HIP-TIME MAGAZINE 118
Het afgelopen jaar is weer een stukje oud-Heerenveen door de ‘sloopkogels, shovels, happers en grijpers’ van de Heerenveense aardbodem verdwenen. Op deze foto heeft datzelfde lot de op de achtergrond zichtbare houtloods en molen van houtzager Siebenga al in een veel vroeger stadium getroffen. Dit doorkijkje naar het Badweggebied is van zijn agrarische bestemming (weilanden) ontheven. In de naoorlogse jaren - in de wederopbouwperiode dus - is in een gebied tussen de Kempenaerswijk en de Van Dekemalaan ‘woningbouw-in-stroom’ gepleegd door de aannemerscombinatie Van der Wijk, Schaap en Buwalda en onder architectuur van het bureau Bosma en van Houten. Twaalf blokken van 8 woningen komen op aanreiking van een Bussumse wethouder (Bouma) tot stand in de nieuwe straten: Van Dekemalaan-west; Melchior de Grotestraat en de Hiddingastraat. De Heerenveense Bouwvereniging geeft uiteindelijk de opdracht deze zgn. Bouma-systeemwoningen te realiseren en te exploiteren. In gerenoveerde staat behoren deze huizenblokken nog steeds tot het woningarsenaal van de bouwvereniging. De toen nog jonge boompjes zijn nu volwassen bladdragers geworden, waarvan we deze herfst weer rijkelijk zullen kunnen ‘genieten’.
Inderdaad U heeft al gezien, dat de laatste afbraak de zuidelijke eindwoning van de Van Dekemalaan betreft. Ooit is dat huis als type A-woning met winkel bij bouwvergunning van 23 januari 1919 tot stand gekomen - ook weer op initiatief van de Bouwvereniging Heerenveen (Schoterland) - en door de huisnummeraars voorzien van het adres Heerenveen huisno. 562k en in 1921 hernummerd tot Heerenveen no. 678. Op 6 mei 1919 komt Willem Hendrik Bregman (1884 Alkmaar), gasfitter, het huis in gebruik nemen, samen met zijn vrouw Trijntje de Haan (1883 Nieuwehorne) en hun vier kinderen Trijntje (1909), Piet (1911), Hendrika Johanna (1916) en Boele (1918). In 1930 krijgt de familie Bregman als adres: Van Dekemalaan 75, Heerenveen.
Die naamgeving is zelfs nog even een punt van discussie geweest. De bouwvereniging stelt voor de straat te noemen: Ridder Pieter van Dekemastraat, maar de raad besluit tot Van Dekemalaan.
De dubbelwoning rechts op deze afbeelding staat aan de Van Riesenstraat. Na een lange periode van dorpsuitbreiding aan de westkant van de Molenwijk, waarbij de ‘wijkjes’ namen uit de volksmond krijgen als ‘Krugersdorp’, ‘Roodedorp’ en ‘Blauwe-dorp’ (zoals ons wordt verteld in een artikel in het Nieuwsblad van Friesland van 29 november 1905), ontstaat er onder deze dorpelingen behoefte voor een goede verbinding (breder dan een barte) naar de hoofdstraat de Dracht. Een adres aan de raad van Schoterland suggereert die te leggen op een onbebouwd terrein op het voormalige molencomplex. De heer Cornelis Gerritsma is bereid dit terrein aan de gemeente Schoterland te verkopen, nadat de gemeente in een eerdere fase het gevraagde bedrag van de voorgaande eigenaar K. de Jong heeft geweigerd. Na de koop door Gerritsma heeft deze de gemeente toegestaan het terrein te gebruiken voor de opslag van tonnen. De raad van Schoterland besluit nu op 26 februari 1906 een straatuitgang naar de Dracht aan te leggen. Deze zal komen te liggen tussen de panden door van Libbertus Sijbranda (in 1905 gesticht en later blijkt het pand van drukkerij Gerben Brouwer te zijn, Dracht nr. 150) en Johannes Diderich Stöver (in 1906 gebouwd en is afgebroken en thans het nieuwgebouwde pand Dracht, nr. 148 van Unique Uitzendburo is). Bovendien komt er een brug over de Molenwijk, die uitmondt op Peaux’s gronden en de weg eindigt bij de Blauwedorpstraat, haaks op de nieuwe aan te leggen weg van drie meter breed. (N.v.Frl. 28-7-1906) Het is de bedoeling, dat het in 1907 zijn beslag zal krijgen. Wij kennen de Blauwedorpstraat als Korflaan, welke inmiddels al weer jaren deel uitmaakt van het Molenplein. Na de aanleg van de Van Dekemalaan in 1919 is de Van Riesenstraat vanaf de Blauwedorpstraat doorgetrokken naar deze straat.
Het boek ‘Straatnamen in de gemeente Heerenveen’ én zijn necrologie in het Nieuwsblad van Friesland van 19 maart 1902 helpt ons als we willen weten wie Andries van Riesen als naamgever van de straat is geweest. Hij is geboren in Rinsumageest in 1845 en overleden in 1902. Op 22 maart 1870 koopt hij volgens de toewijzingsacte door notaris Arjen Binnerts van Jan Gijse Weenink de houtzaagmolen ‘De Fortuyn’ met schuren, knechtswoningen, kantoor enz., samen 53.94 are, voor fl.9970,-.
Als houthandelaar onttakelt hij geleidelijk de gewiekte molen en wordt het een stoomzagerij. In 1874 sticht hij ook in het Badweggebied de zaagmolen ‘De Hoop’. Veel bekendheid krijgt Andries van Riesen als president van de IJsclub Thialf, maar de Heerenveners kennen hem ook als lid van de raad van Schoterland sinds 1887 en zelfs als wethouder sinds 1895. Verder is hij voorzitter van de Kamer van Koophandel, van Floralia, van de Vereniging Nijverheid én de Vereniging voor Feestelijkheden en ter bevordering van het Vreemdelingenverkeer, voorloper van de V.V.V. Ook vervult hij als lid of als boekhouder functies bij de Spaar-en Voorschotbank, Fonds tot Onderlinge Bijstand en als regent van het Huis van Bewaring. Een nierziekte heeft hem geveld.
Fragment van een kadastrale hulpkaart van het ontwerp voor de te bouwen woningen aan de Van Dekemalaan door de Bouwvereniging Heerenveen (Schoterland) in 1919.
A-2950 is Bregman; A-2951 is Kempes en A-2952 is Brouwer.
Terug naar onze foto, waar de dubbele woning aanvankelijk steeds wordt beschouwd als een ‘aanhangsel’ van de Van Dekemalaan. In 1919 krijgen ze het ‘doorlopende nummer’ (van oost naar west) 562a en 562b. Op 562a komt te wonen huisschilder Jacob Brouwer en op 562b schoenmaker Jacob Kempes. Zoals gebruikelijk in Heerenveen wordt in 1920 de nummering herzien (er zijn weer tien jaren verstreken !) en worden de nieuwe nummers 688 (Brouwer) en 687 (Kempes). Dan volgt in 1930 de volgende wijziging, die daarna niet meer is veranderd, evenmin trouwens als de bewoners. Jacob Brouwer krijgt A. van Riesenstraat nr. 2 en Jacob Kempes het volgende even nummer A. van Riesenstraat nr. 4.
Uit de woningkaarten van beide woningen blijkt dat Brouwer op 24 augustus 1953 is overleden. Zijn weduwe Anna M. Brouwer-Zwiers blijft er evenwel nog wonen tot 8 december 1956. Zij vertrekt naar de H. Hebbesstraat 2 (Marijkehiem) en maakt daarmee plaats voor haar zoon Cornelis Brouwer en zijn echtgenote Eugenia Tkatchenko, die op 21 juni 1945 in Haskerland zijn gehuwd. Wanneer Cornelis als schilder op 6 november 1958 failliet wordt verklaard, zijn de verhoudingen blijkbaar dermate verstoord, dat het huwelijk met zijn vertrek op 16 januari 1959 naar Haskerland uitmondt in een scheiding. In de Leeuwarder Courant van 16 februari 1959 wordt het een en ander uitvoerig uiteengezet. Mevrouw Eugenia Tkatchenko blijft op de van Riesenstraat 2 wonen. Ze biedt enkele maanden onderdak aan zoon Douwe Brouwer, dochter Hilda en haar man Albertus H. Smit, maar verhuist uiteindelijk op 17 januari 1983 naar de Wederik 74. Per 25 februari 1983 betrekt Grietje Mulder het huis. Inmiddels is het woonflat ‘De Fortuin’ daar vlak voor hun huis opgetrokken en is hun adres aangepast naar het adres: Fortuinpassage 1.
Jacob Kempes (1884) en zijn vrouw Jetske Klaassen (1886) zijn zelfs terug te vinden in alle adresboeken, welke door uitgever A. Binnert Overdiep sinds 1922 zijn uitgegeven. De laatste daarvan verschijnt in 1966. Het echtpaar trouwt begin juli 1905, krijgt twee dochters: Engeltje (eind november 1905) en Anna (maart 1907). Beide hebben ook gewoond aan de Van Riesenstraat 4. Engeltje wordt kantoorbediende en vestigt zich in januari 1926 in Zwolle, terwijl Anna als hulp in de huishouding steeds na een dienstje weer bij haar ouders terugkomt. Zelfs negen keer in de periode 1920-1939 (Gezinskaart).
Vader Jacob Kempes werkt als schoenmaker steeds aan huis, en overlijdt op 11 november 1967. Jetske Kempes-Klaassen blijft nog bijna vier jaar wonen en gaat dan net als haar voormalige buurvrouw Brouwer naar de H.Hebbesstraat 2. Dat is op 6 april 1972. Op 18 januari 1974 overlijdt ze in ‘Marijkehiem’. Engeltje woont dan in Bussum en Anna in Amsterdam.
Op 29 februari 1972 (schrikkeljaar) trekt de familie Albert Dijksma - Geertje Stobbe c.s. in de Van Riesenstraat 4. Zij zijn beide achter in de vijftig en hebben dan nog twee inwonende zoons, nl. Hendrik en Piet. ‘Heit’ Albert overlijdt daar op 14 januari 1979, oud 63 jaar en ‘mem’ Geertje volgt hem op 14 oktober 1979, oud 64 jaar. Piet verlaat het huis per 1 februari 1980 en als volgende bewoner komt Jan Dijkstra de volgende dag al van de Van Cuyckstraat.
Voor de dubbelwoning (2 en 4) geldt, dat deze nog jaren 35 jaar bewoond zijn geworden tot hun afbraak in het voorjaar van 2015.
Eén van die bewoners menen we ons te herinneren. Dat is Yda Plat, die bij een verkeersongeval met de motor dodelijk verongelukt. Dat is in juli 2002 geweest. Zij werkte toen bij Bos, Tuin en Dier. Haar feeling voor bloemschikken maakte haar tot een gewaardeerde medewerkster.
Het vijfde en meest linkse gebouw op de foto identificeren we als het pand dat bekend is geworden als de monteurswerkplaats met woning van A. Piek met als adres Van Riesenstraat 7. Ter vergelijking kunt de Aerocarto-luchtfoto nr. 30965 uit 1955 uit “Oud Heerenveen vanuit de lucht” er eens naast leggen en met het vergrootglas de contouren van dat schuine dak en het naastliggende ‘plaatsje’ vergelijken. Efficiënter is het om de website te bestuderen van mevr. Mieke Nijland, t.w. <http://www.heerenveenmidden.nl/laanstraat.htm>
Daar staan twee prachtige foto’s op, die het beeld van de zuidoostzijde van de A. van Riesenstraat op dit punt in beeld brengen. De moeite waard om op te zoeken en onze conclusies te onderschrijven.
Inmiddels heeft U zich misschien afgevraagd wie deze foto heeft gemaakt, vanuit welke positie en bij benadering wanneer.
De foto maakt deel uit van een schenking uit de nalatenschap van Jan Martens Woudstra (geb. 1901), die hoofd van de openbare lagere school is geweest te Mildam. Zijn betekenis voor Mildam kunt U lezen in het boek “Tusken wâld en wetter”, met als ondertitel “Schetsen uit de historie van Mildam en Brongerga”. Het is geschreven door een collectief van Mildamsters en Oud-Mildamster in 2009 en is een uitgave van de Stichting Meyledam. Zeer veel illustraties zijn te danken aan de fotografische hobby van de heer Woudstra. Deze foto is onlangs geschonken aan het Heerenveen Museum en is gezien het origineel een afdruk van een glasplaat. De kwaliteit daarvan blijkt - door de tand des tijds - zeer matig, maar met enige softwarematige ingrepen is er toch een goed herkenbare afbeelding te voorschijn gekomen. Overigens is er nog geen fotoarchiefnummer te geven, aangezien de foto nog niet is ingevoerd in het registratie-systeem.
Tijdens een bezoek aan zijn schoonvader, tevens oom Klaas (geb. 1872 en procureursklerk bij advocatenkantoor Van der Leij ? of Woltman?), broer van zijn vader (geb. 1863) Marten, installeert Jan Woudstra (die in 1929 getrouwd is met derde dochter Niesje Woudstra) zich met zijn fotoapparatuur op het bovenkamertje-achter van de woning op de hoek van de Van Riesenstraat met de Verlengde Korflaan-westzijde nr. 72 om dit ‘adembenemende’ vergezicht vast te leggen. Het moet in ieder geval plaats hebben gevonden vóór 19 mei 1940. Toen is zijn schoonmoeder en tante Sjoukje (de Vries) overleden. Zij is dan iets meer dan twee jaar weduwe, want haar man Klaas Woudstra in overleden op 14 februari 1938. Vanaf 1922 woont het echtpaar al in dit huis, welke in de periode 1920-1930 het huisnummer 578 op de deurpost heeft gehad en voor die tijd nr. 562. Sijbren Sipkes Woudstra is daar in 1918 komen wonen, maar hij overlijdt op 1 februari 1919 al. Zijn weduwe blijft er dan nog tot 1922 wonen. Zelfs zij zijn niet de eerste bewoners geweest, want het bevolkingsregister kent ook nog de namen van kleermaker Jan de Jong in 1917; en timmerman Feike Zuidersma, die van 1913 tot en met 1916 staat geregistreerd en zelfs Trijntje Keizer, weduwe van Klaas Harmens, van november 1910 tot 22 mei 1913. (SCO 1964)
Bewoner volgens de woningkaart - na 1940 - is vanaf het overlijden van mw. Woudstra-de Vries dochter Froukje, die in april 1941 naar Langweer is verhuisd. Zij heeft vanaf 19 juli 1940 nog onderdak verleend aan Jan Geerts, die in maart 1941 naar de Thialfweg is vertrokken. Ruim een halve maand heeft ook Willem Wartena bij haar ingewoond en neemt dan zelf de bewoning over tot zijn vertrek naar de Oude Molenweg in october 1948. Tegelijk met Wartena heeft ook Albert de Jong daar woonruimte gevonden van maart 1948 tot october 1951. En vanaf october 1948 tot october 1951 ook Jacob Ruiter. Vervolgens trekken in ieder geval koopman Marten Hettinga en zijn vrouw Tietje Schaap in het huis, mogelijk met kinderen (?) Als Hettinga op 17 mei 1968 overlijdt, blijft zijn weduwe er nog wonen tot 15 september om vervolgens naar de Wulpstraat te gaan. Het huis komt leeg te staan en wordt tenslotte afgebroken in maart 1970.
Ten aanzien van de datering houden we een ruime marge aan, omdat de jonge boompjes van de Van Dekemalaan nog niet zo lang hun wortels in de berm hebben, zeg maar sinds 1920. En het uiteenvallen van de familie Woudstra-Visser pas in 1940 duidelijk is. Over het tijdstip van de dag is geen misverstand, want de slagschaduw van het pand ‘Piek’ kan alleen bij een lage winterse morgenzon zijn veroorzaakt en met bladloze boompjes.
2015, oktober 18 - wibbo westerdijk - hip-backup
