HIP-TIME MAGAZINE 111
Donderdag 16 dec 1937
De Leeuwarder Courant van 27 april j.l. (2015) illustreert een artikel ‘Liever in den bioscoop dan in zak en asch’ - het verhaal van Asing Walthaus - met nevenstaande afbeelding. Medewerkgroeplid Piet van der Land tipt ons en vraagt zich af of deze foto ook in de museumcollectie is aan te treffen. Dat blijkt niet het geval en dus gaan we op zoek naar meer informatie daarover. Uiteraard denken we dan allereerst aan het Fries Fotoarchief en schakelen daarvoor de mogelijkheden in van de computer en van de collecties ondergebracht bij it Tresoar. Daar bevindt zich inderdaad een deelcollectie van het Fries Fotoarchief met onder identificatienummer 40677 deze foto van Charles Gombault (1880-1961), een zeer bekende Leeuwarder fotojournalist. Het is een klein formaat zwart-wit beeld van 11 bij 8.5 cm, met als dateringsjaar 1940. De in beeld gebrachte gebeurtenis zou een luchtbeschermingsoefening zijn bij de oude schouwburg te Heerenveen.
Nieuwsgierig geworden naar de juistheid van die toeschrijving zoeken we eerst de gemakkelijke weg. Het wordt ons op een presenteerblaadje aangeboden in de vorm van de op de foto zeer prominente filmposter van de MGM-film “Fury” (Furie) van de regisseur Fritz Lang met als hoofrolspeelster Sylvia Sydney. Deze anderhalf uur durende film beleeft eerder op 29 mei 1936 haar première. Uiteraard niet in Heerenveen ! Wanneer deze film nu in 1940 in de Schouwburg zou zijn vertoond dan moet het antwoord te vinden zijn in de wekelijkse aankondiging van de schouwburgexploitant. Omdat de luchtbeschermingsoefening in die week moet hebben plaats gevonden blijft er niets anders te doen dan in het Nieuwsblad van Friesland (dé Hepkemakrant) te zoeken naar de betreffende filmweek. Evenwel nochtans ...... die zoektocht levert een indrukwekkende lijst op van 54 films maar de film ‘Fury’ zit daar niet bij ! Conclusie: de foto dateert dus niet uit 1940 !
Een tweede optie om juister te dateren vinden we in de drie panden aan de K.R. Poststraat. Het adresboek van 1938 verschaft ons de informatie, dat de huisnummers 7, 9 en 11 worden bewoond respectievelijk door rijwielhandelaar M.F. van der Meer, handelsreiziger W. Jansma en timmerman M. de Groot. Met het opvragen van de bouwvergunningen van deze drie panden blijken alle drie bewoners in 1937 hun vergunning te hebben gekregen. De eerste die zijn toestemming op 3 februari 1937 heeft gekregen is W. Jansma (nr. 9), die voor de bouw Bosma’s architectenbureau inschakelt. Het is een woning met pakhuis en garage met een woningoppervlakte van 58 m2 op een perceelgrootte van 312 m2. Kosten fl.2500,-. (dossier 10-37)
Vervolgens wordt op 5 april 1937 de vergunning verleend aan de heer Tj. van der Meer, wiens zoon M.F. van der Meer de bewoner wordt van woning nr. 7 met garage. De opdracht voor de bouw van dit pand (± 60 m2 op terrein van ± 360 m2) valt eveneens toe aan Bosma’s Architectenbureau Drachten-Heerenveen. De bouwsom is overigens wel flink royaal: fl.7000,-. (dossier 63-37)
Tenslotte bouwt timmerman M.K. de Groot zelf het perceel, welke huisnummer 11 krijgt. De 82 m2 woonoppervlak komt te staan op een terrein van 312 m2. Een ondiepe serre onderscheidt dit huis van de andere twee, net als de zeer traditionele vormgeving. Zijn investering blijkt fl.4000,- te zijn geweest. Hij heeft toestemming gekregen om te bouwen bij vergunning van 14 juli 1937. De ‘Provinciale Commissie ter wering van inbreuk op de schoonheid van stad en land’ vindt het nodig minimale wijzigingen aan te brengen in de indeling van de bovenramen van de serre en de deur. (dossier 208-37).
Aangenomen mag worden dat alle drie de woningen nog datzelfde jaar zijn voltooid. Verder staat er nog het huis - het meest links - met de verbrede dakkapel in de Leliestraat nr. 2. Deze wordt per 6 mei 1937 betrokken, nadat aannemer S. de Haan uit de Jac. Hepkemastraat de wensen van gemeenteveldwachter Tj. van der Horst als opdrachtgever (vergunning 12-37) vanaf 19 januari 1937 heeft mogen vervullen tegen een contraprestatie van fl.3900,-. Het is dan de eerste woning in de Leliestraat, met huisnummer 2. Ook vader A. van der Horst Sr., kantoorbediende N.T.M. en A. van der Horst Jr., monteur, maken deel uit van de bewoners (adresboek 1938). De gedeelde bewoning blijft ook in latere jaren gebruik, waarbij de bovenwoning blijkt te worden verhuurd aan verschillende personen. Thans in 2015 zit B. Ytsma in Leliestraat 2.
Tegenwoordig kunt U de drie panden aan de K.R. Poststraat vinden onder hetzelfde huisnummer nr. 7, in gebruik bij “Camerik en Voortman”, die er communicatie-en public relationsadviezen formuleren; nr. 9 met de discongruente dakvorm is in 2015 in gebruik bij makelaardij o.g. “R. Scheper & Zoon”. Het laatste huis met dubbele bovenramen is thans ook nr. 11 en het stichtingsjaar staat prominent op de topgevel. Googlemaps, noch andere internetzoekmogelijkheden, biedt voor bewoningsgegevens voor no. 11 geen soelaas. Dat dienen we te respecteren!
Kijken we met een scherpe blik naar de personen dan valt het aantal hoeddragende mannen - en in feite uitsluitend mannen - wel heel erg op. Eén persoon valt wat dat betreft heel erg uit de toon. Het is de man die rechts op de onderste trede van de stoep van de schouwburg staat. Dat is onmiskenbaar een hoge militair. Zou dit een marechaussee kunnen zijn met de schuin van rechtsboven naar linksonder over de borst lopende riem ? Uit de krantenberichten van 14, 16 en 17 december 1937 over de luchtbeschermingsoefening blijkt zonneklaar, dat Heerenveen een voorbeeldfunctie vervult in de opzet en organisatie van deze instelling. (Tussen haakjes: Op 23 april 1936 wordt de wet betreffende bescherming tegen luchtaanvallen aangenomen). De twee laatstgenoemde dagen -16 en 17 december 1937 beheerst de berichtgeving over deze regionale gebeurtenis met landelijke uitstraling de kolommen van de Leeuwarder Courant en het Nieuwsblad van Friesland. En zoals gebruikelijk bij deze kranten .... zeer gedetailleerd. Zo mogen we U noemen als ‘gasten’ de twee Commissarissen der Koningin van Friesland - Van Harinxma thoe Slooten - en Groningen - Linthorst Homan - en een vertegenwoordiger namens de C.d.K. van Drente, mr. J. Spoor. Verder zeer veel burgemeesters, uiteraard onder aanvoering van J.J.G.S. Falkena van Heerenveen, en ook de zeer deskundige ambtenaar op het terrein van de luchtbescherming mr. F.R. Mijnlieff.
Het mag duidelijk zijn, dat een aantal personen uit het volgende rijtje een duidelijk militaire achtergrond hebben. We noemen de luitenant-generaal Quanjer, territoriaal bevelhebber in de drie Noordelijke Provincies; Luitenant-generaal de Ridder, inspecteur van den Luchtbeschermingsdienst; luitenant-kolonel van Heilst en zijn adjudant, luitenant van der Werf; de districtscommandanten van de marechaussee, luitenant van Waning, en van de Rijksveldwacht, den heer D.W. Toussaint. Verder de voorzitter van de Nederlandsche Vereeniging, den heer van Lek, en mr. H.H.A. Sluis, procureur-generaal bij het Gerechtshof te Leeuwarden.
De luitenant-generaal b.d. P.H.A. De Ridder, inspecteur, is zeer gecharmeerd van het verloop van de oefening. Hoewel in de ochtendzitting spijt is uitgesproken over de afwezigheid van de minister van Binnenlandsche Zaken blijkt de avondoefening vanaf 8 uur wel degelijk te worden bijgewoond door Zijne Excellentie H. van Boeijen. Ook wordt een bezoek gebracht aan het ziekenhuis, waar door de architect A. Baart uit Leeuwarden een scherf-en gasvrije kelder is aangebracht onder de nieuw gebouwde vleugel met een capaciteit van circa 200 personen. Twee belangrijke namen in de Heerenveense luchtbeschermingsorganisatie zijn de heren J. Busquet, docent wiskunde-mechanica-natuurkunde aan de Rijks HBS, en H.C. Hooghoudt, koopman en directeur van de N.V. Radiodistributie in het pand Dracht 84. Zij zijn resp. het hoofd en waarnemend hoofd van de luchtbeschermingsorganisatie, die voorts uit talloze vrijwilligers bestaat.
De heer Busquet vertelt dan nog een en ander over de organisatie, waarbij hij vooral wijst op het belang van decentralisatie van verschillende diensten en instelling van een viertal stormploegen, opgesteld in verschillende delen van Heerenveen. Deze stormploegen bestaan uit goed opgeleide manschappen, te weten een leider, een waarnemer, een ordonnans, vertegenwoordigers van de gasfabriek en de waterleiding, van den geneeskundige dienst, van de ontsmettingsploegen en voorts uit twee gasverkenners. Zodra men de bommen hoort vallen gaat de ploeg er onmiddellijk op uit om de eerste hulp te verlenen, terwijl de waarnemer voortdurend in contact blijft met het hoofd van de luchtbeschermingsdienst.
In het nagesprek ‘s avonds in de foyer van de Schouwburg waarschuwt de minister Boeijen, dat men geen te hoge verwachtingen mag koesteren voor wat betreft steun van de regering. Hij uitte evenwel zijn waardering voor dit waardevolle gebeuren.
Als een extra aanwijzing voor een eerdere datering mag ook worden beschouwd de aanwezigheid van bussen in de K.R. Poststraat, die volgens de berichtgeving dienen om de hoogwaardigheidsbekleders naar de verschillende ‘locaties’ te vervoeren. Maar ook om straten te kunnen versperren met het doel het verkeer te kunnen blokkeren.
De belangrijkste en meest verbazingwekkende ontdekking evenwel is dat in dezelfde Hepkemakrant van vrijdag 17 december 1937 de advertentie staat van de Schouwburg-Bioscoop, die voor zaterdag, zondag en maandag de film met Sylvia Sydney en Spencer Tracy in de film ‘Massa-Justitie’ (Fury) aankondigt met als extra nummer: “Luchtgevaar”. Toegang 18 jaar. Met de datum donderdag 16 december 1937 mogen we toch gerust het archief van Charles Gombault een dienst bewijzen ! (zie bovenstaande affiche).
Bij de zoektocht naar de vertoning van de film ‘Fury’ vinden we nog een tweede gelegenheid, waarop deze is vertoond. Overigens ook in de Schouwburgbioscoop. De Heerenveense Koerier van 24 november 1948 plaatst namelijk een artikel over de Heerenveense Filmkring met een inhoudelijke beschrijving en beoordeling van bovengenoemde film van de hand van F.S. (Fedde Schurer). Een kolfje naar de hand van de - toen nog - adjunct-hoofdredacteur van de Heerenveense Koerier. Sjoerd van der Schaaf is in die tijd nog hoofdredacteur. Pas na diens vertrek in 1951 volgt Fedde Schurer hem in die functie op.
2015, juli 12 - wibbo westerdijk - hip-backup
