 1945 laat de directeur gemeentewerken aan B. en W. weten, dat de Garstenbrug nog niet is gerepareerd.

Het is wel de bedoeling dat er een noodophaalbruggetje van 1.50 breed wordt gelegd. Een uitgavenlijst in een dossier van oorlogsschade vermeldt een bedrag van fl.220,- voor de firma Theodorus Groothoff & Zn. wegens het stukbranden en opruimen van de Garstenbrug. Op 3 december 1945 wordt de algehele vernieuwing van de brug geraamd op fl.6950,-. 

Het is in de Heerenveense infrastructuur een onmisbare verbinding, tot de verkeersintensiteit zodanig is gegroeid dat de scherpe bochten naar en vanaf de brug als te krap worden ervaren. Overigens duurt de reparatie van de Garstenbrug zeer lang. Als reden daarvoor moeten we het gebrek aan materialen vermoeden. Het is anders niet te begrijpen, dat de Heerenveense Koerier op 21 maart 1946 - bijna een vol jaar later - schrijft dat het doorgaande verkeer via het Haringspad richting Gorredijk en Drachten nog steeds gestremd is. Het alternatief via de Oude Koemarkt naar de K.R. Poststraat en de Nieuwstraat en de Heideburen is nog niet ingeslepen. Weliswaar krijgt de gemeente Heerenveen op 27 februari 1946 groen licht van Gedeputeerde Staten voor het herstellen van de beschadigde brug en het raadt dat aan te melden bij de Rijkscommissie voor Advies inzake Bijdragen Wederopbouw Publiekrechtelijke lichamen, Den Haag. Maar ... daarmee ligt er niet onmiddellijk een nieuwe brug !

Tien jaar eerder - begin september 1935 - verovert de Garstenbrug de kolommen van het Nieuwsblad van Friesland met ervaringen, die het gevolg zijn van het plan de scheepvaart in de Compagnonsvaart te verlossen van de steeds terugkerende frustatie van de te hoge sluisdrempel onder haar brug. Bij het eerste bericht zijn er meldingen van archeologische aard als blijkt dat bij het droogvallen van het afgedamde gedeelte naast een tweetal gouden ringen ook verschillende muntvondsten worden gedaan door de werklieden (en clandestien door de omstanders). Er wordt gerept van een zevental munten, waarvan één met de tekst ‘West-Frisiae’ en het jaartal 1721. Verder één bronzen gulden (een zogenaamde ‘Willem’) van 1820, een halve gulden van 1823 en enkele Belgische munten. Enkele dagen later is er ook een munt met het opschrift ‘Stad Utrecht, 1723’ - met op de andere zijde een wapenbeeld - gevonden (vermoedelijk dus een duit).

Vanaf de 16e september 1935 verandert de toon van nieuws. Het waterpeil daalt door de aanvankelijk gebrekkige afdamming zo snel in de Compagnonsvaart, dat de melkvaarders er de nadelige gevolgen van ondervinden. Er is sprake van tegenslag bij de verwijdering van de betonnen sluisdrempel. Wanneer dat uiteindelijk is gelukt en de bodem eronder wordt uitgegraven verliest de onderbouw van de brug zijn steun. Het zware brugdek zorgt voor een dermate verzakking, dat het brugdek aan de noordkant vastgekneld raakt. De brug kan niet meer geopend worden en moet voor het verkeer worden gesloten, met uitzondering van voetgangers en wielrijders.

De omleggingsroute vanuit de Knijpe voert langs de Nieuwstraat en Kerkstraat, maar zoals gebruikelijk in zulk soort situaties trekken sommige autobezitters zich van de bebording niets aan. Zodoende gaat zich een situatie voordoen, dat het verkeer op de Lindegracht door elkaar tegemoetkomende vrachtauto’s muurvast komt te zitten en slechts met grote moeite aan de stagnatie een einde komt.

Maandag 7 oktober 1935 komt het verlossende bericht, dat de drempel met 30 centimeter is verlaagd. Alle andere werkzaamheden voor verbetering van de watervoorziening en dus ten dienste van de scheepvaart van waterschap ‘De Schoterlandsche Compagnonsvaart’ zijn uitgevoerd. De subsidiëring door provincie en de gemeenten Opsterland en Schoterland zijn toereikend. De stremming voor het verkeer wordt woensdag de 9e oktober opgeheven en de brug kan weer worden gebruikt.

Met het grote aantal vaarten en wijken in de gemeente, maar ook in de plaats Heerenveen, zijn de oeververbindingen het onderwerp van voortdurende zorg. De verschillende overheden hebben er regelmatig mee te maken. Het rijk met de Hoofdbrug, de provincie met de provinciale waterwegen en haar bruggen (Heerensloot en haar oeververbindingen), de gemeentelijke overheden met de barten en bruggetjes over verschillende wijken, de waterschappen met sluizen en dergelijke en de huiseigenaren met de bruggetjes over de scheidsloot voor hun huizen (Falkenaweg, Fok).

Kort nadat de Garstenbrug zijn ‘sluisdrempel’ heeft verlaagd kan de gemeente Schoterland na jarenlange voorbereidingen en requesten van bewoners van b.v. Breedpad-Badweg en Nieuwburen, werk gaan maken van de te smalle barten en bruggen over de ‘Kempenaerswijk’ en ‘Koolsingelgracht’. In dit artikel concentreren we ons op de laatste en leggen eerst even uit, dat de wijk die vanuit de Schoterlandsche Compagnonsvaart - op onze foto uiterst links - naar het voormalige terrein van de gasfabriek voert. Door Taconis wordt dit in een historisch artikel de ‘Koolsingelgracht’ genoemd. Die gracht heeft zelfs op de oorspronkelijke, kadastrale minuutkaart uit 1832 een merkwaardig verloop: eerst naar het zuiden (ca. 50 meter), dan naar het oosten (ca. 31 meter) en tenslotte weer naar het zuiden (minstens 130 meter). Het blijkt daarmee een onderdeel te zijn van de grachtengordels, die de ‘voorname’ huizen (Helomahuis, Scheltingahuis, Oenemastate) haar status verschafte. De ‘Koolsingel’ heeft zo rond het jaar 1800 haar begin ten westen van Nieuwburen 12 (het pand van notaris Kool, die later zijn naam nog uitbreidt met de naam van het geslacht van zijn moeder tot ‘Kool van Heerens’) en naar het zuiden als voetpad parallel met de gracht naar het zuiden loopt.  Dit ‘singeltje’ krijgt in 1902 door grootgrondbezitter Geert Korf een flinke uitbreiding naar het zuiden tot aan het Oranjewoud met de aanleg van een door snelgroeiende bomen gemarkeerd voetpad, waarvan opnieuw de volksmond de naam heeft bepaald: ‘het Korflaantje’ of ‘Korfsingel’. Het ‘wandellaantje’ voor de gezinsuitstapjes op zondag naar ‘t Woud werkt bij het invallen van de duisternis als een magneet op ontluikende liefdes door haar aantrekkingskracht als het ‘vrijerslaantje’.

De ijzeren brug over de wijk naar de gasfabriek, welke het Haringspad en de Nieuwburen met elkaar verbindt, is een ontwerp van de dienst Gemeentewerken van Heerenveen (dossier 332-3). Deze moderne verkeersverbinding vervangt de dubbele ‘barte’ die een aantal jaren heeft dienst gedaan. Van de 18 inschrijvingen voor het maken en bedrijfsvaardig opstellen van 2 (twee) ijzeren ophaalbruggen wordt de opdracht gegund aan de Constructie-werkplaats en Machinefabriek N.V. R. Bosman te Rotterdam. Heerenveens constructiebedrijf van Th. Groothoff en zn. is met een begroting van fl.8668,- ruim verslagen door de inschrijvingsprijs van fl.7656,-.  De tweede brug betreft de brug over de Kempenaerswyk in het Breedpad. Aanbesteding voor beide bruggen vindt plaats op 29 october 1937. Heerenveens aannemer R. van Dijk, zelf wonend op de Nieuwburen 10, heeft zowel voor de onderbouw van de twee bruggen, als de walmuur, trottoir en bestrating getekend. De gunning daarvan is gedateerd 18 november 1937. Op 15 maart 1938 dient aannemer van Dijk een eis tot schadevergoeding in, omdat aan de strekdam bij het werk op de Nieuwburen door een aantal jongens schade is toegebracht. B. en W. wijzen de claim van fl.45,- af, omdat de gemeente daarvoor niet aansprakelijk kan worden gesteld. Eenvoudige bedrijfsrisico derhalve !

De levensduur van deze brug blijft beperkt tot 18 jaar, want in 1955 wordt de Van Kleffenslaan aangelegd en de brug wordt gedemonteerd. De ‘Koolsingelgracht’ wordt gedempt, de Garstenbrug wordt verlegd in het verlengde van de Nieuwstraat en de Van Kleffenslaan. Er sneuvelen daarvoor enkele huizen aan het begin van de Nieuwburen (nrs. 2 en 4 in ieder geval). De Nieuwstraat heeft dan al een verbinding met de K.R. Poststraat.

Aan het huisje van mw. Van der Klok, aan het doktershuis en aan Watertoren en Postkantoor hebben we al eens aandacht besteed. De geschiedenis van het Leenes-pand geeft aanleiding tot het noemen van de laatste publicatie op het gebied van ‘Monumenten in Nederland. Friesland.‘ bij Waanders Uitgevers, Zwolle, 2000.

Met stelligheid - doch helaas zonder bronvermelding, tenzij U de Rijksdienst voor de Monumentenzorg in Zeist als zodanig beschouwd - stellen de auteurs Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel-Meester en Yme Kuiper, dat van Harenspad 50 moet worden beschouwd als ‘het voorm. Dekemahuis’. Bouwkundig wordt nog vermeld een ‘hoog omlopend schilddak’ en ‘het deels onderkelderde huis met een mogelijk laat 17de eeuwse kern’.  De ‘omlijste ingang’ stamt uit de eerste helft van de 19e eeuw. En het is rond 1907 verbouwd. Het is U bekend, dat het sinds 1981 onderdak biedt aan museum Willem van Haren.

De stelligheid van historisch onderzoeker Barteld de Vries in “De geschiedenis van het museumgebouw aan het Van Harenspad 50 in Heerenveen” is daarentegen wel onderbouwd. Bij de verkoop van ‘Moerborch’ (voorloper van Oenemastate) in 1612 wordt Brecht Claesdochter, weduwe van Tjaerdt Gaeles - stamvader van de familie van Heloma -, als eigenaresse genoemd van het terrein ten oosten van de ‘borch’. Zij heeft het terrein tussen 1586 en 1612 in bezit gekregen, volgens een stuk uit een ‘Proclamatieboek’ (oud inv. nr. Q-2) van het Rechterlijk archief van de gemeente Schoterland. (nieuw: Tresoar, Toegang 13.65, 1601-1608). Van dat jaar 1586 - als ‘Moerborch’ wordt genoemd - is het niet duidelijk of de oostelijk daarvan gelegen eigendommen van de Cuyck-en Foeytscompagnie én Dekema, toen al bebouwd waren. (Inventaris D.C.F., nr. 1499) Deze wetenschap zal andere onderzoekers tot de conclusie hebben gebracht te stellen, dat ‘vermoedelijk’of ‘waarschijnlijk’ het zogenaamde ‘Dekemahuis’ er reeds vóór 1586 al is gesticht. Niet Pieter maar zijn zoon Rienck van Dekema zou er in dat geval hebben geresideerd.

De zekerheid van 1612 én het bezit van Brecht Claesdochter, wed. van Heloma doet de gidsengroep van de Stichting Historie Heerenveenin hun rondleiding bij voorkeur de nadruk leggen op het benoemen van het huis tot ‘Helomahuis’.

2014, december 14 - wibbo westerdijk - hip-backup

 HIP time magazin  124 

Deze aflevering staat in het teken van een beslist jongere prentbriefkaart. Uiteraard uit de collectie van het Heerenveen Museum. De moeilijkheid van speciaal deze kaart is het gegeven, dat de adreszijde geen enkele aanknopingspunt geeft voor een datering. Geen handschrift, geen postzegel en dus ook geen poststempel. Het enige positieve blijkt dus het opschrift: “Heerenveen, Burg. Falkenaweg”.

We zullen dus eerst de negatieve benadering moeten kiezen en kijken, wat er nog niet op staat. De grootste verandering ten opzichte van de afgebeelde situatie is het pand van de voormalige Citroëngarage. (Lees daarvoor HIP-Time Magazine 122 van 12 december 2015). Dat pand is in het jaar 1985 door architect Pieter Wester (1948) als partner in architectenburo Gjalt de Jong te Drachten ontworpen en omgetoverd van ‘een echte villa’ en door aannemer Frisoplan te Sneek gebouwd en door makelaardij Terpstra te Heerenveen in de markt gezet als ‘stadsvilla’. Dat betekent op de begane grond twee kantoren en daarboven zes exclusieve koopappartementen in drie bouwlagen, waarvan de oplevering eind 1986 in het vooruitzicht wordt gesteld. Lezenswaardig is in dit opzicht een artikel in de Leeuwarder Courant van 4 november 1988 van journalist Symen Kingma, omdat het veel informatie bevat over nieuwe opvattingen over stadsontwikkeling.

De aanwezigheid van de Esso-reclamezuil, samen met de daarbij horende benzinepompen, maken ons dus duidelijk: ‘het dossier 188-3, genaamd Frisoplan BV - bouw van 6 woonappartementen en 2 kantoorruimten aan de Burgemeester Falkenaweg, 1985’ is nog niet in uitvoering. Met andere woorden: de foto dateert van vóór 1985. 

Het tweede pand links met puntgevel - van donkere stenen en de witte vlaggenmast - is gebouwd volgens de woningkaart in 1939. Op die kaart staat het pand met huisnr. 36 (en vermoedelijk rond 1960 vernummerd naar nr. 32) geregistreerd, en het is nog een vrijstaand huis. Daarvoor is het de zuidelijke helft geweest van een dubbelpand, behorend tot de Feitshuizen, waar mr. Jacob de Geer, advocaat-procureur tot 21 mei 1938 heeft gewoond. Vervolgens is door eigenaar Andries Gaastra deze helft gesloopt 

en voor burgemeester J.J.G.S. Falkena dit nieuwe pand gebouwd. Het pand krijgt opnieuw ook het huisnr. 36 en de heer Falkena trekt er op 17 april 1939 in. De andere helft met alle kenmerken van de Feitshuizen - wordt gerestaureerd en daarna in twee delen verhuurd. Na de renovatie wordt aan de bovenverdieping het nummer 34-boven toegekend (eerste bewoonster - van 28 februari 1939 tot 15 april 1940 - Margreta Gaastra, gescheiden van Fokko B. Aberson) en aan de beneden-etage nummer 34-beneden (eerste bewoner Jan Wignand, van 20 december 1938 tot 14 januari 1956). Na het vertrek van Wignand krijgen boven-en beneden-etage weer een gezamenlijke bestemming. Eerder zijn we steeds uitgegaan van de hernummering naar nr. 28 (boven) en nr. 30 (beneden) omstreeks 1960, maar mogelijk is er zelfs sprake van een eerdere hernummering van het boven beschreven pand. Hoe is het anders te verklaren dat een krantenartikel in de Friese Koerier van 17 augustus 1956 melding maakt van de verhuizing van dameskapster Aly Tamboer van de Dracht 24 (boven de Gruyter) naar ‘het gesloten huis Burgemeester Falkenaweg 28’. Zij mag het laten transformeren tot een smaakvolle, moderne zaak met vier kaptafels, diverse vitrines met producten voor de schoonheidsbehandeling en een met zwart beplakt behang op de schoorsteen met in witte letters ‘een goede dag’ in ongeveer alle wereldtalen. In april 1965 wordt de kapsalon gesloten en stopt ook de berichtgeving over Aly Tamboer in de kranten. Overigens blijkt uit een aantal familieberichten, dat er geen sprake is van toeval bij de vestiging in dit pand. Zij is namelijk gehuwd met bewoner Herman Plantinga, die op de woningkaart staat als hoofdbewoner van 15 augustus 1956 tot 27 januari 1965.

Verwarrend is het in de Friese Koerier van 31 augustus 1965 te moeten lezen, dat op 1 september de “Opening van Hobby-Huis H. v.d. Heide” op de Burg. Falkenaweg 28 zal plaatsvinden “met alles voor de ‘Doe Het Zelver’, terwijl op de openingsdag zelf in een advertentie met exact dezelfde tekst in de Friese Koerier van die dag sprake is van de exploitant “H. v.d. Velde”. Gelukkig weet de woningkaart ons daarover te vertellen, dat per 25 augustus als bewoner van nr. 28 staat vermeld: ‘Haentje van der Velde’. Gedurende ruim twee jaar vinden we vervolgens bijna wekelijks een advertentie in de Friese Koerier met de aanbieding van dit Hobby-Huis van H. van der Velde. Op 11 januari 1968 vertrekt Van der Velde als bewoner uit het pand. Inmiddels zal hij zakelijke onderhandelingen hebben gevoerd voor overname van het bedrijf, want nog dezelfde dag trekt Pieter Timmermans in het pand. Uit een advertentie van de Friese Koerier van 28 juni 1968 wordt namelijk de opening op 29 juni d.a.v. aangekondigd van ‘ons geheel gemoderniseerd en naar de eisen des tijds ingericht HOBBYCENTRUM’. Nauwelijks een jaar later laten de exploitanten (Timmermans heeft inmiddels een zakenpartner gevonden in Holtrop) via de Leeuwarder Courant van 14 juni 1969 weten, dat het winkeloppervlak van het HOBBYCENTRUM is uitgebreid tot 180 vierkante meter. Bovendien afficheren ze zich met de eerste zelfbedieningszaak met een uitgebreid assortiment voor klussen en vrije tijdsbesteding in deze branche in Friesland.

Ook na de opname van de Friese Koerier in de Leeuwarder Courant (1 januari 1970) blijven de exploitanten hun uitbreidende assortiment aanprijzen op de advertentiepagina. De laatste bewoner van pand 32 (eerder al aangeduid) Dicky Bijlsma trekt op 29 november 1971 de deur achter zich dicht. Daarna is Burg. Falkenaweg 32 (beneden) nog als kantoor in gebruik geweest door verzekeringsman De Goede, die op 6 januari 1969 van Fok 5 komt en op 8 november 1971 naar de Sieversstraat 10 verkast.

De aankondigingen van het HOBBYCENTRUM - voor wat betreft de adressering vanaf 3 februari 1972 - wordt uitgebreid tot Burg. Falkenaweg 28-32.

De conclusie moet zijn dat de heren Timmermans en Holtrop de panden 28 (-30) en 32 gaan koppelen om tot een vergroting van de verkoopruimte te kunnen komen. Op 28 april 1972 duikt in de advertenties bovendien de term ‘Hobby en Doe-het-zelf-markt’ op. Datzelfde jaar vinden we ook in een advertentie de aanduiding ‘HUBO Hobbycentrum’, als teken dat zij zich hebben aangesloten bij de HUBO. De ‘Houthandel Utrecht Bedrijven Organisatie’ werkt als leverancier van de producten voor de aangesloten franchisenemers. Een aantal advertenties in 1973 maken zelfs alleen maar gebruik van de term ‘Doe-het-zelf-markt’, maar ook van de adressering ’28-30-32’.

Wanneer de eerste advertentie van de HUBO op 29 november 1973 in de Leeuwarder Courant verschijnt, staan de Friese aangesloten zaken in een door de HUBO geplaatste advertentie en voor de Heerenveense vestiging: adres Falkenaweg 28. Het feit, dat de woningkaart nog steeds voor nr. 28 ook bewoners registreert, betekent denkelijk dat de bovenverdieping zijn woonfunctie heeft behouden, terwijl Timmermans en Holtrop beneden het sterk vergrote ‘HUBO-huis’ exploiteren. In de jaren daarna wordt de formule HUBO zo nu en dan gekoppeld aan het merk WEDEKA. De tachtiger jaren geven de advertenties eveneens regelmatig de namen van Timmermans en Holtrop prijs. Begin jaren negentig wordt niet meer Falkenaweg 28 genoemd, maar nr. 32, terwijl in een advertentie van 2 april 1993 de zaak ‘HUBO-Holtrop BV’ wordt genoemd met een dealerschap voor WEDEKA-producten. De laatste advertentie van HUBO-WEDEKA stamt van 5 oktober 1994.

Voor de jongste geschiedenis van dit complex zullen we moeten aankloppen bij de ‘Woonwinkel It Wenhûs’, welke tot onze spijt op haar website helemaal niets prijsgeeft over haar ontstaan en de bedrijfsgeschiedenis sindsdien.

Het pand nr. 26 (eerder no. 32) ten noorden van de huidige woonwinkel is volgens de woningkaart gebouwd in 1927. Anne de Boer - als depothouder benzinehandel in het adresboek 1934 - moet daar tot eind oktober 1949 hebben gewoond. Vervolgens wonen er Wiebe Tilstra vanaf 9 november en  Eitze Halbersma vanaf 11 december 1949. Als Halbersma op 12 december 1952 uit 194 sollicitanten wordt benoemd tot conciërge aan de Ambachtsschool woont zijn voorganger nog in de dienstwoning op het terrein van de school. Per 1 februari 1953 verlaat Halbersma dus no. 32 om te verhuizen naar Falkenaweg 54a (de dienstwoning), waar eerst conciërge G. van Houten en daarna diens opvolger J. Boonstra enkele jaren hebben gewoond. In 1937 is het pand - samen met de cantine van de school aanbesteed - en zal vrij snel ter beschikking zijn gekomen. Het is in ieder geval in 1938 bewoond.

In het pand 26 komen in de periode 1953-1980 ook als bewoners de namen voor van Jan Friso, Sijbrand Nijman, Lucas J. Fransen (bedrijfsleider, directeur bij autobedrijf Jansma & van der Mei), Nelis van der Let en z’n echtgenote, en Jacob Schaap. Omdat de woningkaart niet met beroepen werkt en daarvan geen gezinskaarten beschikbaar zijn valt daarover weinig te melden.

Een bericht in de Heerenveensche Koerier van 11 mei 1950 met als titel: “Heerenveen een nieuwe garage rijker” confronteert ons met de expansiedrift van de commanditaire vennootschap “Het Friesche Automobielbedrijf”. Aan de basis van deze vennootschap staat de heer J. de Boer, die in Joure al twintig jaar een garage heeft geëxploiteerd o.a. als sub-dealer voor Ford, maar ook in Citroëns heeft gehandeld. In 1946 neemt hij de garage over van de fa. Gebrs. Wijma aan het verbrede gedeelte van de Verl. Dracht-oost. De Wijma’s hebben vanaf 1 augustus 1928 bij vergunning nr. 1848 op het zuidelijke deel van de tuin van J. Woltman een moderne autogarage (met dubbele bovenwoning) laten verrijzen van 8 meter diep en 15 meter breed.  

De heer J. de Boer en zijn mede-firmant J. van Kampen hebben op het adres Dracht 105-109 niet alleen in hun bedrijf vorm gegeven aan ‘Official Forddealer’ zijn, maar hebben het bedrijf ook opnieuw vorm gegeven (gerestaureerd) om goede service te kunnen bieden, o.a. door luxe autoverhuur en taxidiensten. Op 10 mei 1950 hebben zij daartoe een tweede pand geopend, welke eerder aan de heer Andries Jonkers onderdak heeft geboden aan z’n autobusbedrijf en daarna zelfs nog bij de N.T.M. in gebruik is geweest. Met een ‘kuil’ (doorsmeerstation), showroom en boxenstalling is het F.A.B. (Friesche Automobielbedrijf) volledig bij de tijd, terwijl ook het taxibedrijf hier haar uitvalsbasis heeft gevonden. De opening wordt beschreven als een bijzonder feestelijk gebeuren.

Een anekdotische gebeurtenis zal aan het service-station aan de Burg. Falkenaweg blijven herinneren. Op 16 februari 1951 (H.K.) veroorzaken sneeuwballende schooljongens een ernstig ongeluk. Het slachtoffer een zoon van de strohandelaar Bennen, die zich met zijn arm probeert te beschermen tegen een sneeuwballenregen en daardoor minder op het verkeer let, wordt door een bestelauto aangereden. Hij smakt tegen de grond en wordt met een zware hersenschudding naar het ziekenhuis vervoerd. De school, die het sneeuwballen heeft verboden, weet de hoofdschuldige op te sporen en krijgt een straf opgelegd.

Een klein advertentietje in de Friese Koerier attendeert het Heerenveense publiek nog even op een uitbreiding van de activiteiten op Burg. Falkenaweg 32. Vanaf 30 november 1956 namelijk is dit het adres en het telefoonnummer 2615 om opdrachten voor het taxi-en autoverhuurbedrijf van de C.V. Het Friesche Automobielbedrijf te kunnen plaatsen. Op 29 november 1964 verstrekt B. en W. van Heerenveen op grond van artikel 46 van de ‘Wet Autovervoer personen’ aan de C.V. Friesch Automobielbedrijf een vergunning tot het exploiteren van twee huurauto’s.

In november 1966 bestaat het F.A.B. twintig jaar en is er alle reden om feest te vieren. Het bedrijf doet dat op 16 november met een receptie en een Fordshow. De receptie in restaurant Tropenfauna draait om het echtpaar De Boer, die - na 40 jaar geleden in Joure een garage te zijn gestart en daar ook Ford-sub-dealerschap heeft gehad - in 1946 met de F.A.B. in Heerenveen is begonnen. Op deze feestdag heeft het bedrijf 35 mensen in dienst en is men bezig zich voor te bereiden op een uitbreiding van de locatie aan de Verlengde Dracht in de richting van het Burgemeester Kuperusplein.

Extra glans wordt aan dit jubileum gegeven door een show van alle types Ford, die er op dat moment aan de markt zijn. Ook voor dit gebeuren is Tropenfauna de gastheer. Zelfs het laatste model “de Ford Consul Cortina” zal worden geshowd.

Van de op 29 november 1964 toegestane vergunning voor de twee huurauto’s besluit dezelfde B. en W. deze op 3 juli 1967 over te dragen aan H. Hofma, James Wattlaan 4 te Heerenveen.

Langzamerhand verandert het zakelijk karakter van het F.A.B. De maatschappelijke ontwikkelingen gaan meer in de richting van uitbreiding van de inruilwagensmarkt van gebruikte auto’s met Bovag-garantie. Ook de in 1974 aangetreden nieuwe directeur en enige aandeelhouder Jan Boom, afkomstig uit het Volkswagenconcern, weet die ontwikkeling niet tot staan te brengen. De poging om met een plaats op het industrieterrein Heerenveen-zuid - mede noodzakelijk vanwege de mogelijkheden van showroomgrootte (1300 m2) en parkeerfaciliteiten - kan een maatschappijprobleem niet oplossen. Op de Zilverweg 5 zet het Friesch Automobielbedrijf (Ford) per 1977 haar activiteiten door en komt in 1980 tot de conclusie op basis van een aantal factoren, dat de automarkt snel is verslechterd. Er is een roep om kleinere auto’s met een geringere winstmarge. Geprobeerd wordt nog een lease-constructie om de problemen het hoofd te bieden, maar op de grote hoeveelheid onverkoopbare inruilauto’s wordt teveel verlies geleden. Boom verkoopt zelfs een voorraad van 82 ingeruilde auto’ voor een appel en een ei’ (schijnwaarde) elders in het land en ontziet daarmee de locale markt voor een regelrechte ramp.

Op 27 juni 1980 telt de directeur Jan Boom van de BV. zijn knopen en stapt naar de rechter om het faillissement van zijn bedrijf aan te vragen. De Leeuwarder Courant legt uit dat de sterkvertraagde omloopsnelheid van de tweedehandsauto’s de belangrijkste reden is. Wanneer het gemiddelde renteverlies honderd gulden per maand is, komt de rentabiliteit van het bedrijf in het geding. De zgn. kopersstaking met een verminderde autoafzet van wel 50 procent blijkt desastreus. Zoals meestal zijn ook nu de fiscus en de bank de voornaamste schuldeisers. Het gaat nu nog om 24 man personeel, waarvan 22 kostwinner zijn.  Op 2 juli 1980 staat het vonnis van de Arrondissements-Rechtbank te Leeuwarden in de krant, Mr. D. Aten is benoemd tot rechter-commissaris en Mr. A. van der Werf tot curator. De curator mr. Anne van der Werf uit Sneek laat het bedrijf voorlopig nog doordraaien. Gelukkig blijkt een bericht als zouden de ex-werknemers hun salaris niet hebben gekregen onjuist. Zij hebben tot de datum van failliet verklaring van het bedrijf hun centen uitbetaald gekregen en daarna door de bedrijfsvereniging. (L.C. 2-12-1980)

De volgende fase in de afwikkeling van het faillissement is de “Verkoop bij executie”, die zal worden gehouden op vrijdag 10 april 1981 om 10.30 uur aan de Zilverweg 5 te Heerenveen. De gehele bedrijfs-en kantoorinventaris met administratief en bedrijfsmateriaal wordt ten verkoop aangeboden tegen contante betaling en zonder opgeld. De deurwaarder is belast met de executie.

Op 13 maart 1983 laat de Leeuwarder Courant tenslotte weten, dat bij gebrek aan baten het faillissement van het Friesch Automobielbedrijf BV, Zilverweg 5, Heerenveen, is opgeheven.

Op 28 september 1983 blijkt Autobedrijf Van der Brug - met vestigingen ook in Drachten en Oosterwolde - zich te hebben gevestigd op de Zilverweg 5 als dealer van de Duitse autofabrikant V.A.G. (Volkswagen Aktien Gesellschaft) met de merken Audi en Volkswagen. Tegenwoordig heet het bedrijf Autoland van der Brug.

Op onze prentbriefkaart hebben we immers in rood de gebruikte huisnummers geplaatst. Twee daarvan zijn nog niet aan de orde geweest, nl. BF-weg 18 en 16. Huisnummer 18 is gesticht bij bouwvergunning 2145 van 7 augustus 1930 door de heer Fokke Brugge, die als zoon van schoenmaker Lammert Brugge in de Oude Kerkstraat. Als ‘grossier in schoenen’ begint Fokke in 1922 in voorheen “Broekmans Schoenenmagzijn”, Dracht 387 zijn loopbaan. Fokke trouwt kort daarna op 6 april met Catharina Boersma, dochter van de brigadier-rijksveldwacht F. Boersma. Wanneer in juni 1934 het rijk een steunregeling afkondigd, krijgt Heerenveen  ook een controleur steunregeling. In het adresboek van 1936 blijkt die functie te zijn toegewezen aan Fokke Brugge. Kennelijk is die functie goed bevallen, want op 18 februari 1938 wordt het winkelpand aan de Dracht nr. 82 (voorheen 387) finaal geveild bij Hotel Groen. De status van Brugge luidt in het adresboek 1938 vervolgens ‘contr. Steunverlening en Werkverschaffing’. Een periode tijdens de jaren 1944 en 1945 treedt hij op als bedrijfsleider c.q. directeur van de Schouwburg.

Nadat Fokke Brugge in mei 1980 is overleden, heeft zijn weduwe er nog een drietal jaren, samen met haar ongehuwde dochter Martha gewoond tot juli 1983. Vervolgens heeft Martha nog talloze jaren het ouderlijk huis in ere gehouden.

Het voorlopig laatste pand noemen wij voor het gemak maar de ‘pianohandel van Oudenalder’ aan de Falkenaweg nr. 16. Wanneer notaris J.J. van der Hey op 17 juni 1930 het woon-en winkelhuis met ruime werkplaats (rijwielherstelplaats), tuin en bouwterrein met een grootte van 8.80 are in twee percelen finaal veilt voor J.J. Veenstra, wordt eerder genoemde Fokke Brugge eigenaar van het bouwterrein van 3.40 are voor fl.2341,-. Het noordelijk ervan staande woon-en winkelhuis met de ruime werkplaats van 5.40 are en het dan gangbare huisnummer 324 gaat over in het bezit van J.J. Bunt. Kort daarna wordt er hernummerd en krijgt het pand als adres Burg. Falkenaweg 16. De nieuwe eigenaar heeft zich uit zijn stoffeerderij op Dracht 42 teruggetrokken en gaat rentenieren. Het adresboek 1934 noemt hem daarom: ‘zonder beroep’.

Maar eerst laat hij bij bouwvergunning nr. 2166 van 5 september 1930 het woonhuis verbouwen tot woning met garage en pakhuis. Dat betekent tevens een vergroting en een volledig nieuw aanzien op het kadastrale perceel Heerenveen A-1598.

Zijn zoon J. Bunt richt zich meer op de ‘Complete Meubilering’ en neemt het bedrijf aan de Dracht over.  Senior laat in het Nieuwsblad van Friesland van 6 september 1939 weten, dat hij wegens vertrek naar Leeuwarden bedankt voor alle lidmaatschappen. Daar overlijdt hij tenslotte op 19 maart 1946.

Een verkooptransactie van het huis aan de Falkenaweg hebben we niet kunnen vinden, maar wel een aantekening uit 1942, dat er sinds 25 augustus 1942 Heerenveen een ‘Agent van A.B.D.’ woont op adres Falkenaweg 16.  Die afkorting staat voor de ‘Algemene Bevrachtings Dienst’, die in de oorlogsjaren maatregelen op het terrein van b.v. de paardentractie moest regelen. Die functie is dus toevertrouwd aan de heer Ane van Dijk, die bij zijn ondertrouwadvertentie van 7 januari 1942 met Antje Slot als toekomstig adres Falkenaweg 16 laat opnemen. De geraadpleegde woningkaart van dit adres maakt ons tenslotte duidelijk, dat Bunt is uitgeschreven op 23 september 1939. De nieuwe bewoner is Harmen Kremer, die er vanaf 28 november 1939 tot 26 augustus 1940 heeft verbleven en wordt opgevolgd door Yme van Dijk. Deze verhuist op 1 januari 1942 naar de Hoofdstraat (bij de Schans). Ane van Dijk trekt er dan met zijn Antje op 28 januari 1942 in voor een langere periode. Die functie bij de ABD heeft een langere uitloop gehad, want in het adresboek van 1949 wordt A. van Dijk nog aangemerkt als ‘agent bevrachtingsdienst’. Er is evenwel verandering op til voor het pand Falkenaweg 16 ! Hij vertrekt per 3 januari 1950 naar Meppel.

Orgel-, Piano-en Vleugelreparateur M. v.d. Oudenalder heeft zijn oog op het pand laten vallen voor zijn bedrijf. Tot dan heeft hij gewoond aan de Begoniastraat no. 14, doch per 11 januari 1950 is dat geworden Falkenaweg 16. In de loop der jaren ontwikkelt zich het bedrijf tot muziekhandel, mede omdat de volgende generatie zich eveneens in het vak heeft bekwaamd. In december 1988 treffen we een laatste advertentietekst in de Leeuwarder Courant aan bij de promotie voor een concert in de Europalaankerk, waarbij Muziekhandel v.d. Oudenalder als co-sponsor optreedt. In 1991 is de muziekhandel nog een keer in het nieuws, omdat een aantal jeugdige dieven apparatuur uit de winkel in Heerenveen hebben ontvreemd. Die spullen worden uiteindelijk teruggevonden in Oudehaske in een aanhangwagentje. Het juiste jaar van de opheffing van de winkel aan de Falkenaweg hebben we niet kunnen achterhalen.

Met behulp van Google weten we dat in 2015 er twee verschillende bedrijven het adres op hun website hebben staan. Vanaf 2011 is dat o.a. ‘Party Fashion Feestartikelen en Kledingverhuur’ en - onbekend vanaf wanneer en met de vraag of dat wel juist is - het bedrijf ‘Parket Tree’.

2016, januari 31 - wibbo westerdijk - hip-backup

HIP-TIME MAGAZINE 119  

Het familieweekblad ‘Fen Fryske Groun’ is een rijke bron voor verzamelaars van afbeeldingen uit het Fryslan van het tweede kwart van de 20e eeuw. Van 1926 tot en met 1949 zorgt uitgever Piet van de Griendt van drukkerij NDI in Deventer voor een zeer leesbaar tijdschift. Veel later worden diverse foto’s opnieuw gebruikt voor opnieuw een fries tijdschrift, nl. de Friesland Post. Een rubriek met een nostalgisch tintje dus.

In de jaargang van 1931 treffen we in het exemplaar van 16 oktober een foto aan van de Heerenveense Compagnonstraat, met het accent op de noordelijke oostzijde van de - in verbeterde spelling - Compagnonsstraat. De straatnaam komt tot stand na een schriftelijk verzoek daartoe van de Bouwvereniging Heerenveen-Schoterland aan de gemeenteraad van die gemeente. Die brief is van 27 augustus 1921. (SCO 781) In de raadsvergadering van 8 october 1921 besluiten het college van B. en W. en de raad de heren Van Dekema, Cuyck en Foeyts, bekend als de Schoterlandse Compagnons, te eren. De ingang van de straat komt te liggen naast ‘het huis van mr. Tromp’, die op dat ogenblik ‘Het Grote Huys’ bewoont. Mr. Tiete Solke Tromp blijkt president bij de arrondissementsrechtbank te Heerenveen. Na het overlijden op 29 oktober 1915 van mejufvrouw Hobbina Daniëla van Heloma heeft mr. T.S. Tromp het in 1916 kunnen kopen. Hij koopt alleen het huis, terwijl de tuin in het bezit komt van de fa. Jager & Wierda. Zij laten alle bomen kappen en dragen de grond over aan de gemeente Schoterland. Deze laat door de Bouwvereniging Schoterland een uitbreidingsplan ontwerpen voor twee typen arbeiderswoningen, resp. 14 en 21 stuks,  welke de raad van de gemeente op 8 december 1920 goedkeurt en tevens besluit daarvoor een straat aan te leggen.  Dat alles speelt zich af op het destijdse kadastrale perceel A-2856. Het vertrouwen van de bouwvereniging blijkt groot, de advertentie van het plan staat de 9e december al in het Nieuwsblad van Friesland en in de krant van 28 december zijn de laagste inschrijvers voor de onderdelen al bekend. De architecten A. Baart uit Leeuwarden en C.J. Wierda uit Heerenveen zijn de geestelijke vaders. De firma H. Diepenbroek opteren voor de betonfunderingen; L.A. Bosma uit Katlijk gaat zorgen voor de straat-en rioolwerken; timmerman-aannemer Johannes de Haan gaat de 35 woningen bouwen, die door Bloemhof en Prins uit Scherpenzeel zullen worden afgewerkt met het glas-en verfwerk.

Die prachtige verbindingsmuur met het westelijk daarvan staande pand van Arjen Woltman - identiek aan de muur aan de oostkant - wordt voor de toegang van de straat opgeofferd, terwijl het houten Herenwalsterbruggetje nog in zijn oude gedaante door de op de foto staande automobielen niet mag worden gebruikt. Bovendien ligt er op de kade van het Breedpad nog een ‘oogverblindend’ plantsoentje, die het evenmin aantrekkelijk maakt langs het Breedpad naar de Dracht of het Haringspad te komen. De fase van de aanleg van dit bouwplan is terug te vinden op de eerste luchtfoto van Heerenveen uit 1921, welke staat afgebeeld op blad 14 van het eerste fotoboekje van de Oudheidkamer uit 1978: “Een wandeling door Oud-Heerenveen”. De smalle toegangsweg naar de Compagnonsstraat wordt op deze foto nog bepaald door het pand van Arjen Woltman, waarvan we op onze foto de achterkant kunnen zien. Door de verandering besluit Woltman in maart 1921 nog een verbouwing van het pand te laten uitvoeren met als leidsman architect C.J. Wierda. Er wordt te westen van het bestaande huis een bijgebouw gerealiseerd, waarin een keuken en een bergplaats worden ingericht. Vergunningnr. 1040 geeft het in een blauwdruk duidelijk weer. Pas later is dat huis afgebroken - de woningkaart geeft aan dat dat is gebeurd in 1937.  Arjen Woltman heeft het pand verkocht aan de gemeente Heerenveen en verhuist dan naar de Fok.

De gemeente laat dan bij inschrijving het heerenhuis afbreken door de slopers van de firma Huitema & Co. te Heerenveen, voor fl.577,10. Vervolgens wordt de straat verbreed en Jan Comello bouwt op het vrijgekomen perceel in 1938 een nieuw dubbelpand (info woningkaart).

Wat zijn nu de huizen, die vlak achter het Grote Huys zijn gebouwd ? De eerste vier panden behoren niet tot het plan van de ‘Bouwvereniging Heerenveen (Schoterland), welke bij bouwvergunning 1018 en 1019 worden beschreven als 21 type-2 arbeiderswoningen en 14 type-1 arbeiderswoningen. Op één der schetsontwerpen uit 1919-1920 van de heren Baart en Wierda wordt daaraan zelfs toegevoegd: ‘woningcomplex in karakter van Tuindorp te Heerenveen’. Niet alleen aan beide kanten van de Compagnonsstraat staan beide typen elkaar afwisselend ingetekend, maar ook op het eerste stukje van de noord-oostkant van de Van Dekemalaan staan vijf blokjes van twee woningen ingepland. Uiteindelijk is op de plaats van de dwarsgracht van de Molenwijk één dubbelwoonhuis nimmer gerealiseerd.

Eerst dwalen we nog even af naar het ‘notariaat’ van 1916. De 16e juni passeert notaris Lykle Oppedijk een akte van de provisionele en finale toewijzing van vastgoed, waarvan de verkoper is Hobbina Daniëla van Heloma (overl. 29 okt. 1915) en vertegenwoordigd door advocaat Albert Antonius Stheeman te Haarlem. Bij die minuutakte wordt Bernard Woltman te Heerenveen eigenaar van een huis en erf voor fl.9250,-, Wietze Jager en Johannes Wierda te Heerenveen voor fl.9602,- van huis met grond; de Gemeente Schoterland een stuk weiland voor fl.5100,- en nog twee andere kopers voor kleinere kavels.

Twee maanden later op 10 augustus 1916 heeft Bernard Woltman voor het herenhuis met tuin een koper gevonden in de persoon van mr. Tiete Solke Tromp, die bereid is daarvoor fl.10.733,- te betalen. Ook deze akte wordt vastgelegd door notaris Lykle Oppedijk. Uit het kadaster lezen we dat het gaat om 41.23 are: huis, tuin en bergplaats. In het dienstjaar 1918 is er sprake van ‘verkoop door mr. Tromp. Zelf houdt hij voor zijn huis, bergplaats en tuin 9.65 are en de rest, groot 31.58 are verkoopt hij aan de Vennootschap onder de firma Jager en Wierda (firmanten Wietze Jager en Johannes Wierda, automobielhandelaren). Deze breiden daarmee hun bezit uit tot 75.32 are, maar besluiten al spoedig tot splitsing. De belangrijkste beslissing valt uit ten gunste van de Bouwvereniging Heerenveen, die opteerde voor 72.42 are bouwterrein met het kadastrale nummer A-2997. U begrijpt het al: dat wordt het terrein voor de Compagnonsstraatwoningen. De Nationale Bankvereniging aan het Breedpad krijgt er een klein stukje grond bij: 8 centiare, en wat er dan nog over is houdt de firma in eigen bezit.

Enkele jaren later besluit mr. Tromp te verhuizen naar Arnhem. Hij gaat in op de wens van makelaar Jelmer Murks Visser om zijn huis, bergplaats en  tuin te verkopen. Visser wil daar een woning bouwen tussen het ‘Grote Huys’ en de Nationale Bankvereniging aan het Breedpad. Jammer genoeg is de transactie Tromp - Visser, door notaris J.L. van der Heij op 25 augustus 1925 zeer summier vastgelegd - in die zin, dat Tromp alleen als verkoper staat vermeld (bron: Tresoar-Alle Friezen) en de naam van Visser daarin niet wordt vermeld. Oud-president van de Rechtbank Heerenveen Mr. T.S. Tromp blijkt de 25e oktober 1925 op 65 jarige leeftijd te zijn overleden te Arnhem, waar hij na de opheffing van de rechtbank te Heerenveen in 1923 naartoe is verhuisd.

De hypotheek, die Jelmer Murks Visser bij de Coöp. Boerenleenbank op 31 oktober 1925 tot schuldenaar maakt en ook door notaris van der Heij is geregistreerd zal daar ongetwijfeld mee te maken hebben. Aangezien er van dat huis door Visser gebouwd geen bouwvergunning is te vinden in het gemeentearchief van Heerenveen zullen we het moeten doen met een bericht - zowel in de Leeuwarder Courant als in het Nieuwsblad van het Noorden. Op 3 juni 1926 valt namelijk de timmerknecht D. Kuipers bij de in aanbouw zijnde woning van de heer Visser in een cementen kelder. Hij wordt met een gebroken been en ernstige hoofdwonden overgebracht naar het ziekenhuis. Het huis van vier lagen (souterrain, eerste etage, tweede etage en zolderetage) is in november 1926 door de familie Visser zelf betrokken. Vervolgens doet Visser het makelaarsberoep alle eer aan door aan Gerard Jan Comello, handelaar in sigaren en tabak, enz. het heerenhuis, dat hij mr. Tromp heeft gekocht, met een perceelgrootte van 3.75 are over te dragen. De 5.90 are tuin van de oorspronkelijke grootte wordt in dezelfde tijd gesplitst in twee erven, wat gerust vertaald mag worden in twee bouwterreinen.

Eén gedeelte met een grootte van 3.18 are wordt in drie delen opgedeeld. Het deel van 1.07 are met het nieuwe kadastrale nummer A-3236 blijft eerst in zijn eigen handen, maar bij bouwvergunning nr. 1949 van 10 juni 1929 realiseert handelsreiziger Th. de Vries uit Nijehaske daar een pakhuis met bovenwoning en laat dat uitvoeren door .....bouwmeester J.M. Visser. (Thans nr. 3) Het tweede gedeelte van 1.06 are wordt eigendom van Fokke Brugge, boekhouder en later handelaar in schoenen, die op het perceel A-3237 een pakhuis met een plat dak op een erf bouwt. Dit gebouw is al tot stand gekomen bij vergunning van 19 december 1927 en ook hier zette aannemer J.M. Visser zijn architecturale handtekening op. (Thans nr. 5). Het derde gedeelte met een grootte van 1.05 are wordt bij bouwvergunning 1760 als eerste gebouwd voor mej. Jantje de Vries, kantoorbediende. We mogen aannemen, dat ook in dit geval als bouwmeester staat vermeld ....J.M. Visser. Met Jantje de Vries’ krijgt haar bezit te maken met kadasternummer A-3238. (Thans huisnr. 7).  Overigens zijn alle drie kadastrale nummers A-3236, A-3237 en A-3238 toegekend door het kadaster in het kadastrale dienstjaar 1929. De daarvoor geldende kadastrale nummers, waaruit die drie zijn voortgekomen, blijkt volgens vergunning 1760 en 1773 te zijn A-3179 en volgens vergunning 1949 te zijn A-3178, welke kort daarna door uitbreiding met 80 centiare grond werd gewijzigd in A-3180.

De volgende fase is vast te stellen welke de bewoners zijn geweest van de huizen, die in 1930 de huisnummers 1, 3, 5 en 7 hebben gekregen. Daarvoor doen we in eerste instantie een beroep op de woningkaarten van die vier panden en mogelijk voor de invoering daarvan de adresboeken van 1927 (museum, gemeentearchief) en 1928 (Tresoar).  Onder Compagnonsstraat nr. 1a - waarvan op de woningkaart staat dat het in 1936 is gebouwd - wordt per 25 maart 1937 ingeschreven : E.V.J. Vernimmen en gezin, wijnhandelaar, binnen en buitenlandsch gedistilleerd, en M.A. Vernimmen, kantoorbediende bankkantoor. Per diezelfde datum vestigt zich ook als kamerbewoner Hendrik van der Velde, die met de Vernimmens is meegekomen van Nieuwburen 10, net als de kelner Jan van der Meulen. Van der Velde vertrekt op 2 mei 1938 dan naar Dracht 25 en Van der Meulen vindt per 1 november 1938 volledig onderdak in Vernimmen’s hotel aan de Dracht nr. 1.  Mej. Gerarda M. van der Werf, onderwijzeres, wordt kamerbewoonster per 1 april 1937, komend van Dracht nr. 83 en verhuist per 12 september 1940 naar Fok 72. De laatste persoon die zich als kamerbewoner voor de oorlog hier vestigt, is analist Bernardus G.D. Dalessi, die van 31 oktober 1938 tot 25 juli 1939 hier nog woont. Daarna zijn de kamers, c.q. bovenverdieping steeds verhuurd geweest  voor kortere en langere perioden, zoals b.v. Feitze van der Zwaag (1940-1946); Boele Bregman (1946-1948); Wietze van der Tuin (1946-1948); Alida Zanstra, wed. J.M. Visser (1947-1951); Oege Walstra (1947-1950); Willem Hendrik Bregman (1948-1959); Wietze van der Laan (1951-1954); Tjibbe Borger (1952-1954); Frederik Bosma (1954-1955); Trijntje Kramer (1966-1959) en Wijbren Jaarsma (1955-1974).

Compagnonsstraat nr. 3 en 3a zijn gebouwd in 1929 (woningkaart). De gezinskaart noemt als vestigingsdatum voor Thijmen de Vries, koopman in bakkerswaren, 6 november 1929. Hij komt dan uit Nijehaske en het adres wordt nog genoteerd als  ‘Heerenveen nr. 633 c’, welke nauwelijks een jaar later wordt vernummerd naar Compagnonsstraat 3.  In 1930 heeft de eigenaar al te maken met een uitbreiding van de woning met een afdakje van gegolfd asbestcement ‘achter de woning van Th. de Vries’ en in 1932 met een nieuwe deur en raamkozijn. Beide zijn geplaatst door timmerman IJ. Drijfhout. In het adresboek 1934 staat Th. de Vries ten onrechte vermeld als bewoner van Compagnonsstraat 5, terwijl deze slechts een bestemming als pakhuis met kamerbewoners boven heeft. Bij de verkoop van de ‘voor enkele jaren gebouwde Burgerhuizing Compagnonsstraat 3’ wordt door Th. de Vries op 12 januari 1938 een nauwkeurige indeling gegeven met beneden: kantoor, magazijn en kelder; op de 1e verdieping: 2 grote kamers-en-suite, kleinkamertje, keuken, groot balkon, overloop met closet. De 2 etage met overloop telt 4 slaapkamers met badkamertje en een ruime zolder daarboven. Het wordt gekocht door Jan K. de Jong, kaaskoopman. Thijmen de Vries verhuist dan per 12 mei 1938 naar de westelijke helft van het nieuw gebouwde dubbelhuis aan het Breedpad 23a, terwijl Jan Comello de oostelijk helft nr. 23 gaat bewonen.

Compagnonsstraat 5 is in 1928 gebouwd  (zie tekening) en overtuigend alleen bedoeld als pakhuis met kantoor, maar heeft wel daarboven dus de mogelijkheid van kamerbewoners gekend. Met name in de periode vanaf februari 1965 tot en met 1984/1985 is daar veelvuldig gebruik van gemaakt. Op enig moment heeft het pakhuis ook dienst gedaan als onderkomen van het adviesbureau Weerman. De eerste advertentie van F.J. Weerman staat in de Leeuwarder Courant van 13 januari 1978 en spreekt over administraties en begrotingen voor woning-en utiliteitsbouw, tel 05130-23990. Een latere advertentie belooft als Adviesbureau Weerman tekenwerk en calculaties. (1980)

Aan de basis van de stichting van het huis met de enigszins trapeziumvormige ondergevel middels een speels oplopende steunbeertje (met toegekend nummer 633e en twee jaar later als Compagnonsstraat 7 bekend staand) staat mejuffrouw Jantje de Vries, klerk hypotheken en kadaster. Zij is dochter uit het eerste huwelijk (1892) van Fokje Moed met Hylke Harmens de Vries, die een jaar na Jantje’s geboorte overlijdt.  Op 12 december 1924 gaat moeder Fokje Moed op 56 jarige leeftijd een nieuwe verbintenis aan met weduwnaar Hendrik Jelles Nijenhuis, winkelbediende. Deze heeft bijna dertig jaar in Heerenveen-Aengwirden gewoond. Eerst als tuinman en later als winkelbediende in galanterieën.

Bij de beslissing om samen met haar moeder en haar stiefvader een bouwvergunning aan te vragen voor een woning op het kadastrale perceel A-3179 aan de Compagnonsstraat zorgt Jantje, die inmiddels 30 jaar oud is en door haar werk de klappen van de zweep kent (klerk op het kantoor van de hypotheken en het kadaster) voor de formaliteiten. De bouwvergunning nr. 1760 staat op haar naam. Ze heeft het aangevraagd op 9 november 1927 en in de loop van 1928 wordt de bouw voltooid. Daaraan heeft dus bouwmeester Jelmer Murks Visser een wezenlijke en speelse bijdrage geleverd. Bij latere verbouwingen is aanvrager Hendrik Nijenhuis, die o.a. door K. Telgenhof op basis van bouwvergunningnr. 2428 van 27 maart 1932 een lichtkozijn laat plaatsen in de zuidgevel van zijn huis aan de Compagnonsstraat. Hendrik is op 6 mei 1942 op ruim 80 jarige leeftijd “in Jezus ontslapen” als man, vader, behuwdvader, groot-en overgrootvader. (N.v.Frl. 8-5-1942) De Compagnonsstraat 7 is zijn laatste ‘thuis’ geweest. Fokje en Jantje blijven er wonen. Zelfs moeder Fokje wordt in het huis opgebaard op 1 september 1955 en Jantje blijft nog tot 15 juni 1967 de familie vertegenwoordigen op dit adres. De woningkaart laat haar op die datum vertrekken naar Kon. Wilhelminaweg 1, doch haar overlijdensadvertentie meldt dat zij op diezelfde dag - 15 juni 1967 - op 73 jarige leeftijd is overleden. De kortstondige ziekte zal er de oorzaak van zijn geweest, dat ze de 19e op de begraafplaats te Terband ter aarde is besteld. In augustus 1967 is Remmelt Heida van Jubbega-Schurega de volgende bewoner. (Info woningkaart)

Van de afgebeelde arbeiderswoningen van de Bouwvereniging zien we vanaf links het dubbelpand 634 en 635, tevens behorend tot het type-1 woning. Wijkverpleegster P. Sjoerdsma staat in het adresboek 1922 als gebruikster in de noordelijke helft. Zij wordt per october 1925 opgevolgd door gemeenteveldwachter Tjitte van der Horst, die eerder in de Van Cuyckstraat woont en in ieder geval in het adresboek 1934 nog op dit adres in Compagnonsstraat is te vinden. Hij heeft de mutatie naar Compagnonsstraat nr. 9 meegemaakt.  Op 6 mei 1937 is het  nieuwbouwhuis aan de Leliestraat 2 geschikt voor bewoning en verhuist hij daar naar toe. (Zie HIP-Time Magazine 111, van 12 juli 2015). Per 12 mei 1937 doet Grietje Hospes, wed. van Johann D. Stöver een stapje terug en verhuist van de (Verl.) Dracht 148 naar Compagnonsstraat 9.  In 1939 heeft ze een maand of drie een kostgangster uit Amsterdam, nl. Johanna A. Braam, die daarna ook weer naar Amsterdam terugkeert. Per 31 mei 1954 woont de wed. Stöver in de Eeltje Halbertsmastraat nr. 2 en overlijdt in september 1956. In de Compagnonsstraat 9 huist dan vanaf 10 juni 1954 inmiddels Jan Brink.

Pand 635 kent Anthony Reitsma, bouwkundig opzichter en Workumer van geboorte, als eerste gebruiker (adresboek 1922). Hij heeft zich hier op nr. 635 laten inschrijven per november 1921. Tot dan heeft hij (geb. 11 mei 1891) ingewoond bij zijn moeder de wed. Aagje Reitsma-van den Herberg op nr. 673 aan de Van Dekemalaan. De aanleiding om te verhuizen is zijn huwelijk op 24 november 1921 met Anna Plantinga, die assistente in de huishouding van zijn moeder is geweest. Haar zuster Ymkje neemt die taak van Anna over door uit Oranjewoud over te komen. Na ruim 5 jaar op nr. 635 te hebben gewoond besluiten ze met hun - inmiddels - twee jonge kinderen op 14 december 1926 naar Wageningen te gaan.

K. Woudstra, lijnwerker bij N.S. staat in de kolommen van adresboek 1927 en 1928, maar heeft in 1934 als opvolger staan de beroepsloze T. Kleefstra voor Compagnonsstraat 11. In 1938 woont er de kleermaker O. Loopstra.

Het brede pand dat parallel aan de straat en iets terugwijkend van de rooilijn is gesitueerd, bevat drie wooneenheden van het type-2. Voor 1930 blijkt de adressering daarvan nr. 636, nr. 637 en nr. 638. Ook hier een bonte verscheidenheid van bewoners. Pand 636 (na 1930 Compagnonsstraat nr. 13) kent als eerste bewoner de koperslager A. Hofman in adresboek 1922; de manufacturier Joh. Popma als tweede in 1927 en 1928 en de klerk bij het P.E.B. de heer L. Buwalda als derde in 1934 en 1938.  Het verloop van pand 637 is in het begin iets groter, want kantoorbediende J. Duursma en de weduwe S. Duursma staan slechts vermeld in 1922; in 1927 is dat de stoffeerder W.J. Ros. De lijst van 1928 biedt plaats aan de wed. C. Nobbe-Zandstra op 637 en in 1934 in de Compagnonsstraat 15 ook nog. In 1938 blijkt zij te zijn opgevolgd door L. van der Sluis, assistent directeur zuivelfabriek. Stabiele menselijke factor in pand 17 (westelijke eenheid) is de familie van de Pol. De weduwe B. van der Pol, zonder beroep, start de bewoning in 1922 en behoort blijkbaar niet meer tot de bewoners. Haar dochter R.M. van der Pol staat in 1927, 1928, 1934 en 1938 als hoofdbewoonster te boek en heeft in 1927 en 1928 inwonend de onderwijzeres mej. J. Bakker. Zelf staat mej. R.M. van der Pol in 1934 en 1938 weer voor de klas als handwerk-onderwijzeres, nadat ze volgens de Leeuwarder Courant van 2 mei 1932 ontslag heeft gekregen van de school te Nijehaske.  In 1938 biedt ze tijdelijk onderdak aan boekhouder F. van der Zwaag en M. van der Zwaag, ijzerhandelaar.

Vragen we ons af wat de oorlog ’40-’45 voor invloed heeft gehad op dit stukje bewoning. De adresboeken uit die periode zijn niet verschenen; de persoonskaarten zijn niet openbaar; de media (kranten) wordt zwaar gecensureerd, staan onder controle van de bezetter of trekken zich terug uit het maatschappelijk leven.

De bevolking van Compagnonsstraat 1a bestaat in 1940 in ieder geval nog uit F.C. van der Zwaag, die in een advertentie in het Nieuwsblad van Friesland van 11 januari  “De eerste Heerenveense Dansschool” onder de aandacht van de lezers brengt. In 1949 is de bevolking volledig vernieuwd met de wed. J. Visser-Zandstra; O. Walstra en W.H. Bregman. Compagnonsstraat 3 blijft het onderkomen van Jan K. de Jong, kaaskoopman, die overigens in de krant van 28 december 1939 naast de kaashandel ook beëdigd makelaar blijkt te zijn. Op 11 juni 1941 laat burgemeester Falkena eveneens in de krant weten, dat Jan de Jong en Klaas de Jong beide zullen worden beëdigd door de kantonrechter voor het taxeren van de ingeleverde metalen op basis van een verordening. Die taxatie mag nimmer meer kosten dan 5 gulden. In 1947 adverteert Jan K. de Jong met de kwalificatie ‘taxateur van roerende en onroerende goederen’.

De Compagnonsstraat nr. 7 biedt aan nog slechts een thuis aan F. Moed, de weduwe van Hendrik Nijenhuis. Hendrik is op 6 mei 1942 op ruim 80 jarige leeftijd “in Jezus ontslapen” als man, vader, behuwdvader, groot-en overgrootvader. (N.v.Frl. 8-5-1942). Mevr. de wed. J.D. Stöver-Hospes op nr. 9 en O. Loopstra op nr. 11 hebben geen redenen gezien te willen verhuizen. Ook op nr. 13 heeft de heer L. Buwalda de oorlog doorstaan en laat zich nu bedrijfsboekhouder van de P.E.B. noemen. L. van der Sluis heeft zijn plek in de huiskamer van nr. 15 ontruimd ten behoeve van chauffeur B. Zeilmaker. En op nr. 17 heeft Rinske Margaretha van der Pol haar 68e levensjaar gehaald. Wanneer zij in maart 1951 als 70 jarige overlijdt, is dat in Bovenknijpe.

Wanneer we nog eens een veelbelovend portret tegenkomen van de westkant van de Compagnonsstraat van een wat oudere datum zou het een uitdaging zijn om ook daaraan eens een aflevering te wijden. Tot nu toe zijn we evenwel een dergelijke prentbriefkaart of foto nog niet op het spoor gekomen.

Tenslotte moeten we U - jeugdige Heerenveners - nog even vertellen, dat het torentje boven het drie-woningen-pand heeft toebehoord aan de Nederlands Hervormde Kerk (Schoterland), welke heeft gestaan in het ‘Amelius van Oenema-park’ en in 1969 is afgebroken.

2015, november 1 - wibbo westerdijk - hip-backup

HIP-TIME MAGAZINE 65

In de jongere geschiedenis van Heerenveen vervult de nieuwbouwwijk ‘De Greiden’ een pioniersrol. Tot de jaren zestig worden de uitbreidingen van de plaats steeds gepland tussen de Rijksweg 32 en de spoorbaan. Het is het eerste plan, dat wordt ontwikkeld aan de westkant van de spoorbaan. Op 15 augustus 1960 wordt door B. en W. het beginselbesluit genomen om aan de westkant van de spoorlijn voorbereidingen voor een uitbreidingsplan te maken. De sociaal-economisch adviseur Dr. J. Kwantes geeft daarbij de voorkeur aan het gebied Nijehaske, in die jaren Schansterpolder genoemd. Jhr. Ir. J. de Ranitz, ontwikkelingsarchitect van de stad Rotterdam, adviseert om het gebied - begrensd aan de noordzijde door de Veenscheiding, aan de westzijde door de Engelenvaart, aan de zuidzijde door de Rottumerweg en aan de oostzijde door het tracé van de spoorweg - daarvoor aan te wijzen. In de loop van 1962 wordt voor dat gebied het structuurplan vastgesteld, welke op 10 januari 1963 wordt gepresenteerd. In het verlengde van de Jan Gijse Weeninkstraat moet een gelijkvloerse kruising komen, maar de Nederlandse Spoorwegen hebben daarover het laatste woord en moeten nog een besluit nemen. Ir. de Ranitz houdt zich daarmee bezig. De directeur Gemeentewerken ontwerpt een ontwikkelschema, waarin alle fasen van de aanpak worden benoemd. Hij verwacht pas de eerste woningbouw eind 1966 te kunnen realiseren. Een maand later op 11 februari 1963 toont ir. P.C. Groen een voorlopig schetsontwerp van het Bureau Kuiper, de Ranitz, van der Ree en van Tol voor dit gebied met 30% hoogbouw. Ook pleit het bureau voor een toepasselijke werknaam voor het project. Zij stellen voor - op grond van het feit, dat de centrale as van het gebied een houtwal is - het project ‘Wijk de Hout’, de ‘Houtweg’ of ‘Westerhout’ te noemen. De raad van Heerenveen beslist anders, want op 15 augustus 1963 wordt beslist dat het uitbreidingsplan “De Greiden” gaat heten. Begin december 1963 is de directeur Gemeentewerken zover, dat hij B. en W. verzoekt een voorbereidingsbesluit op te stellen en die bij de raad aanhangig te maken. Diezelfde maand geeft hij in een uitgebreide toelichting te kennen, dat over de spoorwegovergangen nog steeds geen standpunt van de N.S. is geformuleerd. Eigenlijk komt er pas in maart 1964 duidelijkheid over de ontsluiting via de J.G. Weeninkstraat. De NS wenst de overgang in de Rottumerweg niet op te geven, maar wil evenmin een gelijkvloerse kruising naar de Greiden. Het wordt een tunnel-met-beperkingen. Het vrachtverkeer zal er niet door kunnen, tenzij ze beneden de maximale hoogte van 3.30 meter blijven.

Ook de Provinciale Planologische Dienst (PPD) zwijgt in 1963 nog in alle talen over de uitbreidingsplannen. Voor verkrijging van de grond moet nog veel gebeuren, waarschijnlijk ook onteigenen want de families Heida laten zich niet gemakkelijk vinden door overleg. Hij herhaalt zijn eerder gedane voorspelling, dat pas eind 1966 van de eerste woningbouw sprake kan zijn. Nog net voor de kerstdagen wordt door B. en W. het uitbreidingsvoornemen vastgesteld en geeft de PPD zijn fiat. (ir. D. Tuinstra).

Bovenstaande telefoto uit het archief van het Museum Willem van Haren nr. 01750 geeft een overzicht van talloze jaren later. De fotograaf heeft positie gekozen op een van de veertien verdiepingen hoge flats, vermoedelijk de flat ‘Lânsicht’. Hij heeft als brandpunt voor zijn beeld de camera gericht op de oksel (de knik) in serviceflat “Heerenhage”. Zelfstandig wonende bemiddelde ouderen zijn de doelgroep, die sinds de naamgeving op 13 maart 1972 de kans krijgen zich in Heerenveen te vestigen. De ruim 200 appartementen blijken zeer in trek ook bij Friezen ‘om útens’. Onderdeel van ‘Heerenhage’ zijn 39 bejaardenwoningen, die in vier woonlagen worden gerealiseerd aan het Kattebos. Het is de bedoeling dat de bewoners zelfstandig blijven en in geval van ‘calamiteiten’ een beroep kunnen doen op de zorg ‘van het grote huis’. Op deze foto ziet U een groot deel van dit complex, welke laag genoeg is om ook het fietspad ‘de Ketting’ langs het Heerenveenster Kanaal in het vizier te krijgen.

Het ontwerp van ‘Heerenhage’ komt uit de koker van het Buro voor Architectuur en Stedebouw Groenewoud en Sipma uit Heerenveen. Bouwbedrijf Kats N.V. wordt de bouw gegund, maar daar is in de gemeenteraad nog wel enige reuring over. Raadslid Boltendal beschrijft dat in zijn boek ‘De Heeren en de anderen’ in hoofdstuk XII met als kop ‘Hier komt een boom en daarmee basta’. Overigens gaan ook de financiële verwikkelingen een flinke rol spelen in de regionale pers. Het aanvankelijke geplande miljoen wordt door allerlei ingrepen met ruim 50 procent overschreden. De plannen worden uitgevoerd en op 28 september 1972 kan de Leeuwarder Courant de Heerenveense bevolking laten weten, dat per 1 november tot directrice van serviceflat ‘Heerenhage’ is benoemd mejuffrouw A. Zuidema, 38 jaar oud en afkomstig uit Leeuwarden.

Ongeveer gelijktijdig verrijzen aan de toegangsweg “De Oude Veenscheiding” de drie torenflats van 14 verdiepingen, die in de volksmond ‘de drie gebroeders’ en in de pers de drie hoogste woongebouwen in Friesland worden genoemd. De Bouwvereniging Heerenveen afficheert voor een woning met 3 slaapkamers, incl. centrale verwarming, warm en koud water, enz. een huurprijs van fl.341,- per maand. Drie andere typen moeten opbrengen o.a. fl.335,- (1 slaapkamer, 2 grotere woonkamers met vouwwand`), fl.316,- (2 slaapkamers) en fl.276,- (1 slaapkamer) per maand. Omstreeks mei 1971 verwacht men de eerste woningen te kunnen opleveren.

Van de te verwachten jonge gezinnen in deze nieuwe wijk zal ook de vraag naar lager onderwijs uitgaan. Op deze foto is van een daarvan het platte dak (in modules) te zien aan de Zwette. De school krijgt de naam van de naoorlogse waarnemend burgemeester én latere P.v.d.A.-wethouder onder burgemeester G.H. Kuperus: Ekke de Haan. Dat is in juni 1974, maar de school is september 1973 al met ruim 80 leerlingen van start gegaan. Bij het begin van het schooljaar 1974/75 wordt ook de kleuterschool bemensd en kan onderwijsinspecteur Berend Bijlsma met een secondante gloriëren als Thomasvaer en Pieternel in een openingsceremonie voor de eerste basisschool (kleuter-en lager onderwijs gecombineerd).

In de aflevering van HIP-Time nr. 57 (Watertoren-uitzicht naar de Greiden en plan Nijehaske) hebben we U al eens van een mogelijke verklaring voorzien van het toponiem ‘Kattebosch’. Het moerassige karakter van dat bos is voor de straatnamencommissie de inspiratie geweest voor het gros van de straten op deze overzichtsfoto. De water-en of moerasplanten Blauwgras, Egelskop, Pijlkruid, Ratelaar, Rolklaver en Sterrekroos zijn in 1970 aan een aantal straten in deze sector gegeven. Helemaal linksvooraan zien we van het Blauwgras het meest oostelijke blok en een piepklein stukje straat in de linkerhoek. Nieuwe infrastructurele oplossingen hebben het Blauwgras via een ‘non-auto’-zone in tweeën gekapt. Egelskop en Ratelaar zijn noordelijk daarvan de daaraan parallel lopende straten. De Egelskop loopt haaks uit op de Rolklaver, terwijl de Ratelaar doorloopt tot het Kattebos. De dwarsverbinding tussen Ratelaar en Valeriaan is het Sterrekroos, waaraan een hoefijzervormig straatje is gecreëerd (een hofje) met de naam Pijlkruidhof.

De straat die het serviceflat ‘Heerenhage’ bereikbaar maakt vanaf het Kattebos is voorzien van de straatnaam ‘Tjotter’, een zeilboot met een geringe diepgang, ontleend aan het nautische verleden van Heerenveen. De raad besluit daarover op 13 maart 1972, overigens samen met nog een aantal nieuwe straatnamen.

Voor een goede datering zullen we vele jaren later moeten zijn, gezien de ontwikkeling van de bomen in dit deel van de Greiden. In de periode 1969-1975 is de Engelenvaart in noordelijke richting doorgetrokken en in de periode 1977-1982 is het kanaal uitgediept tot ‘grootscheeps vaarwater’. De gemeentelijke archiefstukken geven ons deze jaartallen als een richtlijn.