Helaas moeten we toegeven, dat deze foto uit het bouwdossier 1989, nr. 16 fotografisch-technisch geen prijswinnaar is. Tegelijk zijn we er wel een beetje blij mee, dat het straatbeeld van de Gedempte Molenwijk uit dat jaar er behoorlijk op tot zijn recht komt. Duidelijk is dat de beide auto’s links (DB-62-BL; NS-23-TJ) ook uit dezelfde periode stammen als die op de kleurenfoto uit de vorige HIP-Time Magazine (nr. 141).

Laten we de westkant van de straat vanaf het drie verdiepingen hoge perceel met de toegekende huisnummers 6, 6a en 6b eens als uitgangspunt van ons verhaal nemen. Daarbij zullen we wat in herhalingen moeten vallen. Op de begane grond is daar op nr. 6 nog steeds gedurende de weekeinden (donderdag tot en met zondagavond) Bar-Dancing-Disco ‘Bacchus’. Of er iemand op nr. 6a heeft gewoond en wie dat dan is geweest wordt door de woningkaart niet meer beantwoord. Deze laat bedrijfsleider Freerk Offeringa per 17 oktober 1983 vertrekken naar Oudeschoot. De laatste bewoner van nr. 6b is dan volgens de woningkaart Johannes Hakvoort, die hoofdbewoner wordt per 29 augustus 1984. Doordat de Kamer van Koophandel op 28 december 1984 laat weten, dat de door Hakvoort ingeleverde horeca-papieren van de S.V.H. toereikend zijn voor verlenging van de drankwetvergunning, nemen we aan dat deze ook dan nog boven de bar-dancing woont.

Voor discotheek Bacchus is de deelname aan een oude stijl jazz-feest - door de gezamenlijke Gedempte Molenwijk horeca-gelegenheden georganiseerd onder de naam “Millstreet Jazzfestival” - vanzelfsprekend. In Bar Bacchus speelt die avond het deense orkest “Olsons International Copenhagen Hot Band”. In een artikel in de Leeuwarder Courant van 18 april 1986 wordt ook café ‘Pom(m)erans’ genoemd, die gastvrijheid biedt aan de dixielandformatie “Buttertown Jazzband”. De Movie Skoop draait die avond op het adres Ged. Molen wijk 4a twee muziekfilms over pop uit de 60er jaren en over countrymuziek. De oostkant van de Gedempte Molenwijk is vertegenwoordigd door ‘café ‘t Centrum’ en ‘café De Breede Weg’.

MOVIE SKOOP WEG, ARCADE CINEMA TERUG

Met de problemen om de Movie Skoop renderend te houden wordt door exploitant Franke Witteveen het roer omgegooid en verbouwt hij de grote zaal tot een discotheek. In de kleine zaal wordt dan nog wel gedraaid, maar de combinatie discotheek en bioscoop wordt geen echt succes. In de krantenadvertenties van de rubriek “Waarheen morgen in Friesland” vinden we in de plaats van ‘Movie Skoop’ als nieuw filmdraaiende organisatie de naam ‘Arcade’. Op 11 oktober 1986 wordt daar de aandacht op evestigd door een advertentie met de tekst: “Binnenkort opening van Discotemple Arcade. Voorheen Movieskoop.”

Tot 9 mei 1987 wordt practisch wekelijks een nieuwe film gedraaid van sterk uiteenlopende kwaliteit. Veel voor alle leeftijden, maar ook regelmatig met de leeftijdsbeperking van 16 of 18 jaar.

Filmminnend Heerenveen en de exploitant Witteveen worden in de avond van donderdag 8 mei 1986 getroffen door een brutale inbraak in de discotheek Arcade, waar voor circa fl.17.000,- aan geluid-en lichtapparatuur wordt gestolen. De lichtcomputer, een mengpaneel, twee draaitafels, een CD-speler, drie versterkers en microfoon onthanden de disjockey volledig.

Deelname aan de 5e Kroegentocht van 25 september 1987 is gebleken geen optie meer te zijn.

Witteveen blijkt een overlever in de filmbranche mede door zijn bereidheid als reizende filmoperateur. Begin 1989 verkoopt hij de inventaris van de filmzalen aan de Gedempte Molenwijk 4a en draait in geschikt gemaakte zalen o.a. op de Waddeneilanden met de James Bondfilm ‘License to kill’. In 1991 gelukt het Witteveen opnieuw een Heerenveense filmzaal te huren: De Hoeksteen.

WINKEL WORDT AMUSEMENTSHAL

Het jaar 1989 is ook het jaar waarin de ‘winkel van de opheffingsverkoop’ - volgens het dossier nr. 16 uit 1989 een ‘textielzaak - op het adres Gedempte Molenwijk 4b (kadastraal Heerenveen A-6505) - in huur wordt genomen door ‘Magic City B.V.’ met als hoofdvestiging de stad Groningen.  Wanneer je destijds uit de Munnikssteeg richting Molenwijk loopt, loop je recht op die winkelzaak aan (eerder A-4732, maar nu A-6505). Eigenaren (in de kadasterlegger) zijn -  sinds de verkoop in het dienstjaar 1984 door Hendrik Jan van der Mei uit Gorredijk - het driemanschap Age Hoekstra (1940), Marten Hoekstra (1945) en Abele Pasma (1928). Als hun beroep staan ze alledrie vermeld als ‘vennootschapsdirecteur’ en zijn elk eigenaar voor één-derde (1/3) gedeelte. Amper een jaar later vindt er door de drie vennoten een kadastrale ‘scheiding’ plaats, waarbij als enige eigenaar vervolgens wordt ingeschreven Marten Hoekstra, garagehouder (en gehuwd met Willie Anneke Overdijk) van 3.60 are met als omschrijving ‘winkel en erf’. Niet alleen A-6505 is overgenomen door Marten Hoekstra c.s, maar ook het noordelijker gelegen perceel A-6506 (beschreven als ‘bedrijfspand en erf’) komt in zijn onroerend goed-portefeuille. Dat pand staat al enige tijd beschreven met een grootte van 7.55 are en is bekend onder de huisnummers 4 en 4a.

Een situatieschets gemaakt voor het bouwdossier 1992-nr. 182, waarbij het perceel A-6506 van een nieuwe voorgevel (waarover later meer) wordt voorzien, laat ook het perceel A-6505 duidelijk zien.

Magic City b.v. (deel uitmakend van de Lindenbergh Holding) blijkt van A-6505 de huurder, wil ter plaatse een amusementshal of speelhal gaan exploiteren (Jack’s Casino) en is van plan daarvoor fl.400.000,- te investeren. Om dat te bereiken wordt de hulp ingeroepen van Architectenburo B.R. Bolt BNA uit Groningen voor een spraakmakend ontwerp. De tekeningen zijn veelbelovend en dateren reeds van 6 januari 1989. Met name het bijzondere ontwerp voor de voorgevel in twee gedaanten - met de rolluiken open en met de rolluiken dicht - spreekt tot de verbeelding. De schets van de scheve projectie maakt nog eens extra duidelijk, dat het constructief tamelijk eenvoudige ontwerp (stalen opbouw) de tand des tijds behoorlijk heeft doorstaan.

De aanvraag voor een bouwvergunning heeft het gemeentelijke ontvangststempel van 9 januari 1989. (Bouwdossier 1989-16). De aanvraag gaat het gemeentelijke, ambtelijke traject in en het eerste signaal naar het Heerenveense publiek vinden we vervolgens in Crackstate Nieuws van 18 januari 1989. In deze rubriek “Bouwplannen” annonceert  Crackstate “de verbouw van een winkel tot amusementshal aan de Gedempte Molenwijk 4b te Heerenveen.”

De bouwaanvraag wordt eerst door de afdeling B.M.T. (Bouw-en Milieu Toezicht) beoordeeld en vervolgens door de afdeling R.O.V. (Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting). Het ontwerp leidt tot direct al tot een interne nota tussen deze twee afdelingen. Bouwtoezicht concludeert, dat er een vergunning is vereist, omdat de bouwverordening van de gemeente Heerenveen van toepassing is. De aanvraag valt binnen het bestemmingsplan “Heerenveen-Centrum”, welke is vastgesteld en goedgekeurd op 26 april 1976. Daar is de mogelijkheid aanwezig voor woningen, winkels, horecabedrijven, sociale, culturele en andere voorzieningen, kantoren en ambachtelijke bedrijfsgebouwen. Daarop is een verklaring van geen bezwaar door Gedeputeerde Staten afgegeven op 27 april 1977. Er is op 22 februari 1988 een voorbereidingsbesluit genomen ten aanzien van het ‘in procedure zijnde’ bestemmingplan, maar dat is nog niet afgerond. Officieel past dit bouwplan niet in het vigerende bestemmingplan, maar mogelijk wel in het toekomstige, gewijzigde bestemmingsplan. Voor wat betreft de milieu-aspecten is de WGH (Wet Geluids Hinder) niet van toepassing. Verder is het bouwplan niet in strijd met een BW-vergunning van derden (Bijzondere Wetten). De gemeentelijke beoordelaars krijgen bij de aanvraag een vijftal foto’s bijgeleverd, waarop de datumstempel 20 jan. 1989 en 2 febr. 1989 voorkomen.

Jammer genoeg kunnen we niet al deze vijf opnemen, maar een korte beschrijving nodigt uit ze nog eens te willen bekijken. Foto 1 en 2 (niet afgebeeld) geven een beeld van de Scapino-gevel plus de borden van de ‘opheffingsverkoop’ van de te verbouwen winkel.

Foto 3 geeft zicht op een deel van het doek van de ‘opheffingsverkoop’ vanuit de Munnikssteeg.

Foto 4 (niet afgebeeld) is een ‘streetview’ vanaf het zuidelijk gelegen Scapino tot aan Achter de Kerk langs de westzijde van de Gedempte Molenwijk.

Foto 5 is het beeld aan het begin van dit verhaal.

Nadat op 20 januari 1989 de adviesaanvraag wordt gericht aan de Gedeputeerde Staten en Welstandszorg Hûs en Hiem, is laatstgenoemde vlot met haar toestemming en eveneens vlot met haar nota van fl.680,-.  Gedeputeerde Staten worden nog opnieuw een keer benaderd met een nieuw voorbereidingsbesluit, d.d. 27 februari 1989, en op 15 maart 1989 besluit het gemeentebestuur al tot het afgeven van een vergunning, met een aantal aanvullende voorwaarden.

Het gaat dus om een totale metamorfose van een winkel (textielzaak) tot een amusementshal op kadastraal perceel A-6505. Met kalkzandsteen, systeemplafonds, aluminium, p.v.c. en een stalen opbouw voor een reclameconstructie zal het gebouw overdag voor een 40 tal personen afdoende onderdak bieden is de verwachting. Volgens de aanvraag zal het bouwwerk met een bruto vloeroppervlak van 325 m2 en een inhoud van 1300 m3 worden uitgevoerd door Hofstra Hulshof b.v. uit Nieuw-Buinen. Deze stapt erin voor een aannemingssom van fl.380.000,-, terwijl voor de c.v. en airco nog fl.55.000,- wordt begroot.

Er wordt na de toestemming om te mogen realiseren snel gehandeld, want op zaterdag 29 april 1989 zal de ‘Feestelijke Opening’ vanaf 13.00 uur plaatsvinden. Met ‘enerverende fruitautomaten’, ‘ruimtevlucht’, ‘helicopter’, ‘de nieuwste arcades’ (in casinosfeer: fruitmachine’s), ‘biljart’, Spaanse Bulldozer’, ‘Futuristische Flippers’, ‘Biljart’ en ‘Cash Roulette’ is de 320 m2 oppervlakte van de hal ingericht voor jong en oud. Je kunt ‘t bij de opening beleven met als entourage een looporkest, een promotieteam en twee robots. Voor gratis popcorn is gezorgd.

Op één punt blijkt het nodig dat de heer Hofma van de sector VROM zijn tanden moet laten zien en wel op het punt van de geëiste brandpreventiemaatregelen. Na de eerste controle op 13 juli 1989 blijken deze niet in orde, wordt de Magic City B.V. gemaand en pas bij de hercontrole op 1 december 1989 wordt alles in orde bevonden.

Overigens wordt de Magic City B.V. wel tegemoet gekomen voor de eis, dat zij minimaal 15 wielklemmen op eigen grond moeten realiseren. Dat lukt niet en daarvoor krijgen ze vrijstelling.

Het is gebleken, dat deze bedrijfsvorm in Heerenveen een langdurige relatie met de Friese ‘homo ludens’ (de spelende mens) is aangegaan, want zelfs in 2017 bij de nieuwste verbouwingen aan de Gedempte Molenwijk vinden we nog steeds de “Jack’s Casino” en tevens op hetzelfde adres: nr. 4b.

Uitbreiding ‘Flash Casino’ Eigenlijk heeft de ‘Magic City’-organisatie in haar streven om de Heerenveners aan de speeltafels te krijgen zich al kunnen spiegelen aan de vroege vestiging van de Flash Casino, welke op 5 september 1983 is gelanceerd in het perceel Gedempte Molenwijk 8a. (zie HIP-Time 141). Maar het jaar 1989 is ook voor deze casino-organisatie een belangrijk jaar. Het bouwdossier 1989-nr. 308, waarin ‘Meubel Heerenveen b.v.’  (lees directeur G. Peereboom) als eigenaar wordt genoemd, vertelt ons dat door de Ommer Automaten b.v. als huurder op 5 juli 1989 een aanvraag is ingediend voor een bouwvergunning. De Heerenveense Courant geeft in haar exemplaar van 9 augustus 1989 in de gemeentelijke rubriek ‘Crackstate nieuws’ als één van de bouwplannen ‘het veranderen van een winkel in automatenhal aan de Gedempte Molenwijk 8 te Heerenveen’. Bij de gemeente moet men - ook in dit geval - er even over nadenken, want eigenlijk is het bouwplan ook in strijd met het vigerende of van kracht zijnde bestemmingsplan. Maar aangezien de gemeente al enige tijd bezig is dat nieuwe bestemmingsplan ‘Heerenveen centrum 1990’ voor te bereiden, vindt het college daarin voldoende argumenten om een uitzondering op de situatie te maken. Hoewel nog onbekend is, wanneer de herziening rechtskracht zal krijgen.

Terugkomend op de uitzonderingspositie van de beoogde automatenhal wordt het perceel beschouwd als ‘aangewezen voor gemengde bebouwing in twee bouwlagen’ ! Het Meppeler architectenduo Wouda en van der Schaaf levert een bouwplan in, waarvan Welstandszorg Hûs en Hiem in krachtige termen haar ongenoegen uit. Het voldoet huns inziens niet aan redelijke eisen van welstand. Hun bezwaar richt zich op het uiterlijk van de hoofdvorm en de architectonische uitwerking daarvan. Binnen het straatverband werkt het ontwerp chaosvergrotend door de gevelstijl. Hûs en Hiem meent een eigentijds en rustig front te mogen eisen. Op 6 september 1989 is derhalve hun advies: absoluut geen vergunning verlenen. (zie hierboven)

Er dient dus een nieuwe tekening te worden ingeleverd, die als datum krijgt 26 september 1989. Met als resultaat de reeds eerder gekozen stijl met de wisselende luifelafmetingen. Inmiddels is ook Gedeputeerde Staten ingelicht over het feit, dat deze bouw in feite een wijziging betreft van de reeds bestaande automatenhal. Dat is de eerdere Flash Casino van 1983 in pand nummer 8a. Het wordt dus een uitbreiding met het pand nummer 8.  De echte interieurtekeningen van de automatenhal worden gemaakt door de Bouwcom B.V. te Emmen, een adviesbureau voor bouwconstructies, in samenwerking met KAJA Rijssen voor de horeca-inrichting van de automatenhal. Hoewel best intressant zullen we de herinnering daaraan laten aan de verknochte bezoekers van de speelautomatenhal ! Het is zonder meer duidelijk, dat ook de Flash Casino in Heerenveen een blijvertje is gebleken. Zelfs bij de laatste herinrichting van de Gedempte Molenwijk in 1916 en 1917 zijn haar speelgelegenheden dominant in het straatbeeld gebleven. Bovendien zijn de uitbreidingen ook gezocht in de hoogte met het realiseren van appartementen en zijn er - middels een ‘steeg’ - parkeergelegenheden en ontvluchtingsopties bij calamiteiten gecreëerd.

DISCOTHEEK ‘TONIGHT’

Met de grote verbouwingen van de gokpaleizen staat de ontwikkeling van de westkant van de Gedempte Molenwijk trouwens niet stil. Zo vinden we op 6 december 1991 voor het pand met het nummer 4a in de Leeuwarder Courant een in het oog springende advertentie. In dat perceel wordt die vrijdag de 6e december ‘wegens groot succes’ door Discotheek TONIGHT gevierd “A MAD HOUSEPARTY AGAIN !”  Die termen betekenen dus dat dit kennelijk al eens eerder is gebeurd. De vraag is dan gerechtvaardigd, wanneer is deze discotheek voor het eerst van start gegaan.

Afgaande op de Leeuwarder Courant van 2 maart 1990 is het heel goed mogelijk, dat gitarist Kier van der Werf - na twintig jaar aan de guitaar te hebben gewijd - één van de eerste belangrijke optredende muzikanten is geweest die met zijn eigen groepen K-Star Band en Crea-Puls eindelijk weer eens een optreden heeft in zijn geboorteplaats Heerenveen. De vaste bezoekers van Discotheek ToNight hebben op 5 augustus 1990 een dag lang geleefd in de hoop dat topster ‘Prince’ na zijn concert in stadion Thialf zijn nazit zou doorbrengen in hun discotheek, maar helaas gaat hij na het concert met zijn crew linea recta naar de Roxy in Amsterdam. (Bericht in H.C. 8 augustus 1990. Begin 1993 besteedt de Leeuwarder Courant op 4 februari aandacht aan de overlast op de Gedempte Molenwijk in Heerenveen. Thom de Wilde, eigenaar van discotheek Tonight, wil door middel van zgn. ‘Susploegen’, bestaande uit personeel uit de horecabranche, proberen de geconstateerde overlast van de bezoekers van deze gelegenheden en irritant rijgedrag van taxichauffeurs in rustiger banen leiden. De politie omarmt het initiatief en ondersteunt de gedachte om het voor te leggen aan het college van B. en W., maar wil beslist geen heksenjacht op taxichauffeurs omdat ze blij zijn, dat de bezoekers met een slok op in eigen vervoer een veel groter risico is. In september 1993 lezen in de Leeuwarder Courant, dat discotheek Tonight voor het eerst meedoet aan de 12e Kroegentocht met de band ‘Hot Bolshevik’. Het jaar daarna (1994) zit eigenaar Thom de Wilde met zijn discotheek al niet meer aan de Gedempte Molenwijk, maar al lang en breed aan de Vleesmarkt en is gastheer voor de band “V Not”. De zoektocht naar het eigenaarschap van Discotheek Tonight brengt ons naar de facebookgegevens over Thomas de Wilde, die wordt beschreven als ‘Owner 1989 - 1997’ in de gemeente Heerenveen. Verder is zijn naam ook enige tijd verbonden aan de discotheken Bellefleur (1984-1986), de Muis (1986-1989), Café’s De Blauwe Kater (vennoot 1994-1999) en ‘t Brandpunt (1995-2005).

POOL-SNOOKER-BILJART-EN DARTCENTRUM ‘THE POOLBROTHERS’

De internetsite van het huidige Snooker & Pool Centrum Heerenveen aan het Burgemeester Kuperusplein 70-73 vertelt ons dat zij zijn gestart in het jaar 1991. Aangenomen hebben we dat dit dezelfde organisatie is als de destijds geafficheerde “Pool-Snooker-Biljart en Dartcentrum ‘The Poolbrothers’.

De eerste krantenpublicatie waarin “The Poolbrothers’ van zich doen horen is die van de 15e januari 1993. Daarin wordt een Super Driebandentoernooi op 5, 6 en 7 februari 1993 aangeprezen in deze zaak aan de Ged. Molenwijk 4a. Voor de competitieve liefhebbers wordt deelname aantrekkelijk gemaakt door het in het vooruitzicht stellen van ca. fl.2500,-, waarvan Technisch Installatiebedrijf Hoekstra uit Mildm de hoofdsponsor wordt genoemd.  ‘Simon’ op telefoonnummer 05130-33846 regelt de opgaven tot 30 januari 1993. Een jaar later wordt ‘The Poolbrothers’ door journalist Marcel de Jong in de rubriek Fries Mozaïek van de Leeuwarder Courant van 17 januari 1994 verwent met een verslag van een dartgebeuren door de Hagenaar Roland Scholten, de nummer twee van de wereldranglijst. Niet alleen wordt er ‘hosannah’ geroepen over diens prestaties, maar tevens wordt het spel met z’n aparte regels min of meer uitgelegd. Jaap Woudstra eigenaar van The Poolbrothers mag een ‘leg’ winnen, net als zijn maten Wietze Jonker en Cor de Wolf. Voor de rest komen de andere amateurdeelnemers er niet aan te pas.

Wanneer de Leeuwarder Courant op 24 september 1994 de 11de Kroegentocht in Heerenveen aankondigt, staat in het rijtje van 22 deelnemers ook de nieuwe gebruiker van pand nr. 4a. ‘The Poolbrothers’ laat die avond de muzikanten van ‘Mistura’ hun accommodatie verlevendigen. In de loop van de volgende jaren worden er verschillende geruchtmakende activiteiten georganiseerd. We noteren muzikale optredens van Pigment, The Indian Tea Band, Erik Dikeb, etc. Verder Darts-toernooien, Spoelbakduiken, Breakdance Bartels, Hip-Hop sessions, Salsa en Zouk dansworkshops, deelname van verschillende Poolbrothers-teams aan de Friese dartscompetities. Zo omstreeks het jaar 2002 spreken krantenberichten meestal van ‘Grootcafé Poolbrothers’. Op 18 februari 2005 zijn de engelse voetbalfans van New Castle United voor en na de wedstrijd tegen de S.C. Heerenveen opgevangen in de accommodatie van het Pool-en Dartcentrum, omdat hen een beperkte bewegingsvrijheid is opgelegd wegens hun reputatie. Eigenaar Woudstra heeft dat risico aangedurfd. In de nacht van woensdag op donderdag de 22e februari 2007 wordt Heerenveen opnieuw opgeschrikt door een grote brand van een horecagelegenheid. In december 2006 zijn toen twee horecapanden aan het eerste deel van het Breedpad uitgebrand en nu wordt het café Poolbrothers vrijwel volledig verwoest en tevens het naastgelegen pand in gebruik bij koffieshop Dizzy Duckgrotendeels. Deze heeft voornamelijk rook-en waterschade opgelopen. Ruim twee uur na het uitbreken van de brand wordt het sein ‘brand meester’ gegeven en kan een politie-onderzoek van start gaan. De brand blijkt te zijn gestart in een opslag op de bovenverdieping, waar een bedrijf opgekochte bedrijfsboedels van failliete kledingondernemingen op slaat. De gebruiker blijkt - volgens de krant - huurder van de Woningcorporatie Arqin.  Bovendien vermoedt de politie kortsluiting in de apparatuur van een illegale hennepkwekerij van 200 m2 op de bovenste verdieping. Voor de journalistieke details helpt www.delpher.nl u ongetwijfeld verder met de artikelen “Brand in centrum Heerenveen door hennepkwekerij” en “Schrik in Heerenveen door brand in centrum” in de Leeuwarder Courant van 22 februari 1907. De gevolgen van de brand zijn voor de bedrijfsvoering van Poolbrothers desastreus. De bouwkundige situatie op dat ogenblik is zo, dat het Poolbrotherspand met zijn ingang aan de Gedempte Molenwijk als het ware om het brandende pand is gedrapeerd. In mei 2008 staat het pand er nog haveloos bij, terwijl de huurder Bavarian het voor gezien heeft gehouden. Ook de naastgelegen koffieshop ‘Dizzy Duck’ heeft daarvan de gevolgen ondervonden. Met de Poolbrothers is het niet goed afgelopen. Het bedrijf is via een surseance van betaling terecht gekomen in een faillissementstraject, welke - volgens Googlegegevens - pas op 23 mei 2014 eindigt met een rekening en verantwoording en een schuldsanering zondering uitdeling op 28 mei 2014.

EERST ‘VIDEO THUIS’, DAARNA ROCK-CAFE ‘DE POMERANS’

Ook nu maken we - wegens een totaal onverwachte vondst via www.delpher.nl - een uitstapje naar de vroegere geschiedenis van de Gedempte Molenwijk en wel naar het adres nr. 10.  In de Leeuwarder Courant van 22 en 29 december 1983 vinden op dit adres namelijk de ‘Video Thuis’-zaak met een advertentie. Weliswaar staat daarin als adres ‘Ged. Molenweg 10’, maar elke Heerenvener kan bedenken dat daarmee absoluut niet wordt bedoeld ‘Oude Molenweg’ in de wijk Heerenveen-midden. Ook vallen af de Molensteeg en Molenstraat (in de nieuwe spelling!), want deze zijn immers nimmer ‘gedempt’. In andere advertenties van ‘Video Thuis’ ontbreekt een adressering, b.v. in 1985 en in september 1988. Het is dus uitgesloten, dat dan de Lindegracht 7 al in beeld is, want Gerrit Overdiep’s ijzerhandel zit daar dan nog ! Waarmee de vraag ‘Hoelang heeft Video Thuis’ op het adres Gedempte Molenwijk gezeten ???... uiteraard nog niet is beantwoord. Het zal niet lang zijn geweest, want in juli 1981 heeft een brand nummer 10 het daar gevestigde Turkse restaurant zwaar getroffen.

De vermelding in een artikel in de Leeuwarder Courant van 18 april 1986 maakt duidelijk, dat ook café ‘Pom(m)erans’ het initiatief voor het Millstreet Festival van harte ondersteund, wanneer ze gastvrijheid bieden aan de dixielandformatie “Buttertown Jazzband”. Meer details zijn er voorlopig over het etablissement niet aangetroffen in de provinciale kranten. Mogelijk dat de plaatselijke Heerenveense Courant of De Koerier er aandacht aan hebben besteed, maar dan moet je die kranten wel kunnen raadplegen. Pas op 12 februari 1913 wordt dat volledig goed gemaakt met een artikel van Heerenveens journalist en recensent Harry de Jong in de Heerenveense Courant.

Hij schrijft daarin over “Reünie rockcafé De Pomerans Heerenveen”. Als eerste informatie staat vermeld, dat het ‘rockcafé’ aan de Gedempte Molenwijk op 18 november 1990 na bijna 8 jaar zijn deuren sloot. Dat zou inhouden, dat het café naar alle waarschijnlijkheid vanaf begin 1983 zijn trouwe clientèle heeft opgebouwd. Voor een belangrijk deel is vaste DJ Heavy P. (geuzennaam Dikke Piet, maar in werkelijkheid Piet de Heij) daarvoor verantwoordelijk geweest, uiteraard samen met het bedienend personeel. Organisator van deze reünie blijkt Marco Brouwer, die in Geert Semplonius - eigenaar van Café De Skoffel en De Stunt - een destijds enthousiaste bezoeker én fan van de Pomerans - in februari 2013 een enthousiaste reünist heeft ontmoet. De vraag in welk perceel Petit Restaurant - Café Biljart POMERANS aan de Gedempte Molenwijk heeft geëxploiteerd wordt beantwoord met een advertentie in de Gemeentegids van 1984 op bladzijde 93. Als locatie wordt daarin dus gemeld: Ged. Molenwijk 10 en 10a. Uit een krantenbericht van de Leeuwarder Courant vernemen we op 19 januari 2013, dat de Shoarma-grillroom Shalom na 15 jaar het adres Gedempte Molenwijk 10a gaat inruilen voor een pand aan het Breedpad.

DIZZY DUCK HEERENVEEN

Ten tijde van de brand in de wietkwekerij boven en naast Poolbrothers in 2007 is aan de westkant van de Gedempte Molenwijk al enige tijd aanwezig de naastgelegen koffieshop ‘Dizzy Duck’, die voornamelijk door de brand ook daarvan de gevolgen heeft ondervonden. Exploitant Hataam Chaanabi van deze koffieshop reageert zeer adequaat door na een seintje van de politie binnen een halve minuut zijn gasten de zaak uit te ‘jagen’ en als voorzorgsmaatregel gas en water direct af te sluiten. Zijn hoop om de volgende dag weer te kunnen werken zal twijfelachtig zijn geweest. Ook water en rookschade zullen de klanten van Gedempte Molenwijk 4a mogelijk hebben afgeschrikt. Uit een artikel van Saskia van Westhreenen van 21 januari 1905 over de hoeveelheid koffieshops in Heerenveen , waarvan vier van de vijf aan de Gedempte Molenwijk. Dizzy Duck - zo vertelt het artikel - zit er dan zo ongeveer vijf à 6 maanden. Chaanabi, die overigens niet klaagt over het feit dat het niet storm loopt in zijn zaak, vindt wel dat de plannen van burgemeester de Jonge erg ver gaan. Deze wil het aantal van vijf terugbrengen tot hooguit drie. Hij onthult dat het al zwaar genoeg is om zonder reclame te mogen maken en met de strenge regels voor contrôle en de frequentie daarvan bijna ondoenlijk is om twee gezinnen van een bestaan te voorzien uit de zaak. De Jonge wil zich conformeren aan het landelijke gemiddelde van één koffieshop op 10 tot 15 duizend inwoners. In Heerenveen zou dat 1 koffieshop op 8400 bewoners zijn.

CLUB TROPICS MET SALSERO MBOKA - DANCING CENTRE

Het blijkt lastig om een goed beeld te schetsen van het sinds 2013 aan de Gedempte Molenwijk 4a exotische pand ‘Club Tropics’. Internet bevat als informatie, dat de activiteiten (onder andere) plaatsvinden in de branche: ‘Café’s’. Het staat ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder hetzelfde nummer als Salséro Mboka. De locatie daarvan werd voorheen “Party Café Salsa” genoemd. De keuze ‘Club Tropics’ is in juli 2013 op de naam gevallen, omdat er inmiddels veel meer dans-en muziekstijlen kunnen worden beleefd. Er wordt voornamelijk Caribische en andere opzwepende tropische moderne muziek gedraaid. Met andere woorden een bredere doelstelling. “De club heeft een totaaloppervlakte van maar liefst 300 m2 meter. Vooraan een grote bar en achteraan een ruime dansvloer waar iedereen los kan gaan! Tevens zijn er vijf dartbanen om gezellig met vrienden of voor competitie met elkaar te darten. De aankleding in het café past nu meer bij onze naam Tropics; deze is meestal in Caribische/tropische sferen. Iedereen is welkom, zowel vaste bezoekers als personeel zijn gastvrij voor nieuwkomers. Bij onze georganiseerde feesten bieden wij onze klanten een garderobe en des te belangrijker garantie op een leuke avond!”

De tegenwoordige website van dansschool Salseromboka beschrijft haar bestaan in de woorden: “Reeds 15 jaar is eigenaar en dansleraar Mboka actief in het geven van danslessen.” Uitgaande van 2017 is hij dus begonnen in het jaar 2002. In Heerenveen speelt zich dat dan af op de Gedempte Molenwijk 4a in de locatiefaciliteiten van Club Tropics sinds 2013 en volgens de Kamer van Koophandel 2008. Geen polka of klompendans maar de gezelligste dansschool van het hoge Noorden opteert voor de stijlen Salsa (verzamelnaam van dansstijlen van Cubaanse oorsprong) Zouk (Franstalige Caribische muziek), Zumba (Latijns Amerikaanse dansfitness) en Bachata (een Dominicaanse partnerdans).

TOEKOMSTVISIE: SIGNALERING - HEROVERWEGING - CRISIS - UPGRADING

Door middel van het noemen van een aantal artikelen door de journalistiek, welke door Uzelf kunnen worden opgeroepen op uw computer op de website ‘De Krant van Toen’ , krijgt U enig zicht op het moeizame traject wat moet worden bewandeld om ons motto “Van Uitgaansparadijs tot Sloppenwijk” te logenstraffen.

‘Stadsproblemen’ in centrum Heerenveen’ door Maria Degrosso, in L.C.27-05-1993.

“Duo pleegt geweld en verzet zich tegen politie: werkstraffen”, in L.C. 27-09-1994.

“Messteek in disco” in L.C. 30-10-1994.

“Vier op een kluitje lokt rottigheid uit”, door Saskia van Westhreenen, in L.C. 21-01-2005.

“Horeca hekelt traag beleid Heerenveen”, in L.C. 08-08-2006

“De Gedempte Multiculti Hotspot”, door Wiebe Pennewaard, in L.C. 22-08-2006.

“Brand in centrum Heerenveen door hennepkwekerij”, in L.C.22-02-2007

“Weer noodkreet om’slopen’ Heerenveen’, in L.C. 19-06-2007.

“Centrumbazen laaiend op Heerenveen:, in L.C. 25-01-2008

“Gemeente biedt op panden aan Gedempte Molenwijk”, in L.C. 17-05-2008

“Corporatie weg uit Molenwijkproject”, in L.C. 04-02-2010.

“Verbazing over ‘gift’ WoonFriesland”, in L.C. 09-02-2010

“Eerste stap voor opknapbeurt Gedempte Molenwijk”, in H.C. 11-02-2010

“Discotheek Bacchus gesloopt”, in L.C. 07-03-2011

“Discotheek Bacchus eindelijk tegen de vlakte”, in L.C. 14-05-2011.

“Twee café’s dicht in centrum Heerenveen”, in L.C. 06-12-2011.

“Crisis is tegenvaller Gedempte Molenwijk” in L.C. 04-06-2012.

“Zwoel zwieren in de Salsa”, door Robert Jan Speerstra, in L.C. 27-08-2012.

“Opknapplan in centrum Heerenveen wankelt”, Saskia van Westhreenen in L.C. 27-10-2012.

“Dilemma bij opknappen wijk”, in L.C. 03-12-2012.

“Shalom verhuist naar Breedpad” in L.C. 19-01-2013.

“Nieuwbouw op plek Bacchus”, in L.C. 15-01-2016.


2017, september 30 - wibbo westerdijk - hip-backup - met dank voor uw geduld !

Laten we de westkant van de straat vanaf het drie verdiepingen hoge perceel met de toegekende huisnummers 6, 6a en 6b eens als uitgangspunt van ons verhaal nemen. Daarbij zullen we wat in herhalingen moeten vallen. Op de begane grond is daar op nr. 6 nog steeds gedurende de weekeinden (donderdag tot en met zondagavond) Bar-Dancing-Disco ‘Bacchus’. Of er iemand op nr. 6a heeft gewoond en wie dat dan is geweest wordt door de woningkaart niet meer beantwoord. Deze laat bedrijfsleider Freerk Offeringa per 17 oktober 1983 vertrekken naar Oudeschoot. De laatste bewoner van nr. 6b is dan volgens de woningkaart Johannes Hakvoort, die hoofdbewoner wordt per 29 augustus 1984. Doordat de Kamer van Koophandel op 28 december 1984 laat weten, dat de door Hakvoort ingeleverde horeca-papieren van de S.V.H. toereikend zijn voor verlenging van de drankwetvergunning, nemen we aan dat deze ook dan nog boven de bar-dancing woont.

Voor discotheek Bacchus is de deelname aan een oude stijl jazz-feest - door de gezamenlijke Gedempte Molenwijk horeca-gelegenheden georganiseerd onder de naam “Millstreet Jazzfestival” - vanzelfsprekend. In Bar Bacchus speelt die avond het deense orkest “Olsons International Copenhagen Hot Band”. In een artikel in de Leeuwarder Courant van 18 april 1986 wordt ook café ‘Pom(m)erans’ genoemd, die gastvrijheid biedt aan de dixielandformatie “Buttertown Jazzband”. De Movie Skoop draait die avond op het adres Ged. Molen wijk 4a twee muziekfilms over pop uit de 60er jaren en over countrymuziek. De oostkant van de Gedempte Molenwijk is vertegenwoordigd door ‘café ‘t Centrum’ en ‘café De Breede Weg’.

MOVIE SKOOP WEG, ARCADE CINEMA TERUG

Met de problemen om de Movie Skoop renderend te houden wordt door exploitant Franke Witteveen het roer omgegooid en verbouwt hij de grote zaal tot een discotheek. In de kleine zaal wordt dan nog wel gedraaid, maar de combinatie discotheek en bioscoop wordt geen echt succes. In de krantenadvertenties van de rubriek “Waarheen morgen in Friesland” vinden we in de plaats van ‘Movie Skoop’ als nieuw filmdraaiende organisatie de naam ‘Arcade’. Op 11 oktober 1986 wordt daar de aandacht op evestigd door een advertentie met de tekst: “Binnenkort opening van Discotemple Arcade. Voorheen Movieskoop.”

Tot 9 mei 1987 wordt practisch wekelijks een nieuwe film gedraaid van sterk uiteenlopende kwaliteit. Veel voor alle leeftijden, maar ook regelmatig met de leeftijdsbeperking van 16 of 18 jaar.

Filmminnend Heerenveen en de exploitant Witteveen worden in de avond van donderdag 8 mei 1986 getroffen door een brutale inbraak in de discotheek Arcade, waar voor circa fl.17.000,- aan geluid-en lichtapparatuur wordt gestolen. De lichtcomputer, een mengpaneel, twee draaitafels, een CD-speler, drie versterkers en microfoon onthanden de disjockey volledig.

Deelname aan de 5e Kroegentocht van 25 september 1987 is gebleken geen optie meer te zijn.

Witteveen blijkt een overlever in de filmbranche mede door zijn bereidheid als reizende filmoperateur. Begin 1989 verkoopt hij de inventaris van de filmzalen aan de Gedempte Molenwijk 4a en draait in geschikt gemaakte zalen o.a. op de Waddeneilanden met de James Bondfilm ‘License to kill’. In 1991 gelukt het Witteveen opnieuw een Heerenveense filmzaal te huren: De Hoeksteen.

WINKEL WORDT AMUSEMENTSHAL

Het jaar 1989 is ook het jaar waarin de ‘winkel van de opheffingsverkoop’ - volgens het dossier nr. 16 uit 1989 een ‘textielzaak - op het adres Gedempte Molenwijk 4b (kadastraal Heerenveen A-6505) - in huur wordt genomen door ‘Magic City B.V.’ met als hoofdvestiging de stad Groningen.  Wanneer je destijds uit de Munnikssteeg richting Molenwijk loopt, loop je recht op die winkelzaak aan (eerder A-4732, maar nu A-6505). Eigenaren (in de kadasterlegger) zijn -  sinds de verkoop in het dienstjaar 1984 door Hendrik Jan van der Mei uit Gorredijk - het driemanschap Age Hoekstra (1940), Marten Hoekstra (1945) en AbelePasma (1928). Als hun beroep staan ze alledrie vermeld als ‘vennootschapsdirecteur’ en zijn elk eigenaar voor één-derde (1/3) gedeelte. Amper een jaar later vindt er door de drie vennoten een kadastrale ‘scheiding’ plaats, waarbij als enige eigenaar vervolgens wordt ingeschreven Marten Hoekstra, garagehouder (en gehuwd met Willie Anneke Overdijk) van 3.60 are met als omschrijving ‘winkel en erf’. Niet alleen A-6505 is overgenomen door Marten Hoekstra c.s, maar ook het noordelijker gelegen perceel A-6506 (beschreven als ‘bedrijfspand en erf’) komt in zijn onroerend goed-portefeuille. Dat pand staat al enige tijd beschreven met een grootte van 7.55 are en is bekend onder de huisnummers 4 en 4a.

Een situatieschets gemaakt voor het bouwdossier 1992-nr. 182, waarbij het perceel A-6506 van een nieuwe voorgevel (waarover later meer) wordt voorzien, laat ook het perceel A-6505 duidelijk zien.

Magic City b.v. (deel uitmakend van de Lindenbergh Holding) blijkt van A-6505 de huurder, wil ter plaatse een amusementshal of speelhal gaan exploiteren (Jack’s Casino) en is van plan daarvoor fl.400.000,- te investeren. Om dat te bereiken wordt de hulp ingeroepen van Architectenburo B.R. Bolt BNA uit Groningen voor een spraakmakend ontwerp. De tekeningen zijn veelbelovend en dateren reeds van 6 januari 1989. Met name het bijzondere ontwerp voor de voorgevel in twee gedaanten - met de rolluiken open en met de rolluiken dicht - spreekt tot de verbeelding. De schets van de scheve projectie maakt nog eens extra duidelijk, dat het constructief tamelijk eenvoudige ontwerp (stalen opbouw) de tand des tijds behoorlijk heeft doorstaan.

De aanvraag voor een bouwvergunning heeft het gemeentelijke ontvangststempel van 9 januari 1989. (Bouwdossier 1989-16). De aanvraag gaat het gemeentelijke, ambtelijke traject in en het eerste signaal naar het Heerenveense publiek vinden we vervolgens in Crackstate Nieuws van 18 januari 1989. In deze rubriek “Bouwplannen” annonceert  Crackstate “de verbouw van een winkel tot amusementshal aan de Gedempte Molenwijk 4b te Heerenveen.”

De bouwaanvraag wordt eerst door de afdeling B.M.T. (Bouw-en Milieu Toezicht) beoordeeld en vervolgens door de afdeling R.O.V. (Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting). Het ontwerp leidt tot direct al tot een interne nota tussen deze twee afdelingen. Bouwtoezicht concludeert, dat er een vergunning is vereist, omdat de bouwverordening van de gemeenteHeerenveen van toepassing is. De aanvraag valt binnen het bestemmingsplan “Heerenveen-Centrum”, welke is vastgesteld en goedgekeurd op 26 april 1976. Daar is de mogelijkheid aanwezig voor woningen, winkels, horecabedrijven, sociale, culturele en andere voorzieningen, kantoren en ambachtelijke bedrijfsgebouwen. Daarop is een verklaring van geen bezwaar door Gedeputeerde Staten afgegeven op 27 april 1977. Er is op 22 februari 1988 een voorbereidingsbesluit genomen ten aanzien van het ‘in procedure zijnde’ bestemmingplan, maar dat is nog niet afgerond. Officieel past dit bouwplan niet in het vigerende bestemmingplan, maar mogelijk wel in het toekomstige, gewijzigde bestemmingsplan. Voor wat betreft de milieu-aspecten is de WGH (Wet Geluids Hinder) niet van toepassing. Verder is het bouwplan niet in strijd met een BW-vergunning van derden (Bijzondere Wetten). De gemeentelijke beoordelaars krijgen bij de aanvraag een vijftal foto’s bijgeleverd, waarop de datumstempel 20 jan. 1989 en 2 febr. 1989 voorkomen.

Jammer genoeg kunnen we niet al deze vijf opnemen, maar een korte beschrijving nodigt uit ze nog eens te willen bekijken. Foto 1 en 2 (niet afgebeeld) geven een beeld van de Scapino-gevel plus de borden van de ‘opheffingsverkoop’ van de te verbouwen winkel.

Foto 3 geeft zicht op een deel van het doek van de ‘opheffingsverkoop’ vanuit de Munnikssteeg.

Foto 4 (niet afgebeeld) is een ‘streetview’ vanaf het zuidelijk gelegen Scapino tot aan Achter de Kerk langs de westzijde van de Gedempte Molenwijk.

Foto 5 is het beeld aan het begin van dit verhaal.

Nadat op 20 januari 1989 de adviesaanvraag wordt gericht aan de Gedeputeerde Staten en Welstandszorg Hûs en Hiem, is laatstgenoemde vlot met haar toestemming en eveneens vlot met haar nota van fl.680,-.  Gedeputeerde Staten worden nog opnieuw een keer benaderd met een nieuw voorbereidingsbesluit, d.d. 27 februari 1989, en op 15 maart 1989 besluit het gemeentebestuur al tot het afgeven van een vergunning, met een aantal aanvullende voorwaarden.

Het gaat dus om een totale metamorfose van een winkel (textielzaak) tot een amusementshal op kadastraal perceel A-6505. Met kalkzandsteen, systeemplafonds, aluminium, p.v.c. en een stalen opbouw voor een reclameconstructie zal het gebouw overdag voor een 40 tal personen afdoende onderdak bieden is de verwachting. Volgens de aanvraag zal het bouwwerk met een bruto vloeroppervlak van 325 m2 en een inhoud van 1300 m3 worden uitgevoerd door Hofstra Hulshof b.v. uit Nieuw-Buinen. Deze stapt erin voor een aannemingssom van fl.380.000,-, terwijl voor de c.v. en airco nog fl.55.000,- wordt begroot.

Er wordt na de toestemming om te mogen realiseren snel gehandeld, want op zaterdag 29 april 1989 zal de ‘Feestelijke Opening’ vanaf 13.00 uur plaatsvinden. Met ‘enerverende fruitautomaten’, ‘ruimtevlucht’, ‘helicopter’, ‘de nieuwste arcades’ (in casinosfeer: fruitmachine’s), ‘biljart’, Spaanse Bulldozer’, ‘Futuristische Flippers’, ‘Biljart’ en ‘Cash Roulette’ is de 320 m2 oppervlakte van de hal ingericht voor jong en oud. Je kunt ‘t bij de opening beleven met als entourage een looporkest, een promotieteam en twee robots. Voor gratis popcorn is gezorgd.

Op één punt blijkt het nodig dat de heer Hofma van de sector VROM zijn tanden moet laten zien en wel op het punt van de geëiste brandpreventiemaatregelen. Na de eerste controle op 13 juli 1989 blijken deze niet in orde, wordt de Magic City B.V. gemaand en pas bij de hercontrole op 1 december 1989 wordt alles in orde bevonden.

Overigens wordt de Magic City B.V. wel tegemoet gekomen voor de eis, dat zij minimaal 15 wielklemmen op eigen grond moeten realiseren. Dat lukt niet en daarvoor krijgen ze vrijstelling.

Het is gebleken, dat deze bedrijfsvorm in Heerenveen een langdurige relatie met de Friese ‘homo ludens’ (de spelende mens) is aangegaan, want zelfs in 2017 bij de nieuwste verbouwingen aan de Gedempte Molenwijk vinden we nog steeds de “Jack’s Casino” en tevens op hetzelfde adres: nr. 4b.

Uitbreiding ‘Flash Casino’

Eigenlijk heeft de ‘Magic City’-organisatie in haar streven om de Heerenveners aan de speeltafels te krijgen zich al kunnen spiegelen aan de vroege vestiging van de Flash Casino, welke op 5 september 1983 is gelanceerd in het perceel Gedempte Molenwijk 8a. (zie HIP-Time 141). Maar het jaar 1989 is ook voor deze casino-organisatie een belangrijk jaar. Het bouwdossier 1989-nr. 308, waarin ‘Meubel Heerenveen b.v.’  (lees directeur G. Peereboom) als eigenaar wordt genoemd, vertelt ons dat door de Ommer Automaten b.v. als huurder op 5 juli 1989 een aanvraag is ingediend voor een bouwvergunning. De Heerenveense Courant geeft in haar exemplaar van 9 augustus 1989 in de gemeentelijke rubriek ‘Crackstate nieuws’ als één van de bouwplannen ‘het veranderen van een winkel in automatenhal aan de Gedempte Molenwijk 8 te Heerenveen’. Bij de gemeente moet men - ook in dit geval - er even over nadenken, want eigenlijk is het bouwplan ook in strijd met het vigerende of van kracht zijnde bestemmingsplan. Maar aangezien de gemeente al enige tijd bezig is dat nieuwe bestemmingsplan ‘Heerenveen centrum 1990’ voor te bereiden, vindt het college daarin voldoende argumenten om een uitzondering op de situatie te maken. Hoewel nog onbekend is, wanneer de herziening rechtskracht zal krijgen.

Terugkomend op de uitzonderingspositie van de beoogde automatenhal wordt het perceel beschouwd als ‘aangewezen voor gemengde bebouwing in twee bouwlagen’ ! Het Meppeler architectenduo Wouda en van der Schaaf levert een bouwplan in, waarvan Welstandszorg Hûs en Hiem in krachtige termen haar ongenoegen uit. Het voldoet huns inziens niet aan redelijke

eisen van welstand. Hun bezwaar richt zich op het uiterlijk van de hoofdvorm en de architectonische uitwerking daarvan. Binnen het straatverband werkt het ontwerp chaosvergrotend door de gevelstijl. Hûs en Hiem meent een eigentijds en rustig front te mogen eisen. Op 6 september 1989 is derhalve hun advies: absoluut geen vergunning verlenen. (zie hierboven)

Er dient dus een nieuwe tekening te worden ingeleverd, die als datum krijgt 26 september 1989. Met als resultaat de reeds eerder gekozen stijl met de wisselende luifelafmetingen.

Inmiddels is ook Gedeputeerde Staten ingelicht over het feit, dat deze bouw in feite een wijziging betreft van de reeds bestaande automatenhal. Dat is de eerdere Flash Casino van 1983 in pand nummer 8a. Het wordt dus een uitbreiding met het pand nummer 8.  De echte interieurtekeningen van de automatenhal worden gemaakt door de Bouwcom B.V. te Emmen, een adviesbureau voor bouwconstructies, in samenwerking met KAJA Rijssen voor de horeca-inrichting van de automatenhal. Hoewel best intressant zullen we de herinnering daaraan laten aan de verknochte bezoekers van de speelautomatenhal ! Het is zonder meer duidelijk, dat ook de Flash Casino in Heerenveen een blijvertje is gebleken. Zelfs bij de laatste herinrichting van de Gedempte Molenwijk in 1916 en 1917 zijn haar speelgelegenheden dominant in het straatbeeld gebleven. Bovendien zijn de uitbreidingen ook gezocht in de hoogte met het realiseren van appartementen en zijn er - middels een ‘steeg’ - parkeergelegenheden en ontvluchtingsopties bij calamiteiten gecreëerd.

DISCOTHEEK ‘TONIGHT’

Met de grote verbouwingen van de gokpaleizen staat de ontwikkeling van de westkant van de Gedempte Molenwijk trouwens niet stil. Zo vinden we op 6 december 1991 voor het pand met het nummer 4a in de Leeuwarder Courant een in het oog springende advertentie. In dat perceel wordt die vrijdag de 6e december ‘wegens groot succes’ door Discotheek TONIGHT gevierd “A MAD HOUSEPARTY AGAIN !”  Die termen betekenen dus dat dit kennelijk al eens eerder is gebeurd. De vraag is dan gerechtvaardigd, wanneer is deze discotheek voor het eerst van start gegaan.

Afgaande op de Leeuwarder Courant van 2 maart 1990 is het heel goed mogelijk, dat gitarist Kier van der Werf - na twintig jaar aan de guitaar te hebben gewijd - één van de eerste belangrijke optredende muzikanten is geweest die met zijn eigen groepen K-Star Band en Crea-Puls eindelijk weer eens een optreden heeft in zijn geboorteplaats Heerenveen.

De vaste bezoekers van Discotheek ToNight hebben op 5 augustus 1990 een dag lang geleefd in de hoop dat topster ‘Prince’ na zijn concert in stadion Thialf zijn nazit zou doorbrengen in hun discotheek, maar helaas gaat hij na het concert met zijn crew linea recta naar de Roxy in Amsterdam. (Bericht in H.C. 8 augustus 1990)

Begin 1993 besteedt de Leeuwarder Courant op 4 februari aandacht aan de overlast op de Gedempte Molenwijk in Heerenveen. Thom de Wilde, eigenaar van discotheek Tonight, wil door middel van zgn. ‘Susploegen’, bestaande uit personeel uit de horecabranche, proberen de geconstateerde overlast van de bezoekers van deze gelegenheden en irritant rijgedrag van taxichauffeurs in rustiger banen leiden. De politie omarmt het initiatief en ondersteunt de gedachte om het voor te leggen aan het college van B. en W., maar wil beslist geen heksenjacht op taxichauffeurs omdat ze blij zijn, dat de bezoekers met een slok op in eigen vervoer een veel groter risico is.

In september 1993 lezen in de Leeuwarder Courant, dat discotheek Tonight voor het eerst meedoet aan de 12e Kroegentocht met de band ‘Hot Bolshevik’. Het jaar daarna (1994) zit eigenaar Thom de Wilde met zijn discotheek al niet meer aan de Gedempte Molenwijk, maar al lang en breed aan de Vleesmarkt en is gastheer voor de band “V Not”.

De zoektocht naar het eigenaarschap van Discotheek Tonight brengt ons naar de facebookgegevens over Thomas de Wilde, die wordt beschreven als ‘Owner 1989 - 1997’ in de gemeente Heerenveen. Verder is zijn naam ook enige tijd verbonden aan de discotheken Bellefleur (1984-1986), de Muis (1986-1989), Café’s De Blauwe Kater (vennoot 1994-1999) en ‘t Brandpunt (1995-2005).

POOL-SNOOKER-BILJART-EN DARTCENTRUM ‘THE POOLBROTHERS’

De internetsite van het huidige Snooker & Pool Centrum Heerenveen aan het Burgemeester Kuperusplein 70-73 vertelt ons dat zij zijn gestart in het jaar 1991. Aangenomen hebben we dat dit dezelfde organisatie is als de destijds geafficheerde “Pool-Snooker-Biljart en Dartcentrum ‘The Poolbrothers’.De eerste krantenpublicatie waarin “The Poolbrothers’ van zich doen horen is die van de 15e januari 1993. Daarin wordt een Super Driebandentoernooi op 5, 6 en 7 februari 1993 aangeprezen in deze zaak aan de Ged. Molenwijk 4a. Voor de competitieve liefhebbers wordt deelname aantrekkelijk gemaakt door het in het vooruitzicht stellen van ca. fl.2500,-, waarvan Technisch Installatiebedrijf Hoekstra uit Mildm de hoofdsponsor wordt genoemd.  ‘Simon’ op telefoonnummer 05130-33846 regelt de opgaven tot 30 januari 1993.

Een jaar later wordt ‘The Poolbrothers’ door journalist Marcel de Jong in de rubriek Fries Mozaïek van de Leeuwarder Courant van 17 januari 1994 verwent met een verslag van een dartgebeuren door de Hagenaar Roland Scholten, de nummer twee van de wereldranglijst. Niet alleen wordt er ‘hosannah’ geroepen over diens prestaties, maar tevens wordt het spel met z’n aparte regels min of meer uitgelegd. Jaap Woudstra eigenaar van The Poolbrothers mag een ‘leg’ winnen, net als zijn maten Wietze Jonker en Cor de Wolf. Voor de rest komen de andere amateurdeelnemers er niet aan te pas.

Wanneer de Leeuwarder Courant op 24 september 1994 de 11de Kroegentocht in Heerenveen aankondigt, staat in het rijtje van 22 deelnemers ook de nieuwe gebruiker van pand nr. 4a. ‘The Poolbrothers’ laat die avond de muzikanten van ‘Mistura’ hun accommodatie verlevendigen.

In de loop van de volgende jaren worden er verschillende geruchtmakende activiteiten georganiseerd. We noteren muzikale optredens van Pigment, The Indian Tea Band, Erik Dikeb, etc. Verder Darts-toernooien, Spoelbakduiken, Breakdance Bartels, Hip-Hop sessions, Salsa en Zouk dansworkshops, deelname van verschillende Poolbrothers-teams aan de Friese dartscompetities.

Zo omstreeks het jaar 2002 spreken krantenberichten meestal van ‘Grootcafé Poolbrothers’. Op 18 februari 2005 zijn de engelse voetbalfans van New Castle United voor en na de wedstrijd tegen de S.C. Heerenveen opgevangen in de accommodatie van het Pool-en Dartcentrum, omdat hen een beperkte bewegingsvrijheid is opgelegd wegens hun reputatie. Eigenaar Woudstra heeft dat risico aangedurfd. In de nacht van woensdag op donderdag de 22e februari 2007 wordt Heerenveen opnieuw opgeschrikt door een grote brand van een horecagelegenheid. In december 2006 zijn toen twee horecapanden aan het eerste deel van het Breedpad uitgebrand en nu wordt het café Poolbrothers vrijwel volledig verwoest en tevens het naastgelegen pand in gebruik bij koffieshop Dizzy Duckgrotendeels. Deze heeft voornamelijk rook-en waterschade opgelopen. Ruim twee uur na het uitbreken van de brand wordt het sein ‘brand meester’ gegeven en kan een politie-onderzoek van start gaan. De brand blijkt te zijn gestart in een opslag op de bovenverdieping, waar een bedrijf opgekochte bedrijfsboedels van failliete kledingondernemingen op slaat. De gebruiker blijkt - volgens de krant - huurder van de Woningcorporatie Arqin.  Bovendien vermoedt de politie kortsluiting in de apparatuur van een illegale hennepkwekerij van 200 m2 op de bovenste verdieping. Voor de journalistieke details helpt www.delpher.nl u ongetwijfeld verder met de artikelen “Brand in centrum Heerenveen door hennepkwekerij” en “Schrik in Heerenveen door brand in centrum” in de Leeuwarder Courant van 22 februari 1907. De gevolgen van de brand zijn voor de bedrijfsvoering van Poolbrothers desastreus. De bouwkundige situatie op dat ogenblik is zo, dat het Poolbrotherspand met zijn ingang aan de Gedempte Molenwijk als het ware om het brandende pand is gedrapeerd. In mei 2008 staat het pand er nog haveloos bij, terwijl de huurder Bavarian het voor gezien heeft gehouden. Ook de naastgelegen koffieshop ‘Dizzy Duck’ heeft daarvan de gevolgen ondervonden. Met de Poolbrothers is het niet goed afgelopen. Het bedrijf is via een surseance van betaling terecht gekomen in een faillissementstraject, welke - volgens Googlegegevens - pas op 23 mei 2014 eindigt met een rekening en verantwoording en een schuldsanering zondering uitdeling op 28 mei 2014. EERST ‘VIDEO THUIS’, DAARNA ROCK-CAFE ‘DE POMERANS’ Ook nu maken we - wegens een totaal onverwachte vondst via www.delpher.nl - een uitstapje naar de vroegere geschiedenis van de Gedempte Molenwijk en wel naar het adres nr. 10.  In de Leeuwarder Courant van 22 en 29 december 1983 vinden op dit adres namelijk de ‘Video Thuis’-zaak met een advertentie. Weliswaar staat daarin als adres ‘Ged. Molenweg 10’, maar elke Heerenvener kan bedenken dat daarmee absoluut niet wordt bedoeld ‘Oude Molenweg’ in de wijk Heerenveen-midden. Ook vallen af de Molensteeg en Molenstraat (in de nieuwe spelling!), want deze zijn immers nimmer ‘gedempt’. In andere advertenties van ‘Video Thuis’ ontbreekt een adressering, b.v. in 1985 en in september 1988. Het is dus uitgesloten, dat dan de Lindegracht 7 al in beeld is, want Gerrit Overdiep’s ijzerhandel zit daar dan nog ! Waarmee de vraag ‘Hoelang heeft Video Thuis’ op het adres Gedempte Molenwijk gezeten ???... uiteraard nog niet is beantwoord. Het zal niet lang zijn geweest, want in juli 1981 heeft een brand nummer 10 het daar gevestigde Turkse restaurant zwaar getroffen. De vermelding in een artikel in de Leeuwarder Courant van 18 april 1986 maakt duidelijk, dat ook café ‘Pom(m)erans’ het initiatief voor het Millstreet Festival van harte ondersteund, wanneer ze gastvrijheid bieden aan de dixielandformatie “Buttertown Jazzband”. Meer details zijn er voorlopig over het etablissement niet aangetroffen in de provinciale kranten. Mogelijk dat de plaatselijke Heerenveense Courant of De Koerier er aandacht aan hebben besteed, maar dan moet je die kranten wel kunnen raadplegen. Pas op 12 februari 1913 wordt dat volledig goed gemaakt met een artikel van Heerenveens journalist en recensent Harry de Jong in de Heerenveense Courant.

Hij schrijft daarin over “Reünie rockcafé De Pomerans Heerenveen”. Als eerste informatie staat vermeld, dat het ‘rockcafé’ aan de Gedempte Molenwijk op 18 november 1990 na bijna 8 jaar zijn deuren sloot. Dat zou inhouden, dat het café naar alle waarschijnlijkheid vanaf begin 1983 zijn trouwe clientèle heeft opgebouwd. Voor een belangrijk deel is vaste DJ Heavy P. (geuzennaam Dikke Piet, maar in werkelijkheid Piet de Heij) daarvoor verantwoordelijk geweest, uiteraard samen met het bedienend personeel. Organisator van deze reünie blijkt Marco Brouwer, die in Geert Semplonius - eigenaar van Café De Skoffel en De Stunt - een destijds enthousiaste bezoeker én fan van de Pomerans - in februari 2013 een enthousiaste reünist heeft ontmoet. De vraag in welk perceel Petit Restaurant - Café Biljart POMERANS aan de Gedempte Molenwijk heeft geëxploiteerd wordt beantwoord met een advertentie in de Gemeentegids van 1984 op bladzijde 93. Als locatie wordt daarin dus gemeld: Ged. Molenwijk 10 en 10a.Uit een krantenbericht van de Leeuwarder Courant vernemen we op 19 januari 2013, dat de Shoarma-grillroom Shalom na 15 jaar het adres Gedempte Molenwijk 10a gaat inruilen voor een pand aan het Breedpad.

DIZZY DUCK HEERENVEEN
Ten tijde van de brand in de wietkwekerij boven en naast Poolbrothers in 2007 is aan de westkant van de Gedempte Molenwijk al enige tijd aanwezig de naastgelegen koffieshop ‘Dizzy Duck’, die voornamelijk door de brand ook daarvan de gevolgen heeft ondervonden. Exploitant Hataam Chaanabi van deze koffieshop reageert zeer adequaat door na een seintje van de politie binnen een halve minuut zijn gasten de zaak uit te ‘jagen’ en als voorzorgsmaatregel gas en water direct af te sluiten. Zijn hoop om de volgende dag weer te kunnen werken zal twijfelachtig zijn geweest. Ook water en rookschade zullen de klanten van Gedempte Molenwijk 4a mogelijk hebben afgeschrikt. Uit een artikel van Saskia van Westhreenen van 21 januari 1905 over de hoeveelheid koffieshops in Heerenveen, waarvan vier van de vijf aan de Gedempte Molenwijk. Dizzy Duck - zo vertelt het artikel - zit er dan zo ongeveer vijf à 6 maanden. Chaanabi, die overigens niet klaagt over het feit dat het niet storm loopt in zijn zaak, vindt wel dat de plannen van burgemeester de Jonge erg ver gaan. Deze wil het aantal van vijf terugbrengen tot hooguit drie. Hij onthult dat het al zwaar genoeg is om zonder reclame te mogen maken en met de strenge regels voor contrôle en de frequentie daarvan bijna ondoenlijk is om twee gezinnen van een bestaan te voorzien uit de zaak. De Jonge wil zich conformeren aan het landelijke gemiddelde van één koffieshop op 10 tot 15 duizend inwoners. In Heerenveen zou dat 1 koffieshop op 8400 bewoners zijn.
CLUB TROPICS MET SALSERO MBOKA - DANCING CENTRE
Het blijkt lastig om een goed beeld te schetsen van het sinds 2013 aan de Gedempte Molenwijk 4a exotische pand ‘Club Tropics’. Internet bevat als informatie, dat de activiteiten (onder andere) plaatsvinden in de branche: ‘Café’s’. Het staat ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder hetzelfde nummer als Salséro Mboka. De locatie daarvan werd voorheen “Party Café Salsa” genoemd. De keuze ‘Club Tropics’ is in juli 2013 op de naam gevallen, omdat er inmiddels veel meer dans-en muziekstijlen kunnen worden beleefd. Er wordt voornamelijk Caribische en andere opzwepende tropische moderne muziek gedraaid. Met andere woorden een bredere doelstelling. “De club heeft een totaaloppervlakte van maar liefst 300 m2 meter. Vooraan een grote bar en achteraan een ruime dansvloer waar iedereen los kan gaan! Tevens zijn er vijf dartbanen om gezellig met vrienden of voor competitie met elkaar te darten. De aankleding in het café past nu meer bij onze naam Tropics; deze is meestal in Caribische/tropische sferen. Iedereen is welkom, zowel vaste bezoekers als personeel zijn gastvrij voor nieuwkomers. Bij onze georganiseerde feesten bieden wij onze klanten een garderobe en des te belangrijker garantie op een leuke avond!” De tegenwoordige website van dansschool Salseromboka beschrijft haar bestaan in de woorden: “Reeds 15 jaar is eigenaar en dansleraar Mboka actief in het geven van danslessen.” Uitgaande van 2017 is hij dus begonnen in het jaar 2002. In Heerenveen speelt zich dat dan af op de Gedempte Molenwijk 4a in de locatiefaciliteiten van Club Tropics sinds 2013 en volgens de Kamer van Koophandel 2008. Geen polka of klompendans maar de gezelligste dansschool van het hoge Noorden opteert voor de stijlen Salsa (verzamelnaam van dansstijlen van Cubaanse oorsprong) Zouk (Franstalige Caribische muziek), Zumba (Latijns Amerikaanse dansfitness) en Bachata (een Dominicaanse partnerdans).
TOEKOMSTVISIE: SIGNALERING - HEROVERWEGING - CRISIS - UPGRADING.
Door middel van het noemen van een aantal artikelen door de journalistiek, welke door Uzelf kunnen worden opgeroepen op uw computer op de website ‘De Krant van Toen’ , krijgt U enig zicht op het moeizame traject wat moet worden bewandeld om ons motto “Van Uitgaansparadijs tot Sloppenwijk” te logenstraffen.

‘Stadsproblemen’ in centrum Heerenveen’ door Maria Degrosso, in L.C.27-05-1993.
“Duo pleegt geweld en verzet zich tegen politie: werkstraffen”, in L.C. 27-09-1994.
“Messteek in disco” in L.C. 30-10-1994.
“Vier op een kluitje lokt rottigheid uit”, door Saskia van Westhreenen, in L.C. 21-01-2005.
“Horeca hekelt traag beleid Heerenveen”, in L.C. 08-08-2006
“De Gedempte Multiculti Hotspot”, door Wiebe Pennewaard, in L.C. 22-08-2006.
“Brand in centrum Heerenveen door hennepkwekerij”, in L.C.22-02-2007
“Weer noodkreet om’slopen’ Heerenveen’, in L.C. 19-06-2007.
“Centrumbazen laaiend op Heerenveen:, in L.C. 25-01-2008
“Gemeente biedt op panden aan Gedempte Molenwijk”, in L.C. 17-05-2008
“Corporatie weg uit Molenwijkproject”, in L.C. 04-02-2010.
“Verbazing over ‘gift’ WoonFriesland”, in L.C. 09-02-2010
“Eerste stap voor opknapbeurt Gedempte Molenwijk”, in H.C. 11-02-2010
“Discotheek Bacchus gesloopt”, in L.C. 07-03-2011
“Discotheek Bacchus eindelijk tegen de vlakte”, in L.C. 14-05-2011.
“Twee café’s dicht in centrum Heerenveen”, in L.C. 06-12-2011.
“Crisis is tegenvaller Gedempte Molenwijk” in L.C. 04-06-2012.
“Zwoel zwieren in de Salsa”, door Robert Jan Speerstra, in L.C. 27-08-2012.
“Opknapplan in centrum Heerenveen wankelt”, Saskia van Westhreenen in L.C. 27-10-2012.
“Dilemma bij opknappen wijk”, in L.C. 03-12-2012.
“Shalom verhuist naar Breedpad” in L.C. 19-01-2013.
“Nieuwbouw op plek Bacchus”, in L.C. 15-01-2016.


2017, september 30 - wibbo westerdijk - hip-backup - met dank voor uw geduld !

HIP-TIME MAGAZINE 141

Na het voltooien van het dempingsproces van de Molenwijk in het late voorjaar van 1935 wordt op de raadsagenda van Heerenveen midden juni door B. en W. voorgesteld een aantal bestaande namen als Achterom, Roode Dorp en Verlengde Roode Dorp te laten vervallen. Zij stellen voor de nieuwe straat vanaf het Breedpad tot aan de Gereformeerde Kerk de naam te geven van: GEDEMPTE MOLENWIJK. Bij de bespreking van de naamgeving in de raad vindt de heer Van der Kam een betere naam in de FALKENAKADE, omdat de burgemeester zich zo krachtig heeft ingezet voor de demping van de wijk. Maar ... Van der Kam vindt de voorgestelde naam ook beste

De uitwerking van dit besluit kunnen we vaststellen, wanneer we het Adresboek van 1936/1937  erbij nemen en inderdaad constateren, dat aan de oostzijde van de Gedempte Molenwijk - voorheen dus het Achterom - de oneven nummers zijn toegekend. De westelijke kant van de Gedempte Molenwijk, welke in de Propstrabuurt nog geen bewoonde huisnummers telt, krijgt de even nummers. In het exemplaar van 1936/37 staat daarom bakker Keimpe Keuning onder Ged. Molenwijk 2, terwijl hij in 1934 nog onder Roode dorp no. 2 staat vermeld. Horlogemaker M. Bruinsma, die in 1934 als bewoner van Krugersdorp 1 geldt, moet in 1936 genoegen nemen met Ged. Molenwijk 2a en schilder P. de Vries, nieuw in deze buurt, krijgt Ged. Molenwijk 2b.

Met de stichting van onderstaand garagegebouw plus bovenwoningen uit 1936 krijgt de Gedempte Molenwijk een sterk verbeterd aanzien. In HIP-Time 139 hebben we U beschreven de extra moeite, welke Johannes Wierda heeft moeten doen om de Provinciale Schoonheidscommissie - samen met architect Jelmer Murks Visser - te overtuigen van de noodzaak van dit ontwerp.

Fotograaf Chris Weijer heeft deze foto in 1936 van het gebouw in al z’n imposantheid vereeuwigd. (zie Ut it Feanster Printeboek van 20 juni 1990 in de Koerier, door Katrinus Hoornveld).

Het toekennen van een huisnummer voor de twee bovenwoningen verloopt evenwel minder vanzelfsprekend.  Daar is de logica van de nummering even aan de kant gezet, want aan de zuidelijke bovenwoning (links op de foto) wordt het nummer Ged. Molenwijk 2c toegekend en aan de noordelijke bovenwoning (rechts op de foto) Ged. Molenwijk 2e. Dat betekent dus, dat - vermoedelijk uit noodzaak - de even nummers, te beginnen met nr. 2 - worden genummerd vanaf de Molensteeg-Molenstraat  en in de richting van het Breedpad met oplopende letteraanduiding belast. Na nr. 2 van Keimpe Keuning, de bakkerij met woning - sinds haar bouw in 1904 - op de plaats van de vroegere leerlooierij - komt eerst M. Bruinsma, horlogemaker. Zijn woning wordt aangeduid met Ged. Molenwijk 2a, vervolgens P. de Vries, schilder met Ged. Molenwijk 2b. Daarna komt een pakhuis van de Gebr. Laagland met Ged. Molenwijk 2b-I. Veel later - in 1949 - blijkt de werkplaats van Jippe Hoogeveen (eigenaar geworden door koop van Jelmer Murks Visser in het dienstjaar 1946) ook nog bekend te hebben gestaan onder Ged. Molenwijk 2b-II.  Dan komt de bovenwoning Ged. Molenwijk 2c van G. Bosma met op de begane grond de garage van Jager & Wierda onder Ged. Molenwijk 2d en de rechterbovenwoning Ged. Molenwijk 2e, bewoond door motorbootondernemer Wessel Wierda. Deze gegevens zijn te vinden in de adresboeken van 1936 en 1938, aangevuld met informatie uit krantenberichten !

Of er voor de noordelijker gelegen gebouwen aan de Gedempte Molenwijk (sinds 1935) ook nog nummers 2 met een letteraanduiding in gebruik zijn geweest is niet duidelijk. Wij hebben daarover nog niets kunnen vinden.

Een speciaal gevoel brengt Achterom- (of eigenlijk Molenwijk-)bewoner en klompenhandelaar H.G. Bouwhuis onder woorden in de allereerste advertentie na de ingrijpende transitie van de stinkende en door huisvuil verontreinigde open riool ‘Blauwe Donau’ naar de Gedempte Molenwijk. Nadat in de raad op 13 mei 1931 is voorgesteld een aantal panden onbewoonbaar te verklaren, waaronder het Achterom nr. 41 van Bouwhuis - heeft deze kennelijk zijn zegeningen geteld en besloten te investeren in vernieuwbouw. Hij vraagt, krijgt toestemming en laat op kad. A-2071 door timmerman S. Harkes uit het

Roodedorp (60) een nieuw woon-en winkelhuis bouwen bij vergunning nr. 1935-43. Op 5 juli 1935 - wanneer hij deze advertentie - na vanaf februari zelf wegens verbouwing in de ‘rommel’ te hebben gezeten - laat plaatsen, weet hij vermoedelijk nog niet eens welk huisnummer hem is toegekend, maar hij is zakenman voldoende om de volgende wervende tekst in de Hepkemakrant te laten afdrukken: “”OPENING ! Zaterdagmiddag 2 uur opening van onze nieuw verbouwde winkel in Klompen, Kruideniers en Borstelwaren. Wij ontvingen ‘n schitterende collectie Klompen van prima kwaliteit en pasvorm. Goed en niet duur blijft onze stelregel. Iedere kooper boven één gulden (uitgezonderd suiker) ontvangt Zaterdag 1 ons Thee of een half pond Koffie gratis. (Zie etalage). Beleefd aanbevelend, H.G. Bouwhuis. Ged. Molenwijk - Heerenveen. “” Nieuwe winkel aan nieuwe straat schept nieuwe kansen ! zou het motto hebben kunnen zijn. Het adres is geworden Ged. Molenwijk 41 ! Bij brief van 14 november 1966 laat de gemeente Heerenveen, in casu de Gemeentesecretarie Heerenveen, afdeling I aan belanghebbende geadresseerden weten, dat Burgemeester en Wethouders hebben besloten om de huisnummering aan een gedeelte van de Gedempte Molenwijk te Heerenveen te herzien.  De nummering zoals die op dat ogenblik geldt, is erg onoverzichtelijk en verwarrend. De wijziging van de vernummering gaat in met ingang van 1 januari 1967.

Het lijstje dat volgt: vermeldt eerst het bedoelde ‘pand’, dan het ‘oude nummer’ en tenslotte het ‘nieuwe nummer’.

...Woonhuis v.h. S. Postuma      Ged. Molenwijk --        Ged. Molenwijk 2

...Werkplaats en magazijn;         Ged. Molenwijk 4

...Hendrik Kooistra                      Ged. Molenwijk 2e      Ged. Molenwijk 6

...Garages                                   Ged. Molenwijk 2d      Ged. Molenwijk 8

...Gerrit Roelinga                         Ged. Molenwijk 2c      Ged. Molenwijk 10

...Werkplaats Hoogeveen            Ged. Molenwijk 2b-II  Ged. Molenwijk 12

...Kantoor Laagland                     Ged. Molenwijk --       Ged. Molenwijk 14

...Pakhuis Laagland                     Ged. Molenwijk 2b-I   Ged. Molenwijk 16

...Pieter de Vries                          Ged. Molenwijk 2b      Ged. Molenwijk 18

...Gerard Veenstra                       Ged. Molenwijk 2a      Ged. Molenwijk 20

...Vroeger Vellenbloterij               Ged. Molenwijk --        Ged. Molenwijk 22

...Mijntje Keuning                        Ged. Molenwijk 2        Ged. Molenwijk 24

...Stalling Postuma                      Molenstraat 9              Ged. Molenwijk 26

...Pakhuis                                    Ged. Molenwijk 4        Ged. Molenwijk 28

...Pakhuis                                    Ged. Molenwijk 6        Ged. Molenwijk 30

...Pakhuis                                    Ged. Molenwijk 8        Ged. Molenwijk 32

...Pakhuis                                    Ged. Molenwijk 10      Ged. Molenwijk 34

...Johannes Eekhof                     Ged. Molenwijk 12      Ged. Molenwijk 36

...wed.W.Hofman-van den Berg  Ged. Molenwijk 28      Ged. Molenwijk 38

Na deze aanloop sluiten we weer aan bij de gebeurtenissen in het midden van de jaren zeventig van de vorige eeuw.  De Heerenvener ziet het karakter van de Propstrabuurt veranderen. De fa. Jager en Wierda - tot dan praktisch alleenheerser - is bezig een nieuwe koers uit te zetten. Het ‘Automobielbedrijf’ wordt getransformeerd tot een ‘Exploitatie Maatschappij’. De dienstverlening van het taxibedrijf is dan al enige tijd in handen van de firma J.H. Oenema, die na de overname van taxibedrijf Van der Vlugt de vestiging op Gedempte Molenwijk 8 gaat invullen.

Concreet wordt door Jager & Wierda B.V. voor het eerst op 7 januari 1975 de volgende advertentie geplaatst in de Leeuwarder Courant: Deze advertentietekst spreekt duidelijke taal: twee zakenpanden midden in het centrum van Heerenveen te huur met een totaaloppervlak van 1300 m2 en een geschiktheid voor een grootwinkelbedrijf, een toonzaal of een cash & carry, e.d.

Nog tijdens datzelfde jaar ziet de exploitatiemaatschappij kans de toonzaalfunctie van de grond te tillen. Haar netwerk heeft tot dusverre steeds gelegen in de automobielenbranche en het is dus niet verbazingwekkend, dat uit die wereld aansluitende initiatieven komen. Zo vindt op 12 september 1975 de opening plaats van het nieuwe ‘Occasioncentrum’ met een Autoshow op vrijdag en zaterdag 13 september. Automobielbedrijf “Het Centrum” te Heerenveen probeert 50 eerste klas auto’s, afkomstig van door de bank in beslag genomen exemplaren, met een aantrekkelijke financiële regeling en onder garantie (3 maanden of 10.000 km) te slijten. Als adres wordt genoemd Ged. Molenwijk 4 en het telefoonnummer 05130-23147 en bij geen gehoor 050-566100. Het eerste telefoonnummer heeft lang toebehoord aan de fa. Jager & Wierda en de vraag is: zijn zij toch nog betrokken bij deze ‘gelegenheidshandel’ ? Het alternatieve telefoonnummer blijkt te zijn gekoppeld aan de ‘Caravanhandel Het Centrum’, welke zich bezig houdt met de in-en verkoop van nieuwe en tweede hands Sta-en Tourcaravans op het adres Vierverlaten 293 in Hoogkerk en dan meteen over het spoor rechts. (Advertentie in het Nieuwsblad van het Noorden van 6 februari 1975) Vanaf circa mei 1971 wordt deze ‘Caravanhandel Het Centrum’  regelmatig adverterend aangetroffen in verschillende landelijke dagbladen, zowel in het westen van het land (De Telegraaf) als in het noorden (Nieuwsblad van het Noorden, b.v. 16-09-1972 voor een vestiging aan de Groningerweg 90 in Peizermade). Op 28 december 1974 is dat veranderd en is het adres in Hoogkerk-Vierverlaten actueel.

Tussen al het geweld van de automobielbedrijven met hun garages en taxidiensten krijgt in de sfeer van de ideële stichtingen de Gedempte Molenwijk ook enige betekenis. Naar voorbeeld van het in Arnhem genomen initiatief wordt in september 1975 door de heer Ede Oosterhof uit Heerenveen en voorzitter van de afdeling Friesland van het Israël Comité Nederland ook in Heerenveen een Israëlshop in Heerenveen geïntroduceerd. Het wordt de tweede in Nederland. Burgemeester Henk Hellinga verricht op vrijdag 21 november 1975 de opening op een niet genoemde locatie met het aansteken van de zevenarmige menorah. Drie maanden later bericht de Leeuwarder Courant van 19 februari 1976, dat  “De Israël-shop gaat verhuizen met ingang van zaterdag 21 februari a.s.  naar Ged. Molenwijk 12a, Heerenveen (plm. 60 meter vanaf Nieuwe Weme).”  Tijdens het ‘open huis’ is er een expositie van Israëlische schilderijen in een zaaltje achter de shop. Dat nummer Ged. Molenwijk 12a is - naar wij menen - onderdeel geweest van dat grote pakhuis van aannemer Jippe Hoogeveen, practisch recht tegenover de Bakkerssteeg. Was het niet op de 1e verdieping ???  Uit de krant blijkt, dat het winkeltje op 19 januari 1978 in ieder geval nog bestaat. Verder is er niet zo veel over bekend geworden. Wanneer is het opgeheven ??

Trouwens, het adres Gedempte Molenwijk 12 biedt gedurende een aantal jaren mogelijkheden voor meerdere soorten bedrijven, bureau’s of praktijken. We noemen U een aantal - zonder volledig te willen zijn: op 4 maart 1972 zit er Dam’s Adviesbureau, Accountant en Belastingconsulent, die samenwerkt met D. Schaaf uit Sneek. Ook op 20 januari 1973 staat nog een advertentie op Dam’s naam op dit adres. De eerste advertentie van Automobielbedrijf D.H. Slier stamt van 11 februari 1972. Hij organiseert van hieruit ook de weekenddienst en in september en november 1972 noemt hij zich Focwa’s Schadebedrijf Slier, steeds wijzend op Ged. Molenwijk 12. Ook wordt zijn vertegenwoordiger K. Koers genoemd. Verder vestigen zich hier - volgens een aankondiging in de Leeuwarder Courant van 20 november 1973 - Mr. H.D.M. Brandsma en A.C. Zillinger Molenaar, advocaten en procureurs, op Gedempte Molenwijk 12. Zelfs eind december 1973 wordt hun clientèle nog een Gelukkig Nieuwjaar gewenst. Ook in 1974 is Ged. Molenwijk hun referentieadres, maar op 3 januari 1975 ziet mr. Zillinger Molenaar kans alleen de Postbus als referentie te geven. Mr. Brandsma volgt dat voorbeeld tenslotte per 3 maart 1975. Later in oktober 1976 vinden we mr. Zillinger Molenaar op de Oude

Koemarkt 10. Eind maart 1977 zijn ze beide weer te spotten op dat adres.

Schoenmaker L. Bandstra adverteert zelden, maar op 31 december 1973 en 1974 blijkt hij met zijn reparatie-inrichting toch is gevestigd op Ged. Molenwijk 12. Daarvoor heeft er vanaf 10 mei 1967 de Centrale Schoenmakerij van T. Sterenborg en M. de Leeuw er een vestiging gehad. Zij hebben dat bedrijf overgenomen van J. Brongersma op de Dracht.

Maar eerst een flash-back naar 1935. De demping van de dwarsgracht van de Molenwijk richting van Dekemalaan geeft naast verbetering ook problemen. Aan de bekende beelden van het oorspronkelijke pand op de noord-oostelijke hoek van Krugersdorp (zie bijgaande foto), welke een flink aantal jaren geleden uit een exemplaar van ‘Fen Fryske Groun’ (van 5 mei 1933) is geknipt, is een anekdotisch herinnering gekoppeld.

Daarvoor citeren we Piebe Krediet, die in een “Ingezonden” van 9 september 1932 “Hoe een oud-Heerenvener zijn vroegere woonplaats terug vond”.  Piebe Gerrits Krediet (Heerenveen 26 aug 1855) vertrekt 8 juni 1885 naar Leeuwarden en vestigt zich daar als steendrukker. Hij overlijdt daar op 1 juli 1936. Citaat 1932: “”Als men bij de firma Popma het steegje doorloopt naar de Molenwijk, dan ziet men aan de overkant een gebouw dat prijkt met een bordje "onbewoonbaar verklaarde woning". Dat gebouw, dat vroeger nooit een woning geweest is, behoorde bij de looierij en was later onze steendrukkerij. Het had aan de achterzijde uitzicht op tuin en bosch van den heer Tuijmelaar. Indertijd heb ik daar een tekeningetje van gemaakt en een jaar of tien geleden heb ik naar die schets een schilderstukje gemaakt

(‘Wintervermaak te Heerenveen’, geplaatst in het Leeuwarder Nieuwsblad van 23 november 1929. Wd). Dat geeft den toestand aan, hoe het er daar uitzag bij winter als wij op 'de Gracht' schaatsreden." De journalist Douwe Miedema vult dit nog aan, wanneer hij een keer een Lapekoerartikel in de L.C. van 22 januari 1971 schrijft over de ‘historische ganzenbrief’ van Piebe Krediet. Miedema schrijft, dat tegenover het nauwe Bakkerssteegje een brede plank over de Molenwijk heeft gelegen om in de steendrukkerij aan de overkant van de wijk te komen. Dat pand heeft nog lang voor een deel bestaan en is in gebruik geweest bij de heer J. Hoogeveen.

Na deze ‘smeuïge’ details enkele ‘droge’ feiten afkomstig uit de kadastrale registratie en de daarmee verwante bouwvergunningen. Jippe Hoogeveen is immers pas in het dienstjaar 1946 eigenaar geworden van het door de familie Visser verkochte perceel A-2439, groot 2.20 are. Bij bouwvergunning nr. 174 in 1949 voert hij een ‘Plan verbouwing werkplaats timmerbedrijf van J.Tj. Hoogeveen’ uit. De bestaande loods wil hij afbreken en vervolgens een nieuwe afdeling er bijbouwen, met als resultaat een uitbreiding van zijn werkplaats. Gedempte Molenwijk 12 staat in het dossier als adres en als bouwsom wordt genoemd fl.2780,-. Zijn aanvraag dateert van juni 1949, maar de PPD (Provinciale Planologische Dienst) brengt pas 19 augustus advies uit.

In het kadastrale dienstjaar 1962 besluiten de Laagland’s hun kadastrale nummer A-2497 voor een gedeelte (2.22 are) te verkopen aan Jippe Hoogeveen. Die splitsing levert voor Hoogeveen het nieuwe kadastrale nummer A-4183 op, welke is terug te vinden op de al eens eerder genoemde Verwervingskaart of Saneringsplan uit 1968. Dit deel krijgt het adres Gedempte Molenwijk 14 en nodigt Hoogeveen kennelijk uit opnieuw een bouwvergunning aan te vragen. Dat wordt het dossier uit 1968, nr. 19, waar kadastraal A-4183 en A-2439 beide bij betrokken zijn. Resultaat uiteraard een nieuw kadastraal nummer en wel A-4479 met als omschrijving ‘huis en erf’ en een grootte van 1.99 are.

Die brede deuren zijn het kenmerk van de grote loods, die er achter schuil gaat. In de nadagen van Jippe Hoogeveen’s timmerman-aannemerschap blijkt het geschikt voor de activiteiten van Dirk Slier, maar ook voor een ‘out-let’-markt van de firma Kooistra. In het rechtse mogen we de Israëlshop en de kantoorfaciliteiten denken. Eén van de latere huurders is geweest van J. Bandstra, met zijn kantoor van zijn Administratie-Belastingadviesbureau.

Nu we ook de beschikking hebben over de aanzichttekeningen uit 1955 van de laatste grote verbouwing van de N.V. Jager en Wierda (dossier 1957-30) van Bosma’s Architectenbureau Drachten-Heerenveen maken we even een stapje terug in de tijd. In combinatie met Aerocarta-luchtfoto-nr. 49976 uit 1958 (zie ‘Oud Heerenveen vanuit de lucht’) wordt het beeld vanuit de zuidwestelijke aanvliegroute tevens veel completer.

Met enig scan-, kopieer-en plakgeknutsel ziet U links twee delen van de reeds eerder verbouwde zuidelijke uitbreiding van de oorspronkelijke oostelijke voorgevel van de Hepkema-drukkerij (behorend tot het latere kadastraal perceel A-4732, overgaand in het daarvan noordelijke latere kadastrale perceel A-4733 met die kenmerkende halfronde lichtscheppingen op het lange dak. Zichtbaar zijn ook - van links naar rechts - de contouren van de garage van S. Postuma, de drie ramen van de werkplaats van S. Postuma en de deur en die kleine raampjes van de rijwielbergplaats en de bergplaats van S.Postuma. Daar bovenuit nog juist een stukje gevel met dak van de werkplaats van de firma Jager & Wierda.

De meest ingrijpende verandering met in eerste instantie een enorme potentie vindt plaats door de verkoop van A-4733 en A-4732, respectievelijk met het adres Gedempte Molenwijk 4a en 4b door Home Center b.v. aan het Van der Sandeplein te Wolvega. Hoewel de precieze overdrachtsdatum ons niet bekend is, zal dat vrij kort voor 11 januari 1977 zijn geweest. Dat is namelijk de datum, dat door de nieuwe eigenaar een aanvraag wordt ingediend voor het transformeren van het garagebedrijf in een meubeltoonzaal en verkoopruimte. In het dossier nr. 24 uit 1977 staan nog twee aanknopingspunten voor een schatting van een aankoopdatum. De eerste is een aanvraag voor sloop, d.d. 10 december 1976 én een toestemming door de Provinciale Friesche Schoonheidscommissie van 21 december 1976. Het doel is samen te vatten in de begrippen: veranderen, vernieuwen en vergroten.  Met die opdracht gaat het bouwtechnisch ontwerp-en konstruktieburo J. Assen te Emmen aan de slag. De 2000 m3 zal rusten op een betonstiepen vloer en weerbestendig worden gemaakt met een mastiek dakbedekking. De sloop van het gebouw (A-4733, laatstelijk autogarage) zal door J. de Vries uit Tjalleberd worden opgeknapt.

Er zit vaart in de voorbereiding, want op 28 januari 1977 wordt de vergunning uitgereikt. Weliswaar met een lijst van 8 specifieke voorwaarden. Het dossier bevat overigens 7 tekeningen met bouwtechnische zaken op A-2 formaat.

Stelt U zich voor dat u uit de Munnikssteeg komt en dat aan de overkant naar zowel links als rechts minstens 20 meter nieuwe gevelwanden zullen verrijzen met een compleet veranderde aanblik.

De werkelijkheid evenwel ziet er toch even anders uit. Wat blijkt namelijk uit verschillende advertenties in de Leeuwarder Courant. Makelaarskantoor R. Scheper & Zoon (W. Scheper) te Heerenveen zet op 4 oktober 1975 te huur: “Ged. Molenwijk 4” met ± 900 m2 bedrijfsruimte in het centrum. Daar wordt op gereageerd door de heer Monsma. Die verkoopt geen meubeltjes, maar is de man van ‘Montextapijt’ en vitrages. Met een eerste advertentie in de Leeuwarder Courant van 3 maart 1976. Op 7 juli 1976 volgt nog een personeelsadvertentie voor zijn bedrijf en vervolgens vinden we vrij snel daarna ‘Montextapijt’ terug in een zakenpand in de Tuinen 25-27 te Leeuwarden.

Vervolgens trekt er weer een autobedrijf in de opstallen van Gedempte Molenwijk 4.  Per 11 mei 1977 is “Kooistra en v.d. Mei BV” namelijk de nieuw ‘Official Honda-dealer’ in Heerenveen en zij worden gefaciliteerd door - volgens de kadastrale registratie - eigenaar Homecenter Feenstra B.V., gevestigd te Wolvega, Van der Sandeplein 2, met op z’n minst een garage en erf, kad. nr. A-4732 en op z’n best ook nog garage en erf  onder kad.nr. A-4733. Het laatste perceel krijgt in het dienstjaar 1978 de nieuwe bestemming ‘winkel en showroom’.  Het gehele jaar 1977 en 1978 is de besloten vennootschap Kooistra en van der Mei zeer actief met de verkoop van allerlei autotypen volgens de advertentiekolommen van de Leeuwarder Courant. Hun laatste advertentie treffen we aan in de L.C.van 8 februari 1979. Terwijl we hiermee bezig zijn, rijst steeds de vraag: ‘Is deze Van der Mei dezelfde die eerder op de Oude Molenweg samen met Jansma trachtte de Heerenvener in de Mercedes Benz te laten rijden ? Hun samenwerking stopte zo rond februari 1976 met een laatste advertentie, waarin Van der Mei nog als partner wordt vermeld in de bedrijfsnaam. Ook vragen we ons af wie de partner Kooistra is, die samen met Van der Mei zich in het gebruik van de garage en het Honda-dealerschap op de Gedempte Molenwijk 4 storten. Is dat Hendrik Kooistra de eerdere bewoner van de Gedempte Molenwijk no. 2e, later no. 6 ? 

Misschien kunnen we via de kadastrale route iets dichterbij de eigendomssituaties komen. Homecenter Feenstra B.V. neemt in het dienstjaar 1978 een zgn. ‘verbouw’ voor haar rekening voor het kadastrale perceel A-4733 van 5.93 are. Dat wordt dan verantwoord als ‘winkel en showroom’. Practisch onmiddellijk in het dienstjaar 1979 gevolgd door verkoop aan Scapino b.v. te Assen (legger 6555.1). Deze b.v. wil er in het dienstjaar 1982, na verwerving van 0.59 are, dus vergroot tot 6.52 met het nieuwe kadastrale nummer A-6507 via verkoop ook al weer vanaf. Wie die nieuwe koper is hebben we niet kunnen vaststellen.

Verder verkoopt Homecenter Feenstra B.V. in 1982 niet alleen die 0.59 are aan Scapino B.V. (voortgekomen uit A-4732), maar tegelijk ook twee percelen aan Hendrik Jan van der Mei, directeur, Compagnonsstraat 109 te Gorredijk, resp. een winkel en erf, groot 3.60 are met kad.no. A-6505 én een bedrijfspand, groot 7.55 are met kad. no. A-6506. Beide worden op het adres Gedempte Molenwijk 4 gesitueerd. Zal deze H.J. van der Mei, in zijn jongere jaren een geduchte grasbaanracer, de man zijn geweest van de eerdere combinatie autohandelaren op Gedempte Molenwijk 4 : ‘Kooistra en Van der Mei’?

De hieronder staande situatieschets begeleidt bouwdossier 1977, nr. 24 van het bouwtechnisch ontwerpburo J. Assen te Emmen voor het plan van Homecenter Feenstra B.V. te Wolvega.

Hieronder de bestaande voorgevel van kadastraal A-4732 (zie situatieschets).

Gevolgd door de gewijzigde voorgevel aan de Gedempte Molenwijk van kadastraal A-4732.De industriële kenmerken van de Hepkemadrukkerij en het gekartelde werkplaatsendak van de Jager en Wierda toevoeging behoren volledig tot het verleden.

Hieronder het bestaande voorgeveldeel van kadastraal A-4733 (tot de werkplaats van Postuma).

En ... tenslotte (hieronder) de gewijzigde voorgevel in de nieuwe situatie van kadastraal A-4733.

Opnieuw een onverwachte flash-back door een intrigerende mededeling in de Friese Koerier van 27 juli 1962. Een advertentie met de boodschap ‘Wegens vakantie gesloten is vanaf 28 juli tot en met 4 augustus: ‘GARAGE WEILAND’, Gedempte Molenwijk, Heerenveen”. Nog boeiender wordt het als het onvolprezen zoekprogramma ‘Delpher’ in de Friese Koerier een bericht vindt, dat de heer C. Weiland (eigenlijk Cornelis Jan Weiland), garagehouder aan de Gedempte Molenwijk een vergunning heeft aangevraagd voor een drastische verbouwing van zijn bedrijf. Hij wil een gedeelte van de ruimte bestemmen tot sporthal voor de Sportschool van judoleraar Jan Ebert, die daarmee een veel betere accommodatie kan krijgen.

De carrière van Jan Ebert start in zijn geboorteplaats Heerenveen als hij op 1 september 1958 als ‘Sportschool Ebert’ zich vestigt én opleidingen aanbiedt van dames en heren in judo en jiujitsu en tevens onderwijs in jeugd-judo. In de Kerkstraat vindt hij in het St. Vincentiuslokaal een voorlopige bestemming voor zijn lessen.

Dracht 100 - de tabakszaak van zijn ouders - blijft lange tijd het aanmeldingspunt voor het lidmaatschap. De regelmatig terugkerende wedstrijdbijeenkomsten worden meestal afgewerkt in de Blauwe Zaal van de Schouwburg, een enkele keer ook bij Tjaarda in Oranjewoud. Of het St. Vincentiuslokaal steeds als trainingsfaciliteit is gebruikt wordt verondersteld, maar zekerheid daarover hebben we niet kunnen vinden. De verrassende plannen van garagehouder Weiland komen in juli 1962 als een donderslag bij heldere hemel. Zo’n plan roept wel vragen op, zoals:

Waar is garage Weiland precies gevestigd op de Gedempte Molenwijk? Heeft hij toestemming voor dit plan gekregen ?

Die eerste vraag kan volledig worden beantwoord door de exploitant van de naaimachinehandel en stoffenzaak “De Duif”. De achterkant van zijn zaak ligt recht tegenover de brede garagedeur van Weiland aan de andere zijde van de Gedempte Molenwijk. De gedurige drukte met auto’s - die voornamelijk in de showroom een plaatsje hebben gevonden - maakten het tot een boeiend schouwspel. Eerst blijkt Weiland een dealerschap te voeren van DKW en vrij korte tijd daarna bepaalt de Audi de verkoopadvertenties. De tweede vraag blijft vooralsnog alleen te beantwoorden door de direct betrokkenen.  Die ‘Ebert-dojo’ - waarvoor geen bouwvergunning is afgegeven - moet dan (illegaal) zijn tot stand gekomen zijn in de periode 1962 tot garage Weiland op 23 oktober 1965 (Friese Koerier) een nieuwe locatie blijkt te hebben gevonden op de Heerenwal 176. Volgens het adresboek 1966 wordt dat adres bewoond door T. van der Schaaf, automonteur. Is deze automonteur dus de representant van de heer J. C. Weiland ? Tijd om de woningkaart te raadplegen derhalve. Daaruit komt naar voren, dat het adres al een aantal jaren een garagebestemming heeft. De vorige bewoners blijken namelijk van 1957 tot 1962 Rinze van der Schuit en van 1962 tot 1965 Rinze A. van der Schuit. Daarvoor heeft Dirk H. Slier er als servicebedrijf gebruik van gemaakt. Die namen mogen we ook ook graag associëren met ‘automobielen’. Tjibbe Schaaf betrekt de bijbehorende woning per 26 augustus 1965 en maakt 31 januari 1968 als bewoner plaats voor Cornelis J. Weiland. Die heeft eerder gewoond in de Binkesstraat (’61-’68) en nog daarvoor in de Leliestraat van 1953 tot 1961.

De Friese Koerier van 21 mei 1971 laat voor het eerst bij de garage-weekenddiensten weten, dat garage Weiland voortaan op ‘t Meer 161 zijn diensten aanbiedt.  Later zit op Heerenwal jarenlang de CAF met haar winkel van agrarische en doe-het-zelf artikelen en daarna de steenhouwerij Franssen b.v.

Sprekend over Jan Ebert zijn we via de Leeuwarder Courant er achter gekomen, dat hij naast zijn judo-aktiviteiten zich ook bezig heeft gehouden met de verkoop van sportkleding. Op 18 november 1971 doet hij dat volgens een advertentie op de Gedempte Molenwijk 4. Maar ... dan is er al lang geen sprake meer van garage-bezigheden van Kees Weiland op dat adres.

Veronderstelling: Gezien de kadastrale aanduiding “dienstjaar 1961 vereeniging” heeft de N.V. Automobielbedrijf Jager en Wierda de samenvoeging van 3297.19 tot en met 3297.23 vast laten leggen in leggerregel 3297.24. Met A-4137 voor een ‘garage en erf’ met een grootte van 11.67 are bereiken ze een fors pand. Daarvan zal de garagist C. Weiland (Kees Weiland) best een flinke portie hebben kunnen huren, omdat daaraan tevens de huisnummers 4 én 6 worden gekoppeld per 1 januari 1967.

Wanneer Stoffenzaak Keizer in april 1966 wegens verbouwing de zaak heeft verplaatst van de Dracht naar de Gedempte Molenwijk zit de ingang recht tegenover de Opel-garage (Jager & Wierda is dan nog steeds dé Opel-dealer van Heerenveen!). De lok-advertentie van 18 april 1966 noemt de noodwinkel van Keizer in het pakhuis met de ronde hoek “Bij Keizer in de blokhut” en verbindt daaraan enige verbouwingsreclame: Ballerina-nylons !

Ontwaakt uit onze flashback naar de jaren zestig en weer bij bewustzijn om ons te kunnen richten op de nieuwe ontwikkelingen, welke de jaren tachtig voor ons in petto hebben, stuiten we eerst op het bouwdossiernummer 364 van het jaar 1979-1980. Van een redelijk inzichtelijke situatie lijken we te belanden in een horrorscenario.

Het begint met een aanvraag voor een bouwvergunning, welk als datum van ontvangst bij de gemeente is ingeschreven op 28 juni 1979 en waarop Burgemeester en Wethouders van Heerenveen een besluit moeten nemen. Het betreffende formulier is door de aanvrager G. Peereboom in zijn kwaliteit van eigenaar gedateerd op 26 juni 1979. Op dat ogenblik woont hij te Oldeholtpade. Hij vraagt een vergunning voor het gedeeltelijk vernieuwen en veranderen (verbouwing) van het ‘vervoersbedrijf’ op de kadastrale percelen Heerenveen A-3462, A-2069 en A-3098deels. Het is plaatselijk bekend als Ged. Molenwijk 8-10. In een bijliggend stuk blijkt juist dat pand het voormalige pand van vervoersbedrijf Taxi Oenema te zijn.

Commentaar: De kadastrale aanduidingen A-3462, A-2069 en A-3098deels blijken in het aanvraagformulier kadastraal gezien ronduit misleidend. A-3462 blijkt in het dienstjaar 1944 te zijn verkocht in twee gedeelten aan de heren Broersma en Brouwer.  Het betreffende perceel wordt door de ‘verkoop’ gesplitst en zij krijgen daarvoor ieder een eigen, nieuw kadastraal nummer resp. A-3570 en A-3571.  Hetzelfde gebeurt in hetzelfde dienstjaar met A-2069, welke ook wordt verdeeld over A-3570 en A-3571. Vervolgens worden in het dienstjaar 1952 de nummers A-3570 en A-3571 samengevoegd tot A-3840 als bezit van de N.V. Jager en Wierda. Een stukje van A-3098 wordt daar onder de nuancering ‘deels’ aan toegevoegd. Uiteindelijk ontstaat dan in dienstjaar 1973 het kadastrale nummer: A-4732. Dit nummer had moeten worden genoemd in het bouwdossier nr. 364 van het jaar 1979.

Het ontwerp valt onder de verantwoordelijkheid van - en ook de uitvoering van het bouwwerk - Bouwadvies-en architectenburo A. Veneboer BV aan de Nieuwstraat 28 te Heerenveen. De aannemingssom is begroot op fl.400.000,-.

Het is vervolgens gebruikelijk, dat de aanvraag met de tekeningen worden voorgelegd aan de Provinciale Friese Schoonheidscommissie. Zij worden op de hoogte gesteld bij een schrijven van 10 juli 1979 en sturen op 22 augustus 1979 hun oordeel. Zij adviseren de gemeente uit een oogpunt van schoonheid de vergunning te weigeren en zij verwijzen naar een bijgaand schrijven, waarin ze een volledig herzien plan eisen en dan met name voor een beter gestructureerde luifelvorm met ondersteuning langs de straatzijde. Bovendien wil de commissie ook inzicht in de materiaal-en kleurgegevens, die in het voorgestelde plan volledig ontbreken. Zij sturen een ‘suggestieschets voor de‘winkelgalerij’ mee, maar dan niet met hoekige-platte luifelvormen, maar met gebogen luifelvormen. Op deze schets van de Schoonheidscommissie staat als datum 20-8-79.

Het blijkt, dat deze suggestie het niet heeft gehaald, want architect Veneboer handhaaft zijn hoekige luifelvormen. Deze vinden evenwel geen genade van het gemeentelijk bouwtoezicht. Een aantekening van een gemeentelijke ambtenaar van 10 september 1979 stelt dat ‘luifels met arkaden akk.(oord) zijn, mits boven eigen terrein’.  In de aanvankelijk tekening staken de luifels 2.70 meter naar voren uit, terwijl de gemeente niet verder wil gaan dan 2.20 meter. In de gewijzigde tekening is aan die eis voldaan.

Op 27 september 1979 stuurt de Directeur Gemeentewerken van Heerenveen aan de Prov. Friese Schoonheidscommissie nog een aantal gegevens, o.a. naast de opgegeven bouwsom de aard van het gebouw (winkels), materiaal trasraam en opgaande muren (metselwerk en glas) en schilderwerk (nader overleg), plus een aantal tekeningen.

De architect de heer A. Veneboer heeft kennelijk de adviezen ter harte genomen, want een tweede reactie van de Prov. Friese Schoonheidscommissie, d.d. 23 oktober 1979, valt een stuk positiever uit. De commissie heeft met waardering kennis genomen van de herziening van het plan, maar heeft nog een kritische aantekening over de ‘beluifeling van het centrale hoge gebouw’.

Op 30 oktober stuurt de heer L. Kasje namens architectenbureau Veneboer B.V. nog een set nieuwe tekeningen nrs. S-2 aan gemeentelijk vertegenwoordiger Popma over die verbouwing.

Dan volgt op 6 november 1979 het advies van bouwtoezicht, welke positief luidt en B. en W. van Heerenveen stuurt G. Peereboom “Bouwvergunning nummer 364-79” naar Oldeholtpade.  Hij mag beginnen met het “verbouwen van een garage-vervoersbedrijf tot winkelpanden" op de eerder genoemde percelen. B. en W. tekenen de vergunning op 9 november 1979.

Bijna vanzelfsprekend wordt in een tweede bijlage melding gemaakt van een aantal voorwaarden, zoals: per winkel(eenheid) moet een aansluiting worden gemaakt op het gemeenteriool, waarvoor een rioleringsplan ter goedkeuring  moet worden voorgelegd aan het bouwtoezicht; onder de meterkast nabij de hoofdtoegangsdeur moeten voorziening worden gemaakt voor de invoer van leidingen en kabels; de horizontale brievengleuf van 32 x 265 mm wordt geëist op 1.10 meter hoogte. Verder verwacht de gemeente bericht te krijgen van begin en voltooiing van de werkzaamheden en nog een aantal technische aanwijzingen ter controle: brandwerendheid; droogpoederbrandblusser; c.v. ruimte-regels; meterkastbepalingen.

Maar .... dit muisje heeft nog een staartje, want er doemen enkele complicerende omstandigheden op. Bij oppervlakkige bestudering noemen wij het alvast een ... hoofdpijndossier ! Dat blijkt wanneer B. en W. op 20 februari 1980 een schrijven richt aan de Directie van Woonrijck B.V., per adres Veneboer B.V.  Niet de verbouw op zich van (voorheen) garage Oenema aan de Gedempte Molenwijk, maar  met name de beluifeling boven en in de gemeentegrond vereisen een nadere overeenkomst. De gemeente staat erop, dat het de vorm krijgt van ‘recht van opstal’ omdat zij eigenaar is van de grond, waarboven en waarin de kolommen van de luifels worden geplaatst. Er is op korte termijn een verzoek nodig van Peereboom om dat te kunnen regelen, omdat de werkzaamheden al zijn begonnen. Alle participanten en belanghebbenden in dit proces ontvangen een afschrift van dit schrijven, zoals de Dienst Bouw-en Woningtoezicht én Weg en Waterbouw; Directeur Woonrijck BV, Oldeholtpade; Mr. Joh. de Jager, Leeuwarden; Afdeling II, K.R. Poststraat 10, Heerenveen.

De heer Peereboom reageert prompt per brief van de 21e februari 1980. Hij laat daarin weten gaarne bereid te zijn tot het aannemen van een recht van opstal ‘betreffende de bouwwerken die gebouwd zullen worden op het perceel dat eigendom van de gemeente blijkt te zijn’. Hij is zich ervan bewust dat de opstalverlening een zaak is van de gemeente als eigenares van de bedoelde grond aan de Gedempte Molenwijk. En ... hij sluit alvast een concept-opstalrecht in. Hij vindt het van belang, dat het opstalrecht geregeld is voordat die bouwwerken worden uitgevoerd. Graag wil hij meewerken aan een spoedige notariële procedure. Niet alleen wordt dit schrijven gericht aan het college, maar ook aan zijn advocaat mr. Johs. de Jager te Leeuwarden. Op 22 februari staat het stempel van een ingekomen stuk bij de gemeente op dit schrijven.

Uit een reactie op het schrijven van Peereboom van de 21e februari 1980 wordt in de eerste zin gerefereerd aan de aangehaalde brief, maar tevens “in aansluiting op het gesprek dat u en een medewerker van het architectenbureau Veneboer b.v. hebben gehad met de heer Ytsma van de afdeling bouw-en woningtoezicht van de dienst gemeentewerken”.

Vervolgens zijn er in het bouwdossier in de periode van 21 februari tot 13 maart 1980 geen stukken aangetroffen over wisseling van informatie of het oplossen van strijdige standpunten. Uit een advies van de directeur van gemeentewerken van 2 april 1980 aan B. en W. over het bouwplan van Peereboom wordt voorgesteld de heer Peereboom te informeren over de maximale maat van de luifel. Daarbij moet worden aangegeven hoe dat moet worden geregeld. Bovendien dient te worden medegedeeld de te betalen reconstructiekosten.

Vermeld wordt tevens, dat de architect is ingelicht over de onmogelijkheden. Bovendien is telefonisch de heer Jager geïnformeerd en is het hem uitgelegd. Er wordt geconstateerd dat de architect het plan niet heeft aangepast en aan de advocaat is duidelijk gemaakt dat het eigendomsrecht volledig los staat van de bouwvergunning. Mr. Joh. de Jager is dat volstrekt oneens met de gemeente en bij schrijven van 11 maart laat hij dat ook onomwonden weten. Wanneer de bouw moet worden stilgelegd, omdat er een nieuwe vergunning noodzakelijk is, dan moet de gemeente de daaruit voortvloeiende schade volledig compenseren. De Jager schat dat die schade inmiddels wel fl.100.000,- zal gaan bedragen. Hij eist dat Peereboom door mag gaan op basis van de verstrekte vergunning, daarvan schriftelijk ook expliciet bericht krijgt en de kosten van vervanging voor een nieuwe vergunning en de reeds ontstane schade volledig terug krijgt. Anders is een gang naar de burgerrechter niet meer te vermijden.

In de nota van de directeur van gemeentewerken van 2 april staat dat de reactie van de advocaat op 20 maart ook is besproken met Peereboom. Hem is duidelijk gemaakt, dat die reactie overtrokken is en beslist onjuist. De oplossing ligt in een regeling voor het ‘recht van opstal’, zoals hem al eerder is meegedeeld .

Het college van B. en W.  laat nu per 28 april 1980 weten ‘onder voorwaarden’ bereid te zijn een ‘recht van opstal’  te verlenen ten behoeve van die luifels. Het aanbrengen daarvan heeft tot gevolg dat ter breedte van het perceel Ged. Molenwijk 8 een reconstructie moet plaatsvinden van het dwarsprofiel van de weg. Daar ter plaatse moet er dan in de lengterichting worden geparkeerd, terwijl nu dwarsparkeren mogelijk is. De kosten van die reconstructie zijn begroot op fl.4000,- en komen derhalve volledig voor rekening van de heer Peereboom.  In verband hiermee kunnen de luifels, die op bouwtekeningen voor de vergunning van 9 november 1979 zijn aangegeven, alleen worden uitgevoerd als ze niet meer dan 2.20 meter van de voorgevel uitsteken. Daarvoor moeten dus drie gewijzigde situatietekeningen aan de dienst gemeentewerken worden overgelegd. Intrekking van de bouwvergunning is dus niet nodig. Er kan worden volstaan met een wijzigingsverzoek op de bouwvergunning. De vraag aan de heer Peereboom is nu dus: gaat u accoord met het gevraagde recht van opstal onder de voorwaarden van het concept-besluit ? En ... bent u bereid de werkelijke kosten van de reconstructie à fl.4000,- te voldoen vóór 15 mei 1980 ?  Dan is een schriftelijke akkoordverklaring van één exemplaar van de toegestuurde brief toereikend.

Hoewel in het bouwdossier het concept-besluit - mede op basis van het advies van de directeur van gemeentewerken van 2 april 1980 - is opgenomen, besparen we u verder daarvan de details onder de letters a tot en met k.

Evenwel ... er is nog een twistpunt ! Ambtenaar D.H(endriksma ?) belt 10 april 1980 met de heer Huitema van architect Veneboer en meldt hem, dat de nieuwe tekening ook gewijzigd is op het aantal te realiseren winkels. Er is nu sprake van 5 winkels terwijl er op de oude vergunning slechts sprake is geweest van 4 stuks. Een dag later komt er een reactie van de heer Huitema, dat niet alleen het aantal winkels is

gewijzigd, maar ook dat er een centraal gestookte centrale verwarming voor alle winkels is gepland. Die veranderingen staan op de tekeningen B-1 en B-2 van 27 februari 1980. Op de inhoud daarvan is niets meer schriftelijks te vinden, met uitzondering van het commentaar daarop van een gemeente-ambtenaar op een ‘memo-blaadje’ in het dossier met de tekst: “Tekeningen vervallen 9-5-80. (Paraaf onleesbaar)”

Hierboven staat het aanzicht van de voorgevel van het schetsontwerp van de ‘verbouw pand a/d Molenwijk’ door het Bouwadvies-en Architectenburo A. Veneboer B.V. , bladno. B-1, na dat er vanaf 12-10-’79 tot en met 28-4-’80 negen keer wijzigingen zijn aangebracht. Aan de linkerkant ziet U eerst een stukje van het pakhuis van J. Hoogeveen (nr. 12) en vervolgens de schoenhandel-reparatieinrichting van L. Bandstra (oudjaar 1973 ook nr. 12). Deze beide panden vallen buiten dit bouwplan en zijn al eerder tot stand gekomen. (1968 !) Daarna komen eerst ‘winkel 1’ (op een aparte schets staat als huurder ‘t Haagje) en ‘winkel 5’ (wordt de Babyshop), die in de eerste schetsen samen ‘winkel 1’ hebben gevormd. Vervolgens ‘winkel 2’, ‘winkel 3’ en ‘winkel 4’. De nummers staan ter plaatse van de entree. De deuren van de trappenhuizen aan weerskanten van de entree van winkel 4 zitten in de loodlijn van de twee verdiepingsramen. De woningkaart waarop cafetaria ‘t Haagje (later snackbar genoemd) is genummerd als Ged. Molenwijk 10a. De ‘Babyshop’ wordt gesitueerd op Ged. Molenwijk 8a volgens de woningkaart.

Rond oktober 1980 moet de bouw voor het grootste gedeelte achter de rug zijn geweest, maar een oplettende gemeenteman van bouw-en woningtoezicht ‘G.’ laat in het dossier nog een ‘aantekening’ achter. Zijn vraag: “Zijn de aansluitingen gemaakt of niet ?” wordt door hemzelf beantwoord met “Volgens mij zijn hier nooit tekeningen omtrent de riolering ingeleverd. G.”

Hoe zich de volgende twee berichten verhouden tot het gehele proces van het bouwplan van ‘t Woonrijck en haar directeur G. Peereboom zal vermoedelijk mede-oorzaak zijn van onze opvattingen over ‘hoofdpijndossiers’. Op 17 oktober 1980 maakt de griffier van de arrondisementsrechtbank te Leeuwarden bekend, dat door de besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid MEUBELINDUSTRIE ’t WOONRIJCK B.V. gevestigd te Heerenveen, Zilverweg 3, een verzoekschrift is ingediend tot het bekomen van surséance van betaling en dat bij de op 10 oktober 1980 gegeven beschikking door de rechtbank de surséance van betaling voorlopig is verleend met benoeming van Mr. W. Voorthuijsen, advocaat en procureur te Leeuwarden, Willemskade 12a tot bewindvoerder, teneinde met de schuldenares het beheer over de zaken te voeren. Tevens is bepaald dat de schuldeisers en de schuldenares op het verzoekschrift zullen worden gehoord in het paleis van justitie te Leeuwarden op donderdag 12 februari 1981 te 12.00 uur. Bij gemeld verzoekschrift is geen ontwerp van accoord gevoegd.

Op dezelfde dag 17 oktober 1980 wordt eenzelfde bericht met als lijdend voorwerp genoemd ‘de besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid  PEEREBOOM MEUBELEN B.V. gevestigd te Heerenveen, Heideburen 47.  Voor deze b.v. is de beschikking eveneens afgegeven op 10 oktober 1980 en dezelfde advocaat Mr. W. Voorthuijsen is aangewezen als bewindvoerder. Op 12 februari 1981 om 12.20 uur zullen deze b.v. en haar schuldeisers worden gehoord.

De Leeuwarder Courant van 18 oktober 1980 laat haar juridisch geschoolde journalist een artikel met de titel “Kredietproblemen bij twee BV’s" in Heerenveen” publiceren. De moeilijkheden komen in een periode van algemene malaise in de meubelhandel in ons land. Ondanks een vraag naar personeel zijn er kredietproblemen, die voor 95 procent buiten de directe verkoopsfeer liggen, volgens directeur-eigenaar Geuvert Peereboom. Met het afstoten van een groot verkooppunt elders zullen de financieringsproblemen ongetwijfeld met succes worden aangepakt.

De B.V.’s krijgen daarvoor de tijd tot 10 april 1982, lezen we in een bericht in de Leeuwarder Courant van 4 juni 1982, en in datzelfde bericht is op 13 mei 1982 opnieuw een beschikking afgekondigd voor Peereboom Meubelen B.V. voor opnieuw een voorlopige surseance van betaling. Daarvoor is door de B.V. een ontwerpakkoord gedeponeerd, die op 3 augustus 1982 met de schuldeisers zal worden besproken. Uit de Leeuwarder Courant van 17 juli 1982 wordt duidelijk dat de deurwaarder der rijksbelastingen dat overleg voor de Meubelindustrie ‘t Woonrijck B.V niet wil afwachten, want op 20 juli 1982 volgt een ‘Verkoop bij Executie’ op de Zilverweg 3 te Heerenveen. Gezien de beschrijving komt de complete inventaris van het kantoor, de werkplaats en het magazijn onder de hamer. Betaling à contant zonder opgeld, a.u.b.! Einde ‘t Woonrijck ?

Welnee ! Volg via <www.delpher.nl > de ontwikkelingen.

WIE WORDEN NOU DE TOEKOMSTIGE GEBRUIKERS ?

Inmiddels is de zoektocht naar gebruikers losgebroken. Dat moeten we constateren uit een tekening met als datum 29 september 1980 van Ing. M.G. Boon, welke in het dossier voor een aangevraagde bouwvergunning door GROWI-film b.v. i.o. (in oprichting) - met postadres Oude Postweg 24a, 8446 LL Rottum - aanwezig is. Deze b.v. presenteert zich als huurder van ‘t Woonrijck B.V.  De huidige bestemming ‘winkel’ - op de tekening nr. 3 - moet worden vervangen door ‘bioscoop’ en is ook in deze aanvraag een ongenummerd pand aan de Molenwijk, kadastraal Heerenveen A-3462, 2069 en 3098dls. (zie eerder gemeld ‘commentaar’)

SNACKBAR ‘T HAAGJE IN WINKEL 1

Snackbar ‘t Haagje is al enige tijd gevestigd in Heerenveen en blijkt volgens de Leeuwarder Courant van 31 december 1981 te zijn gevestigd als ‘Snelbuffet ‘t Haagje’ aan de J. Mankeslaan 84 te Heerenveen, wanneer ze hun clientèle, vrienden en bekenden een voorspoedig 1982 wensen. Met behulp van het telefoonnummer  05130-22227 proberen we er achter te komen wie de exploitant van dit snelbuffet is. In de rubriek ‘Te huur aangeboden’ vinden we niet de naam maar wel zijn motief om “wegens dubbele zaken te huur” aan te bieden “snackbar zonder woning.” Wanneer je bereid bent tot zaken te komen moet je wel de “inventaris en goodwill verplicht’ overnemen. In de advertentie van 27 november 1981 is de advertentie uitgebreid met de mededeling, dat je “zonder enig eigen geld onnodig te reflecteren” ook een voorwaarde is. Ook in verschillende advertenties wordt iets duidelijk over de ‘dubbele zaken’ van de adverteerder. Er is sprake van zaken in de sfeer van boten voor de watersport en zelfs van prijzige automobielen.

Door een plotselinge ingeving krijgen we de gedachte, dat een horeca-gelegenheid waar drank wordt geserveerd dient te beschikken over een drankwetvergunning. Daarvan weten we, dat het gemeentearchief in haar inventaris over de periode 1934 tot 1985 een behoorlijk aantal dossiers heeft bewaard. Bij de aanvraag van een aantal van deze dossiers krijgen we van de archiefbeheerder als extra informatie de verheugende mededeling, dat dit dossiers zijn die eigenlijk ‘vernietigbaar’ (in archieftermen) zijn, maar dat ze bij de inventarisatie daaraan zijn ontsnapt. Hoera, want voor ons sneppers zit daar prachtige informatie in. Veelal details, maar wel interessante details. Zo lezen we dat Gedempte Molenwijk 10a een ‘cafébedrijf’ is met een ‘broodjeshuis’ met een oppervlak van 50 m2 en en een ‘plate-servicebar’ van 50 m2.  De beide met naam genoemde exploitanten, inclusief burgerlijke staat (ongehuwd), geboorteplaats en -jaar,  zijn beide ondernemer, bedrijfsleider en beheerder. De heer Wijngaard is bovendien specialist in de bediening. In deze vergunningsaanvraag wordt 9 maart 1981 als vestigingsdatum genoemd; de inschrijving voor de Kamer van Koophandel volgt op 1 mei 1981 en officiële opening van het bedrijf volgt op 1 mei 1981. Als het administratiekantoor van Tjitte van Dalen op 7 september een verlies-en winstrekening en een balans voor de ondernemers presenteert blijkt, dat - gezien ze vanaf nul zijn gestart - al een behoorlijke winst hebben geboekt. Temeer dat zij ook te maken kregen met de brand, welke op 13 juli 1981 het naast hen bestaande Turkse restaurant in de as heeft gelegd. Het betekent het einde van dat bedrijf en is aanleiding voor de heren Wijngaard en Grooteman om die ruimten te annexeren aan hun zaak. Zij dienen een nieuwe aanvraag in op basis van 62 m2 voor de broodjeszaak (links) en 132 m2 voor het cafébedrijf (rechts). De plafondhoogte van 2.57 meter blijkt drie centimeter te laag, maar de gemeente geeft een ontheffingsbesluit van de verplichte hoogte. De ambities van de ondernemers gaan nog verder als ‘Café Het Anker’ op de Oude Koemarkt 5 - het laatst geëxploiteerd door Mw.. Jongetjes-van Maanen - ter overname komt. De heer Wijngaard wil zich daar volledig aan wijden, terwijl de heer Grooteman op de Gedempte Molenwijk blijft runnen. Een financieringsvoorstel voor fl.15.000,- door de Amrobank stuit wel op enige problemen. Opnieuw wordt de bemiddeling van het administratiebureau van Dalen ingeschakeld om helderheid te geven over de bedrijfsactiviteit tot 10 december 1981. Hij schrijft dat ondanks het gebrek aan bedrijfsactiviteit van 13 juli tot 5 november door brandschade wegens derden het uitzicht op lonende exploitatie mogelijk is. Er wordt hen een nieuwe vergunning verstrekt.

Dan vinden we in de Leeuwarder Courant van 20 april 1983 een bekendmaking van de griffier van de arrondissementsrechtbank te Leeuwarden en rijst er het vermoeden, dat de zaken er minder florissant voor staan. De “Vof Eet-en Drinkhuis ‘t Haagje, Gedempte Molenwijk 10a, Heerenveen” met als vennoot no. 1. Frits Willem Wijngaard, Regenboog 32, en vennoot 2. Jacobus Gerardus Grootman, Lepelaarstraat 63, beide te Heerenveen, heeft een verzoekschrift ingediend tot het bekomen van surséance van betaling. Dat uitstel is verleend bij beschikking van 7 april 1983. Mr. W.A. Veenstra, advocaat en procureur te Joure wordt benoemd tot bewindvoerder en hij mag samen met de beide vennoten het beheer over de zaken voeren. Op 30 juni 1983 worden de heren om het middaguur verwacht voor overleg met hun schuldeisers in het Paleis van Justitie te Leeuwarden. Daarvoor is van te voren niet een ‘ontwerp van accoord’ ingediend.

Op 3 mei 1983 wordt ook weer in de Leeuwarder Courant meegedeeld, dat de voorlopige surseance van betaling is ingetrokken. Rechter-commissaris mr. F.J. Streppel zal verder moeten oordelen, terwijl mr. W.A. Voortman in de volledige rol van curator is aangesteld. Geen regeling dus !

Bij vonnis d.d. 28 april 1985 is opgeheven het faillissement van “Eet en Drinkhuis ‘t Haagje, Gedempte Molenwijk 10a, Heerenveen en de vennoten F.W. Wijngaard en J.G. Grooteman te Heerenveen”.

Periode 1983-1989 is nog verre van duidelijk voor wat betreft de zaken, die daarin hebben gezeten. Mogelijk is een kandidaat het café Pomerans, die ook gevestigd is geweest aan de Gedempte Molenwijk. Bij het verkrijgen van een drankvergunning op basis van de Horecawet zijn in ieder geval twee aanvragen die te maken hebben met de adressen Gedempte Molenwijk 10 en 10a.  Op nr. 10 staat als gebruiker Café De Kroeg, maar de periode staat er niet bij vermeld. Datzelfde is ook het geval met Grillroom Shoarma Shalom op de Ged. Molenwijk 10a, 8442 BG Heerenveen.

Een waardiger en langduriger opvolger is geweest de shoarma-grillroom “SHALOM”, welke zich rond  1998 in het pand van de eerdere snackhal aan de Gedempte Molenwijk 10a naast de schoenmakerij van Bandstra heeft gevestigd. Deze maakt volgens een bericht in de Leeuwarder Courant van 19 januari 2013 kans op een pand aan het Breedpad.

BABYSHOP BAMBI IN WINKEL 2

Welgeteld ‘één’ advertentie van Babyshop Bambi aan de Gedempte Molenwijk te Heerenveen hebben we kunnen traceren in de Leeuwarder Courant van 24 december 1986. Die unieke gebeurtenis willen we U niet onthouden. De woningkaart situeert deze ‘enige’ winkel in zijn soort op de Gedempte Molenwijk 8a, en de huisnummerconcordans bevestigt dat. De advertentie wijkt daarvan af door het te situeren aan de Gedempte Molenwijk 8 ! Op de overzichtstekening hebben we al vastgesteld dat het dan gaat om winkel nr. 2.

Dankzij een artikel van Maria Delgrosso met de titel ‘Stadsproblemen’ in centrum Heerenveen, in de Leeuwarder Courant van 27 mei 1993, weten we iets meer over de Babyshop Bambi van eigenaar Theo van Schie. De shop staat dan al tien jaar aan de Gedempte Molenwijk en dat betekent dat het daar is gestart in het begin van 1983. Dit artikel onthult ons meteen ook de problemen die kort daarvoor zijn ontstaan door de reconstructie van de straat door de hoge gemetselde middenscheiding in de straat, welke het langzaam en het snelverkeer zou moeten reguleren. Twijfelachtige horeca, uitgaanscentra en gokhallen zouden ook de handel danig hebben gedrukt. Het is spijtig, dat we geen opheffingsbericht in de krant hebben kunnen vinden. Mogelijk dat de ‘Babyshop’ slechts een voorloper is geweest van de eveneens in 1996 in Heerenveen geopende ‘Geboortewinkel’.

Eerlijkheidshalve moeten we constateren, dat op de kleurenfoto uit augustus 1989 de situatie van de panden in dat jaar niet meer dezelfde zijn als in 1983. 

MOVIE SKOOP IN WINKEL 3

In een nota aan B. en W. door Gemeentewerken wordt vermeld, dat in het pand Taxi Oenema heeft gezeten met als adres Ged. Molenwijk 8. De heer F. Witteveen te Tjalleberd (en partner van J.F. de Groot) van de GROWI-film b.v. krijgt bericht dat de toestemming voor de bioscoop (waarvoor toestemming van de brandweer nodig is) moet worden gevolgd door een bouwvergunning. Deze aanpassing eist een bouwsom van fl.30.000,- en voor c.v. en airconditioning fl.3.000,-. Bouwbedrijf Sloothaak zal in dat geval de bouwmeester zijn.  De vergunning is op 14 oktober 1980 verleend ! Tevens wordt er ook een vergunning afgegeven op basis van de Drank-en Horecawet voor de periode 1981-1982. In het dossier 20-8 worden natuurlijk Anne Andries de Groot (1955) en Franke Witteveen (1953) als ‘ondernemers’ opgevoerd, terwijl als bedrijfsleider met een diploma algemene handelskennis Albertha Christine Witteveen-Peenstra met naast zich Jan Waterlander met een diploma vakbekwaamheid voor het cafébedrijf. Jan Waterlander is sinds 1976, dus ook nog op dat ogenblik caféhouder van Café ‘t Centrum aan het Breedpad 9. De ondernemers krijgen van het gemeentehuis te horen, dat de Horecawet deze constructie niet toestaat en laat weten, dat de aanvraag moet worden ingetrokken of afgewezen. Dit speelt zich af in februari 1981. Veertien dagen later wordt een nieuwe vergunning aangevraagd op basis van het in mei 1978 behaalde Vakbekwaamheidsdiploma Cafébedrijf van Emmeloorder Theo Bruning (1949). Hij wordt nu de tweede beheerder-werknemer bij Growifilm ofwel de Movie Skoop.

Het GROWI-film initiatief wordt verder in de kranten gelanceerd als ‘Filmtheater Movie Skoop’. Geen ingewikkelde en lekker makend nietszeggende reclame vooraf, maar recht voor z’n raap in de Leeuwarder Courant van 6 maart 1981. Drie spraakmakende films worden aangekondigd: 1. Messer im Kopf, van Reinhard Hauff; 2. The night of the living death, een ode aan de griezelcultus in de V.S.; 3. G.I. Blues, met Elvis Presley. De heren Witteveen en de Groot houden op de middag van 5 maart 1981 een ‘open huis’ aan de Gedempte Molenwijk 8a in de ruimte van winkel 3. (zie illustratie). Vervolgens worden de aankondigingen uiteraard steeds vermeld in de vaste rubriek in de krant met als titel: ‘Waarheen morgen in Friesland. Films.’ Plotseling evenwel wordt dit afgebroken. De laatste keer wordt ‘Battle for the island’ geannonceerd in de Leeuwarder van 9 juli 1981. Een brand in de bioscoop van kort daarna in juli 1981, die zowel de apparatuur als het pand een prooi van de vlammen doet worden, werpen de initiatiefnemers - gelukkig - slechts tijdelijk terug. Later komen ze weer terug in een ander pand aan de Gedempte Molenwijk op het adres 4b. Edoch ... de horecavergunning voor dat nieuwe pand spreekt over het adres Ged. Molenwijk 4a (sic). Die derde aanvraag - dus na brand - is gedateerd op 13 november 1981. (Zie verder Movie Skoop 2.0). Na de herbouw komt er op het adres 8a (eerder als 8 aangegeven) de amusementshal FLASH.

BAR-DANCING-DISCO-VIDEOTHEEK ‘ACAPULCO’ IN WINKEL 4

Bouwdossier 1979-164 (met alle beschreven plannen van Geuvert Peereboom en architect A. Veneboer) en bouwdossier 1980-381 (met de specifieke eisen voor de Movie Skoop van de heren de Groot en Witteveen in een van de winkels van de winkelwand door Veeneboer) zijn nauwelijks uitgevoerd of er dient zich een minstens even spraakmakende en aanvullend bouwdossier aan van een potentiële huurder van eigenaar Peereboom. Deze keer is het bouwdossier 1982, no. 51, waarvoor de aanvraag wordt gedaan door Mazzeltov BV, Gedempte Molenwijk 6, 8442 BG Heerenveen.

Merkwaardig en bijzonder is niet alleen de naam van de huurder Mazzeltov B.V.  maar ook dat de aanvraag voor een horeca-drankvergunning is gedateerd op 14 december 1981. Die aanvraag blinkt uit door andere bijzonderheden. In dat stuk spreekt de reeds benoemde bedrijfsleider-beheerder met middenstandsdiploma Freerk Offeringa (1952), dan nog wonend op de Lycklemaweg 13 in Wolvega, van Mazzeltof B.V.  Tussentijds wordt de beoogde gemachtigde bedrijfsleider Offeringa er door de gemeente aan herinnerd, dat de Kamer van Koophandel nog steeds geen inschrijving in het handelsregister heeft kunnen doen. Er is nog geen aanvraag ingediend.  De bouwaanvraag beoogt het pand Gedempte Molenwijk 6 gedeeltelijk te veranderen om de toekomstige bestemming ‘Bar-Dancing-Disco-Videotheek’ te kunnen realiseren. Daarvoor hebben zij op 19 februari 1982 een aanvraag ingediend. Ook hier dreigt de ‘hoofdpijn’ een flinke kans te krijgen. Waarom ? Wel ... de allereerste advertentie die in de Leeuwarder Courant de opening aankondigt van ‘Acapulco bar-dancing-disco-videotheek’ in het pand Ged. Molenwijk 6 staat in haar uitgave van 22 januari 1982! Mogen we nu al concluderen, dat de vermaaksindustrie een nieuwe dimensie van planning in Heerenveen heeft geïntroduceerd en de BV Mazzeltov daarin een leidende rol heeft gespeeld ? Tenzij ... we een vergunningsaanvraag hebben gemist en dan valt te denken aan een niet ter inzage te krijgen exemplaar uit de gemeentelijke bouwtoezichtadministratie. Het zou dan gaan om vergunningsaanvraag 1981-19, welk gaat over het kadastrale perceel A-4734 (deels) en dan specifiek het pand: Ged. Molenwijk 6 !

Immers ... ook het dossier 1982-51 richt zich op A-4734 (deels) en het pand Ged. Molenwijk 6.

Uit dit dossier lezen we overigens wel, dat het bestaande gebouw een dak heeft van houtwolcement met mastiek, een systeemplafond en een betonnen vloer op de begane grond. Aanvullend vernemen we uit het Horecadossier 23-5, dat het hele pand 312 m2 oppervlakte benut voor de bar-dancing-discotheek aktiviteiten. De grootste verrassing is te constateren uit het horeca-dossier, dat als eigenares wordt vermeld van Mazzeltov B.V., mevrouw G. Peereboom-Mulder uit Oldeholtpa. Uit het bouwdossier lezen we dan weer, dat de gemachtigde bedrijfsleider van Mazzeltov BV de bovenwoning Gedempte Molenwijk 6a als adres voor de bedrijfsleider Fr. Offeringa heeft bestemd. Nogmaals worden we door het Horecadossier verrast, wanneer we een uitnodiging aantreffen voor 28 januari 1982 van de opening van de Dancing-Disco-Videotheek ACAPULCO met als gastheren G. Peereboom en Fr. Offeringa.

Voor de daadwerkelijke verbouwing is bouwondernemer Busstra BV te Luinjeberd aangetrokken. Het gaat om een aannemingssom van fl.9500,-. Daarvoor wordt de vergunning afgegeven per 14 april 1982. Dus in feite achteraf !!!

Het pand wordt volgehangen met electronika, beeldschermen, projectieschermen, stroboscopen, spiegelbollen, lichtgordijnen, verfprojectoren, geluidsboxen en als klap op de ‘betonnen vloer’ een ‘roestvrij stalen dansvloer’. Wanneer je dan nog niet in trance bent geraakt, zijn er altijd nog de bar-faciliteiten. De programmering is gericht op de avonden van donderdag, vrijdag, zaterdag en zondag. Bekende namen in de Heerenveense dance-wereld zijn b.v. LoBo, Bert Bakema, Babe, Cees van Zijtveld, Bert Meijer, Bridge, Liberty en G. Veenstra. Er is ook tegenslag, als moet worden besloten dat op 16 september Acapulco moet worden gesloten door ‘ziekte’ van de beheerder. Dat blijkt volgens het drankwetdossier net even genuanceerder te liggen, want daarin wordt de bevestiging van een ontslagbrief voor de heer Fr. Offeringa aangetroffen. Hij is aan de kant geschoven per 31 augustus 1982 ‘wegens slechte resultaten’. Dat bericht is ‘Get. Mazzeltov B.V., G. Peereboom-Hulzebos’, de dato 2 oktober 1982.

In de periode daarna zal men naarstig bezig zijn geweest voor vervanging van het beheer en de bedrijfsleiding. De sluiting van Acapulco wegens reorganisatie en vernieuwing - volgens de Leeuwarder Courant van 7 april 1983 - blijkt evenwel tevens het einde van deze bar-dancing-video-discotheek met haar oogstrelend vormgegeven krantenkoppen. De opvolger staat al klaar, en  Mazzeltov B.V. gaat door.

BAR-DANCING-DISCO BACCHUS opvolger van ACAPULCO

Voor de sluiting van ACAPULCO herinnert de gemeente op 18 februari 1983 de directie van Mazzeltov B.V. eraan, dat er een nieuwe drankwetvergunning dient te worden aangevraagd. Inmiddels zijn er ook al onderhandelingen gaande voor de vervanging van de bedrijfsleidersfunctie. Dat leidt er toe, dat om en bij 19 mei 1983 een aanvraagformulier voor een drankwetvergunning wordt aangevraagd voor de heren Johannes Marinus de Vaan (Nijmegen 1957), horecagekwalificeerd, en Johannes Cornelis Hakvoort (Elst 1958), die zijn papieren niet kan overleggen. De heren krijgen beide de kwalificatie bedrijfsleider en het blijkt dat zij de Dancing Discotheek BACCHUS zullen gaan beheren.

Ruim twee maanden na 7 april 1983 wordt het Heerenveense discodancingpubliek volledig gecompenseerd voor de sluiting van ACAPULCO met de nieuwe gebruiker - de door brand op de Oude Koemarkt dakloos geraakte - ‘Bar-Dancing-Discotheek BACCHUS’.  De Leeuwarder Courant van 17 juni 1983 annonceert het populaire duo ‘Maywood’ - de zusjes De Vries uit Uitwellingerga - als breekijzer. Er doen zich nog wel weer enkele strubbelingen voor, zoals een bericht van 18 juli 1983 Daarin bevestigt J.M de Vaan dat hij geen bedrijfsleider is, maar uitsluitend optreedt als vergunninghouder voor de Amusementshal op de Gedempte Molenwijk 8. Op maandag 5 september 1983 openen een viertal personen namelijk de Amusementshal FLASH Heerenveen. Dat zijn Raf Terwindt, Jan de Vaan, Han Lampe en Henk Akkerman, bedrijfsleider.

Uit de aanvragen voor de drankwetvergunningen uit het dossier van Mazzeltov b.v. moeten we wel de conclusie trekken, dat zowel Bar Bacchus op nr. 6 als de Amusementshal FLASH op nr. 8 opereren onder de paraplu van Mazzeltov b.v. (dossier 23-5). De aanvraag voor een dergelijke vergunning voor een ‘nachtlokaal’ - openingstijden 24.00 uur tot 5.00 uur - op de Gedempte Molenwijk 8a door J.C. Hakvoort en de nieuwe bedrijfsleider Evert Wiersinga wordt vermoedelijk op 26 januari 1984 aan Mazzeltov b.v. geweigerd op grond van de vigerende gemeentelijke regelgeving. Dit initiatief is afkomstig uit de koker van de heer Hakvoort, die daarvoor het “diploma vakbekwaamheid voor het cafébedrijf” van Evert Wiersinga nodig heeft gehad om er een legale basis aan te geven. Zelf heeft hij nog steeds niet de moeite gedaan een kopie van zijn bekwaamheidsdiploma aan te vragen bij de S.V.H. (Stichting Vakonderwijs Horecabedrijven). Ten aanzien van Wiersinga blijkt dat deze al jaren (sinds 30 maart 1981) de ‘vakman’ is voor de exploitatievergunning van Discotheek de Muis, Nieuwstraat 17. Ook hier ligt de regelgeving dwars.

Mazzeltov b.v. is daar kennelijk ook niet zo erg gelukkig mee, wanneer ze op 24 april 1984 aan de gemeente laat weten, dat de rol van de heer de Vaan als bedrijfsleider voorbij is. Tegelijk stelt Mazzeltov b.v., dat de heer Hakvoort zijn S.V.H.-papieren heeft aangevraagd.  De heer De Vaan blijkt later een uitstapje te hebben gemaakt naar de plaats Nieuw-Bergen in de provincie Limburg, waar zijn Horeca-bekwaamheid blijkbaar noodzakelijker is geweest. Niettemin hebben we onze ogen even uit moeten wrijven, wanneer we op 17 december 1984 opnieuw een vergunningsaanvraag onder ogen krijgen van het duo Hakvoort en De Vaan (die inmiddels geen bedrijfsleider meer is in Nieuw-Bergen). Op 19 december 1984 is de aarzeling van de Kamer van Koophandel als sneeuw voor de zon verdwenen en verlenen ze een nieuwe drankwetvergunning, temeer daar een kopie van het diploma van J.C.N. Hakvoort overtuigend aangeeft dat hij al op 21 mei 1981 de bekwaamheids-eisen van S.V.H. met goed gevolg heeft afgelegd.

Op het moment dat Bar-dancing-discotheek Bacchus als opvolger van ACAPULCO door de BV Mazzeltov wordt overgenomen heeft ze al een aantal jaren aan klantenbinding kunnen doen in Heerenveen. Een eerste krantenvermelding vinden we in de Leeuwarder Courant op 1 februari 1975 als “Na een korte vakantie Bar Bacchus weer geopend” is. “Heerenveen, J. Mulder”.

Als op 3 maart 1978 de Leeuwarder Courant “Grote schade bij brand in centrum van Heerenveen” kopt, blijkt dat niet alleen te gaan om de twee woningen op de Koemarkt boven cafetaria de Jong. Het snelbuffet-en het automatiekbedrijf loopt veel rook-en waterschade op. Voor het jeugdige uitgaanspubliek is het verloren gaan van bar Bacchus niet minder dan een weekend-ramp in de nacht van donderdag op vrijdag. Het is dan natuurlijk wel mogelijk om uit te wijken naar bar-dancing ‘De Gildehoff’ aan de Vleesmarkt of je heil te zoeken in ‘Het Pakhuis’ aan de Fok, maar ......nou ja ! Hoe lang ‘bar-dancing-discotheek Bacchus’ zonder accommodatie is geweest ? Daarover hoef je niet de krant te raadplegen, want dat staat er niet in. Wel weten we dat ze later een uitstekende vervanging hebben gevonden aan de Gedempte Molenwijk in het pand met nummer ‘6b’.  Als we de gegevens van de woningkaart als uitgangspunt nemen, welke voor Gedempte Molenwijk 6b de zuidelijke bovenwoning en 6a de noordelijke bovenwoning van het ‘drie verdiepingen hoge garagegebouw’ aanmerkt, dan zou het nummer 6 correcter kunnen zijn. Dat is namelijk ook de locatie van ACAPULCO geweest !

Bovendien hebben we te maken met de officiële woningkaarten, waarop de bewoners voorkomen van de twee bovenwoningen Ged. Molenwijk 6a en Ged. Molenwijk 6b. Voor de noordelijke bovenwoning 6a is er na de verbouwactiviteiten per 18 februari 1981 plaats voor de uit Haskerland afkomstige Anne Andries de Groot. Twee dagen later trekt bij hem in zijn vriendin/partner Grietje van der Meer, eveneens afkomstig uit Haskerland. Kennelijk is er nog zoveel extra woonruimte beschikbaar, dat per 10 maart 1982 de bedrijfsleider van Acapulco of eigenlijk van de Mazzeltov B.V. de heer Freerk Offeringa op dit zelfde adres kan worden ingeschreven. Over het vertrek van zowel Anne A. de Groot als Grietje van der Meer naar Van Harenspad 28 op 31 maart 1982 kunnen we alleen maar veronderstellen, dat ze het dancinggebeuren op donderdag, vrijdag, zaterdag en zondag tot in de nachtelijke uurtjes voldoende ‘beu’ zijn geworden om te willen verhuizen. Voor Freerk Offeringa gaat die vlieger natuurlijk niet op, want die zal het op die uurtjes beneden volledig in de hand hebben moeten houden. Mogelijk dat hij als Stellingwerver een hoog tolerantieniveau en incasseringsvermogen aan de dag heeft gelegd. Een opvolger in het pand Ged. Molenwijk 6a is niet bijgeschreven op de woningkaart van deze woning.

Voor wat betreft Gedempte Molenwijk 6b heeft de verbouwing door Mazzeltov B.V. kennelijk geen beletsel opgeleverd voor Nieske M. de Boer, die zich op 24 augustus 1981 uit de gemeente Idaarderadeel op dit adres mag inschrijven. Zij verleent per 28 oktober 1981 aan ‘kamerbewoonster’ Martha L. Kluifstra uit Sneek onderdak. Op 9 februari 1982 verhuist Nieske M. de Boer naar de Koornbeursweg 63-flat 403 en wordt Martha L. Kluifstra hoofdbewoonster van huisno. 6b. Per 29 maart 1982 vestigt Willem Lem, van Weststellingwerf zich hier als niet verwant ‘inwonende’ . Ruim 14 dagen later verhuist Martha Kluifstra ook naar de Koornbeursweg 63-403 en wordt herenigt met Nieske M. de Boer. Het gevolg wordt dat Willem Lem de hoofdbewoner wordt tot hij besluit per 14 februari 1983 naar Weststellingwerf terug  te gaan. Vervolgens staat de woning enige tijd leeg, maar op 6 mei 1983 komen uit Nijmegen twee nieuwe gebruikers, te weten: Leonardus M. van Elk en Johannes C.N. Hakvoort. Van Elk keert op 29 augustus 1984 terug naar Nijmegen en op die manier wordt Hakvoort per die datum hoofdbewoner. Hoe lang weten we niet omdat de woningkaart verder geen informatie meer verschaft.

Tot ons fortuin levert een bouwdossier uit 1989 een serie kleurenfoto’s op, waarvan er eentje is die alle ‘harsenskrabberij’ overbodig maakt. Jammer genoeg staat er niets over de fotograaf of de datum van het maken op, terwijl andere bronnen nauwelijks beeldmateriaal ter beschikking hebben. Onze dank en erkentelijkheid gaat derhalve uit naar deze anonieme fotograaf. Chapeau !

Het op internet te vinden ‘kentekenoverzicht’ geeft ons voldoende reden te denken, dat we wat de periode betreft aardig in de buurt zitten. In het jaar 1978 worden de eerste nummers uitgereikt met twee letters - dan twee cijfers - en tenslotte weer twee letters in het kenteken, bv. AA-99-ZZ.

Pas in 1991 zijn de combinaties uitgeput en wordt gestart met b.v. AA-BB-99.

‘Onze’ foto heeft alle drie leesbare kentekenplaten in de serie zitten van 1978 tot 1991. 

In 1983 is bar Bacchus dus weer vol in bedrijf op de avonden van donderdag, vrijdag, zaterdag en zondag vanaf 21.00 tot 22.30 uur. In juli en augustus wordt  een ‘Happy Hour’ gepresenteerd met consumpties voor halve prijs, vrij entree, leuke muziek, drie bars en een modern verlichte dansvloer. Ook op deze foto kan dus nog steeds Bar-dancing-discotheek Bacchus zijn gasten ontvangen met een Bavaria-biertje op Gedempte Molenwijk 6. Daarnaast heeft ook de FLASH-Amusementshal zijn bestaan weten te continueren op het adres Ged. Molenwijk 8.

MYSTERY-USER IN WINKEL 5

Bij het verzamelen van gegevens voor dit verhaal hebben we in het begin geen enkele aanwijzing kunnen vinden van de winkel met nr. 5. Het enige is geweest de laatste wijziging van de bouwtekening, welke de grote winkel 1 plotseling door midden deelde. Ten behoeve van welke zaak of bedrijf dat is gebeurd blijft heel lang een onopgelost raadsel.  Tot we zijn gaan zoeken in de drankwetvergunningen. Bij de beschrijving van ‘t Haagje in de ‘nieuwe’ winkel 1 heeft U kunnen lezen van een ‘Turks restaurant’ in winkel 5, welke door brand is verwoest op 13 juli 1981.

De adressen Ged. Molenwijk 10 en 10a moeten logischer wijze synoniem worden beschouwd met  ‘winkel 5’ en ‘winkel 1’ van de compositietekening

POSTUMA, DE EERSTE VANAF BREEDPAD

Inmiddels is er in 1980 ook een aanvraag voor een bouwvergunning bij gemeentewerken in behandeling genomen van de heer S. Postuma te Heerenveen. Dan gaat het volgens de woningkaart en dus ook de concordans van de huisnummering sinds 1 januari 1967 om Gedempte Molenwijk 2 - 4. Het betreft vergunning 1980, nr. 471 en de kadastrale locatie Heerenveen A-1550. Postuma wil de winkelruimte vanaf het Breedpad tot de zuidelijker bestaande werkplaats wijzigen. Het architectenbureau J. Bosma en L.van Houten weten door het verwijderen van een dubbel schotwerk de winkelruimte uit te rekken van een diepte van 5.36 meter naar een diepte van 10.14 meter. Als gevolg daarvan wordt tevens gekozen voor een andere raamindeling aan de naar de Gedempte Molenwijk gerichte zijgevel. De toegang tot de bovenwoning blijft ongewijzigd, maar de extra deur naast de dubbele garagedeur vervalt, net als twee totaal verschillende raamvormen.

MOVIE SKOOP VERSIE 2.0 IN GED. MOLENWIJK 4a.

Bijna aansluitend hierop worden ideeën voor een nieuwe ‘Movie Skoop’ op het kadastrale perceel A-4732 door architect Hendrik van Riezen uit Oranjewoud op de tekentafel omgezet in werkbare bouwtekeningen. Opdrachtgever Growi-film (de Groot en Witteveen) hebben een huurovereenkomst met eigenaar H.J. van der Mei te Gorredijk gesloten om de voormalige garage van het schoonmaakbedrijf ten Hage gedeeltelijk te veranderen voor de toekomstige bestemming van bioscoop. Bouwbedrijf Halman zorgt voor de ombouw van garage naar bioscoop. Volgens de begroting is daar fl.60.000,- mee gemoeid geweest. Bijna standaard leidt de bemoeiing van de Provinciale Schoonheidscommissie tot een streng advies aan de architect tot een aanpassing van het ontwerp ten behoeve van een royaler ogende toegangspartij. (Bouwdossier 1981, nr. 339).

Uiteraard is het de bedoeling, dat de aangevraagde drankvergunning van 13 november 1981 voor de foyerpauzes zijn resultaten zal gaan afwerpen. Daarvoor is de ongelofelijke inzet nodig geweest van mw. A.C. Witteveen-Peenstra, die op 21 mei 1981 de bekwaamheidseis voor het cafébedrijf heeft afgelegd én geslaagd is. Haar functie wordt in de nieuwe situatie derhalve bedrijfsleidster en Horecabekwaam beheerder. Bovendien is ze ook nog dagelijks werkzaam als employé van de AMRO-bank.

Geholpen door een krantenartikel van 12 februari 1982 krijgen we - naast de melding dat Movieskoop weer uit de brand is - ook de informatie, dat de exploitanten kans hebben gezien samen met een aantal liefhebbers van alternatieve films een Heerenveens filmhuis te stichten. De Stichting Fries Filmhuis vaardigen af: hun voorzitter Harmen Eyzinga en secretaris Hein Baart, terwijl Franke Witteveen en Anne de Groot de Movieskoop vertegenwoordigen. De laatste twee verhuren de kleine zaal, geschikt voor 60 personen en het tweetal filmhuisbestuurders streven naar het vertonen van films op vaste avonden. Voor de openingsweek hebben ze op het programma gezet ‘La dolce vita’ door Marcello Mastroianni, met in de vrouwelijke hoofdrol Anita Ekberg uit de begin jaren zestig.

SCHOENENGIGANT SCAPINO B.V.

Door aankoop van het kad. perceel A-4733 (winkel-showroom) in het dienstjaar 1979 (verkoper Homecenter Feenstra B.V) en A-4732 gedeeltelijk in het dienstjaar 1982 (verkoper eveneens Homecenter Feenstra B.V.), krijgt Scapino b.v., gevestigd te Assen, een oppervlakte van 6.52 are winkelverkoopruimte. Ze komen wel als eigenaars, maar niet als bouwers in dit verhaal voor. Scapino is geëvolueerd uit het drentse schoenwinkelbedrijf van Berend Ziengs uit Zweeloo en later Assen, welke het zocht in schoenen van de hogere prijsklasse. In de jaren zeventig is daaruit de Scapino-formule ontstaan, welke in meerdere plaatsen winkels vestigt. In 1980 - als Heerenveen zijn Scapino-winkel krijgt op de Gedempte Molenwijk 4c- adverteert deze winkelketen al met 12 vestigingen in Groningen, Drente, Friesland, Overijssel en Gelderland. Overigens is het assortiment inmiddels ook uitgebreid met sport- en kledingartikelen. In dit verband valt ook al snel de term: discountzaken met een sobere inrichting en lage prijzen.  Bij het in de markt zetten van de Heerenveense vestiging wordt opvallend veel aandacht besteed aan de reclame met een paginagrote advertentie in de Leeuwarder Courant. Die eerste advertentie staat er op 21 oktober 1980 in met als kleuren zwart-grijs en met rode accenten. De kop luidt ‘Sportartikelen bij Scapino. STEENGOED” in een gemetseld woordbeeld. De Leeuwarder Courant is op 4 februari 1982 intermediair bij het aantrekken van een bedrijfsleider voor dit Heerenveense filiaal aan de Gedempte Molenwijk pal naast en ten noorden van de Bar-Dancing-Discotheek Acapulco, en later Bar Bacchus. Kadastraal is dat A-4733.

Het jaar 1984 ! Op vrijdag de 8e juni van dat jaar is Bar-Dancing Bacchus volop in bedrijf. De Leeuwarder Courant heeft die dag een advertentie in haar kolommen, waar op het adres Ged. Molenwijk 6a een “z.g.o.h. Ford Capri t. ’79, 6 cil. Spoilers voor en achter. Brede banden, e.d.” wordt aangeboden. De persoon, die dit aanbiedt is niet meer de heer Freerk Offeringa, die op 17 oktober 1983 is verhuisd naar Oudeschoot. Op 7 april 1983 heeft immers Acapulco ‘wegens reorganisatie en vernieuwing’ de deuren gesloten. Hun advertenties zijn niet meer gesignaleerd en de B.V. Mazzeltov lijkt haar geluk te hebben verspeeld. Maar wie is of wie zijn die nieuwe bewoners dan ? Wel, dat zijn de nieuwe aanjagers van het avond-en nachtelijke bar-dancing-discotheek gebeuren van de al eerder genoemde namen De Vaan, Hakvoort en in laatste instantie Wiersinga. De B.V. Mazzeltov lijkt de regie nog wel te hebben en heeft op de een of andere manier dus Bar-Dancing Bacchus aan haar stal toegevoegd.

De laatste brief, welke voor ons als onderzoeker ter inzage ligt in het drankwetdossier, is van 19 december 1984.

Meer is er mogelijk bij de gemeente zeker wel, maar deze zijn nog niet vrijgegeven voor bestudering. De “Inventaris van het Archief van de secretarie van de gemeente Heerenveen” beslaat de periode “(1913) 1934-1985 (1995)” van - in dit geval “Deel 1: secretarie-archief (onderdeel: taak van de gemeente)”. Daaruit hebben we gelukkig royaal mogen en kunnen putten.

Voor een vervolg over de jongere geschiedenis van de Propstrabuurt langs de Gedempte Molenwijk zullen we tijd moeten nemen om de gedigitaliseerde kranten op informatie uit te pluizen en een paar wel beschikbare bouwvergunningen uit het gemeentelijk archief. Ten aanzien van het onderzoek van de gemeentelijke kadastrale bronnen lopen we eveneens tegen de grenzen aan van de mogelijkheden. De fysieke leggers in gebonden delen zijn inmiddels al opgevolgd door gekopieerde vellen die bijeen worden gehouden door flexibele Jalema-clips, welke gebundeld zijn opgeslagen in archiefdozen. Maar U weet, dat inmiddels juist bij het kadaster de gedigitaliseerde opslag hoofdzaak is geworden. Bovendien zijn er veel kosten verbonden aan het verwerven van de door ons gewenste gegevens. Tenslotte hebben we steeds optimaal gebruik kunnen maken van het woningkaartenbestand, welke inmiddels ook een niet-openbare opvolger heeft gevonden in de ruimere mogelijkheden van de computeropslag.

 2017, juni 17 - wibbo westerdijk - hip-backup, met dank aan Reiko Keizer en anderen

HIP-TIME MAGAZIN 134

Heerenveen 262, 479, 540, 499, 510, Breedpad 11

Inderdaad, deze magische getallen betreffen allemaal datzelfde pand op de hoek van de noordwestelijke hoek van het Breedpad met de Molenwijk, sinds 1934 Gedempte Molenwijk. Het zijn de huisnummers, welke het pand in de loop van de jaren van 1809 tot heden op de deurpost heeft gehad. Die hernummeringen zijn kort voor 1880, 1900, 1910, 1920 en 1930 van kracht geworden op basis van een bestuurlijke afspraak in de gemeente Schoterland.

De uitwerking daarvan in 1879 staat in een ‘akte van aanbesteding’ door de gemeente onder inventarisnummer SCO 1127. De ‘voorwaarden waarop door de Burgemeester der Gemeente Schoterland zal worden overgegaan tot de aanbesteding bij gesloten briefjes van een geheel nieuwe vernummering van de gebouwen in die Gemeente. Het achtste perceel betreft de gebouwen onder Heerenveen, 540 in getal.” Het is aanbesteed op 1 november 1879 aan Jan Willems Kampen, verwer te Nijehaske, voor 83 gulden, met als borg Jan Ankerman, mandemaker te Nijehaske.

Deze maatregel komt eigenlijk dertig jaar later nadat het op aandringen van de gouverneur in 1851 op de agenda van de raad der gemeente is gezet. Op 9 maart 1852 wordt namelijk een verordening afgekondigd, waarin wordt bepaald, dat huizen die zullen worden bijgebouwd een a., b. of c. etc. krijgen toegevoegd aan het voorgaande huisnummer. Wel blijft de doorgaande nummering door heel Heerenveen (Schoterland) bestaan.

Het bovenstaande fragment van een kleurenfoto is gemaakt van de in het museum Heerenveen tentoongestelde maquette, welke in het jaar 2000 de animatiefolder ‘Licht op historische Heerenveen’ siert met de bedoeling de werving van sponsoren te activeren. Plaatsgenoot Syb Braaksma  heeft de vererende opdracht voor de illustraties daarvan gehad. Graag willen we deze voor ons verhaal toepasselijke situatie van het Breedpad aan de vergetelheid van de folderstatus ontrukken. U weet dat het meeste linkse dak op deze foto toebehoort aan het pand met de kadastrale nummers A-383 tot en met A-386, waarover we eerder schreven in HIP-Time 131.

Allereerst belichten we - als het kadaster in 1832 effectief is geworden - het kadastrale nummer A-383. Het is dan de koopman Bote Spandaw, die het huis - met huisnummer 262 - en het erf met een grootte van 3.50 are aan het ‘Breedepad’ tot zijn eigendom mag rekenen.  Trouwens ook de kadastrale nummers A-384, A-385 en A-386, waarvan het vaststellen van de bewoning aanzienlijk moeizamer gaat dan van huisnummer 262. De drie achterliggende bewoonbare panden hebben soms drie, soms vier en tenslotte twee gezinseenheden onderdak te bieden. Dat gaat nog door tot in het jaar 1865 beide gezinnen, die 262(a) en 262(b) gebruiken c.q. huren, naar elders verhuizen en de woningen niet langer terug te vinden zijn in het bevolkingsregister van die periode. We komen daarop terug.

 Het koopmanschap van Bote Sibles Spandaw komt in de eerste jaren niet tot een duidelijke omschrijving, maar uit aantekeningen van vroegere onderzoekers van Heerenveens historie wordt gesproken over handel in graan en vervoer over het water. Een relatie met graan vindt zijn bevestiging in januari 1842. De Leeuwarder Courant van 7 januari 1842 zet dan de volgende advertentie: “Uit de Hand te Huur, op den 12 Mei 1842: Eene beklante BAKKERIJ, te Luinjebert; te bevragen bij B. Spandaw, te Heerenveen”. Eigendom ? Bemiddeling ? Leveranciersbelang ? Dat valt hier niet uit af te leiden. Maar wanneer je in december 1843 dezelfde bakkerij te Luinjebert opnieuw ziet geafficheerd door B. Spandaw ga je daar wel aan denken.

Zijn familieleven is door het vroege overlijden van zijn eerste vrouw Trijntje Jacobs de Boer op 35 jarige leeftijd, die hem 6 kinderen (geboren tussen 1814 en 1826) nalaat, natuurlijk stevig overhoop gehaald. Hij is evenwel zo fortuinlijk vrij snel te kunnen huwen met Wiebrigje Fokkes Veenema. Deze neemt tevens de zorg op zich van een zich sterk uitbreidend gezin door daaraan 9 kinderen (geboren tussen 1828 en 1841) toe te voegen, waarvan slechts eentje (Fokje 1) op jonge leeftijd overlijdt. 

Op welstand van het gezin Bote Spandaw krijgen we in 1856 meer zicht na het overlijden van Bote Spandaw op 28 oktober 1856. Notaris Arjen Binnerts in Heerenveen gaat samen met candidaat-notaris J.G. de Jongh te Gorredijk bij logementhouder Jorissen op de Dracht op 16 december de nagelaten vastigheden verkopen.  Het gaat natuurlijk om een ‘ruime Koopmanshuizinge, met twee daaraan verbonden woningen en een pakhuis’ aan het Breedpad en de Molenwijk. De overledene heeft daar een lange reeks van jaren een succesvolle ‘handel in granen, dranken en kruidenierswaren gedreven’, mede door de gunstige ligging voor allerlei soorten bedrijven geschikt. Verder komt in de verkoop een winkelhuis met grond en tuin, vlakbij de kerk van Nijehaske. Op dit ogenblik is Jacob Spandaw (geb. 1824) daar de bewoner. Hij is vrijgezel. Als derde perceel wordt de ‘huizinge, nieuw gebouwde schuur en bakkerij, met grond en tuin in Luinjebird, welke wordt bewoond en gebruikt door S. Heinsius, aangeboden. Heinsius is daar al enige tijd bakker, maar het jaar na de verkoop vinden we zijn naam als kastelein in ‘De Pijlaars’ te Tjalleberd.

De Hervormde familie Spandaw heeft zowel in de Hervormde Kerk van Heerenveen als in die te Nijehaske een stoel-of vrouwenzitplaats. Ook deze zal worden verkocht. Dat er aan het bedrijf vervoersaktiviteiten blijkt uit de laatste kavel: “Een fraai en voor korte jaren nieuw gebouwd Jagt of Veerschip, groot 22 ton, met 1 Zeil, 5 Fokken en verdere inventaris”. In de acte van 2 december 1856 van notaris Binnerts (akte 387) lezen we een opbrengst van de verkoop van fl.5148.10. In een voorlopige toewijzing van een schip op 16 december 1856 wordt deze ‘De Jonge Bote’ genoemd. De weduwe blijft actief als winkelierster in granen en sterke drank, mede dankzij de hulp van een viertal geldschieters die een obligatie op haar affaire afsluiten, o.a. bakker Rodenburg te Heerenveen, bakker Boltje in Bovenknijpe en kastelein Hendrik Zandstra in Oudeschoot.

Zij overleeft haar man nog 4 jaar en overlijdt op 9 december 1860, precies 60 jaar oud. Dat betekent een kadastrale scheiding, welke in het dienstjaar 1862 wordt afgesloten.

Haar jongste zoon Bote Botes Spandaw (geb. 1841) wordt de eigenaar van A-383 (huis en erf aan het Breedpad no. 262) met een gebouwde waarde van fl.120.-. In het Bevolkingsregister Heerenveen 1850-1860 (SCO 1895) staat overigens als hoofdbewoner ingeschreven Fokke Botes Spandaw (geb. 1834) met als ‘affaire’ het grossierschap, en zijn vrouw Catharina de Jong. Tot 4 juli 1864 ook zijn zuster Fokje. Deze gaat dan naar Nijehaske verhuizen; zuster Klaaske gaat naar Ternaard; zuster Martha blijft deze periode nog en eigenaar broer Bote woont er ook bij in. In het familiebericht waarin F.B. Spandaw ‘uit aller naam’ in de Leeuwarder Courant mededeling doet van het overlijden van hun moeder, laat hij weten dat ‘de affaires op dezelfde voet gecontinueerd worden’.  Vlekkeloos verloopt dat niet altijd, want anders zou een borgtocht van Albert Rodenburg, mr. bakker op de Lindegracht, voor Fokke en Bote Spandaw, die de handel in sterke dranken drijvende willen houden ‘ten behoeve van en tot zekerheid van de ontvanger der belastingen in-en uitgaande rechten en accijnzen te Heerenveen terzake van een doorlopend krediet wegens de omslag van binnenlands gedistilleerd’ van fl.4000,- niet strikt nodig zijn. Notaris A. Binnerts formuleert dit in acte 229 op 15 juli 1870.

Eerder hebben we U toegezegd terug te komen op de bewoning van de andere woningdelen van huisnummer 262, omdat die bewoning zou eindigen in het jaar 1865. Over het waarom van dat einde kunnen we alleen maar speculeren. Mogelijk hebben de broers Spandaw de al oude huisjes nodig gehad als ‘bergplaatsen’ of als ‘pakhuizen’ ?  We weten het niet !

Aansluitend op de Volkstelling van 1830, waarvan we U de bewoners van alle wooneenheden al hebben gegeven, moeten we nu een beroep doen op de ‘Staten van de Loop der Bevolking’. De eerste die ter beschikking is in het gemeentearchief is van 1836.  Dat er van de Personele Omslagen van de jaren 1831 tot en met 1835 geen gegevens van de bewoners van nrs. 262a tot en met 262d zijn te vinden, heeft te maken met hun geringe belastbare inkomen. Slechts oud-Amsterdammer Pieter Fredrik Stuwe moet voor fl.2,32 personele omslag betalen, maar hij is dan ook “oud-visiteur” (belasting-inspecteur) en weduwnaar, 67 jaar oud. Zijn dochter Johanna Berendina trouwt met Johan Leonard van Schaijk, controleur der Rijksbelastingen, die in Heerenveen een zeer bekende persoonlijkheid blijkt.

De twee families die in de Volkstelling van 1830, nog wel staan: Feite Berends Schotanus, 27 jarige arbeider, en 31 jarige arbeider Lucas Prinsen, vinden we in de Personele Omslagen van 1831 tot en met 1835 niet terug. Zij zijn beide niet aangeslagen.

In de Staat van de Loop der Bevolking van 1836 wonen zij ook niet meer op dit adres bij Spandaw. Lucas Prinsen en zijn vader Lammert Everts Prinsen zijn allebei op 30 maart 1834 ‘s avonds om elf uur ‘in het water verdronken’. Vader Lammert is dan 68 jaar en zijn zoon Lucas is 35 jaar. Lucas zijn weduwe woont in 1836 op huisnr. 259 aan het Achterom (SCO). Feite Berends Schotanus is dan inmiddels weduwnaar en in 1836 net opnieuw gehuwd. Hij woont dan in Aengwirden.

Lijst van Bewoners van huisno. 262 (a), huurders van Bote Sibles Spandaw c.s.

1836   262a   Wiebe de Boer  zonder beroep  3 personen

1837   262a   Wiebe de Boer  zonder beroep  3 personen

1838   262a   Wiebe de Boer, koopman  13 personen

1839              geen gegevens beschikbaar

1840   262a   Wiebe IJntzes de Boer  zonder beroep  2 personen

1841   262a   Jacob Rinderts Scheepstra  arbeider  2 personen

1842              geen gegevens beschikbaar

1843   262a   Jolle Durks Jager arbeider  6 personen

1844   262a   wed. Broer v.d. Werf, zonder beroep  2 personen

1845   262a   Manus van den Berg  arbeider 3 personen

1846   262a   Manus van den Berg  schoenmakersknecht 3 personen

1847   262a   Manus van den Berg  schoenmakersknecht 3 personen

1848   262a   Harmanus van den Berg   schoenmakersknecht 3 personen  

1849   262a   Hermanus van den Berg   schoenmakersknecht 3 personen

1850   262a   Hermanus van den Berg   schoenmakersknegt 3 personen tot 1855

1855   262a   Marten Willems v.d.Tempel  timmerknegt 4 personen

1856   262a   Marten Willems v.d. tempel  timmerknecht  2 personen

1860   262a   Marten Willems vd Tempel   timmerknecht  2 personen

1865   262a   Marten Willems v.d. Tempel, vertrekt 12 mei 1865 naar Aengwirden.

            N.B. De verhuur door de Spandaw’s stopt !

Lijst van Bewoners van huisno. 262 (b), huurders van Bote Sibles Spandaw c.s.

1836   262b   Dirk J. Cuiper  gruttersknegt  6 personen

1837   262b   Johannes Nauta timmerknegt  3 personen

1838   262b   Johannes Nauta timmerknegt  3 personen

1839               geen gegevens beschikbaar

1840   262b   Johannes Jans Nauta  timmerknecht  3 personen

1841   262b   Johannes Nauta timmerknegt 2 personen

1842   geen gegevens beschikbaar

1843   262b   Johannes Nauta  timmerknegt  4 personen

1844   262b   Johannes Jans Nauta  timmerknegt 4 personen

1845   262b   wed. Popke F. v.d. Werf  arbeidster  2 personen

1846   262b   wed. Popke F. v.d. Werf  zonder beroep  2 personen

1847   262b   wed. Popke F. v.d. Werf  zonder beroep  2 personen

1848   262b   wed. Popke F. v.d. Werf  zonder beroep  1 persoon

1849   262b   wed. Popke F. v.d. Werf  zonder beroep  1 persoon

1850   262b   Louw Louwrens de Boer   leerlooijersknecht  7 personen

1855   262b   Jacob Jisses Leertouwer   pottebakkersknegt    2 personen

1856   262b   Jacob Jisses Leertouwer   pottebakkersknecht  2 personen

1860   262b   Jacob Jisses Leertouwer   pottebakkersknecht  4 personen

1865   262b   Jacob Jisses Leertouwer,  vertrekt 1 juni 1865 naar Aengwirden.

                      N.B. De verhuur door de Spandaw’s stopt !

Lijst van Bewoners van huisno. 262 (c. en/of d.), huurders van Bote Sibles Spandaw c.s.

1836   262c   Tjitte D. de Jong arbeider 6 personen

1836   262d   Anke Blom  spinster 1 persoon

1837   262c   Tjitte D. de Jong arbeider  6 personen

1846   262c   Tiete Pieters van der Zee   koperslagersknecht     2 personen

1847   262c   Tiete Pieters van der Zee   koperslagersknecht     3 personen

1848   262c   Tiete Pieters van der Zee   koperslagersknecht     2 personen

1853   262c   IJsbrand v.d. Werf               conducteur                  2 personen

Nota Bene: Anke of Antje Blom is een oudere ongehuwde vrouw van 67 jaar, die op 18 december 1836 overlijdt in een huis van eigenaar en timmerman Abe Dirks Mulder. Het huisje staat in de Zwarte Steeg en kent minimale voorzieningen. In haar overlijdensacte staat ‘arbeidster’.

Kort voor 1878 wordt er door de gebrs. Spandaw een herschikking van hun bezit uitgevoerd, waarbij de kadastrale nummers A-384, A-385 en A-386 worden samengevoegd met A-383. Daardoor ontstaat - door wat men noemt - “dj. 1878 vereenigd” een perceel met huis en erf ter grootte van 4.34 are. In dat dienstjaar 1878 is dus ook het kadastrale nummer A-1550 toegekend. Op het kaartje van het netteplan 1887 is dat duidelijk te zien.

De periode in het bevolkingsregister van 1870 tot 1880 (SCO 1913) voorzover het Breedpad 262 betreft, levert de namen van de bewoners Fokke en zijn vrouw Catharina de Jong op. Broer Bote als vrijgezel woont erbij in; zus Martha is voor een korte periode even weer ‘thuis’ (14 nov. 1887 tot 2 juli 1888) en een nicht Minke Sterkenburg is eveneens reeds vaste bewoner sinds juni 1864.

In 1879 wordt een hernummering van de Heerenveense huizen administratief tot stand gebracht. Dat is voor het eerst na de invoering van de huisnummering in 1809. Huisnummer 262 krijgt nu een veel hoger huisnummer, nl. nummer 479. Voortaan laat het grietenijbestuur bij iedere volkstelling (om de tien jaar) de huisnummering aanpassen aan de uitbreiding van het woningarsenaal door nieuwbouw.

De periode 1880-1900 (SCO 1929) levert opnieuw een ander bewoningsbeeld op. Het bevolkingsregister heeft het overlijden van Fokke Botes Spandaw op 8 juli 1885 verwerkt, waarmee zijn weduwe Catharina de Jong het hoofd van het gezin wordt. Uiteraard in de bedrijfsvoering bijgestaan door zwager Bote Botes Spandaw. Nicht Minke (36 jaar) treedt uiteindelijk toch nog in het huwelijk op 9 mei 1889, wat meteen haar vertrek betekent naar Tjerkgaast waar haar echtgenoot Hendrik Meines, koopman is (38). Nieuwe bewoner in nr. 479 is Catharina’s neef Kornelis IJbes de Jong (geb. 1871), die als commissionair werkzaam is. In 1900 wordt Catharina’s zuster Janna (Janke) ook op dit adres ingeschreven.

Overigens krijgt de firma F. en B. Spandaw nog wel te maken met de vestiging van de slagerij van Jan Jans Smilde op no. 480, waarvoor zij vanwege de toestemming voor een hinderwetvergunning ook worden gehoord. Zij willen niet tegenwerken, maar hebben wel bezwaren. Zo vinden zij net als andere belanghebbenden, dat er geen stalling van vee mag worden toegestaan en evenmin een mestbult mag worden aangelegd. Bovendien moet het bloed van de slacht direct worden verwijderd.

Het jaar 1900 begint weer met een volkstelling en de Schoterlandse bestuurderen zien voldoende reden om de huisnummering weer te actualiseren.  Nu wordt nr. 479 omgenummerd naar nr. 540. Nieuw is ook dat Bote Botes Spandaw als hoofd van het gezin op nr. 1 staat in het bevolkingsregister 1900-1910 met het beroep ‘koopman’.  In 1905 schaart de firma F. en B. Spandaw zich bij een groep Heerenveense handelaren, die de vrachtrijders en vrachtschippers en anderen verzoeken ook na juni zaterdags Heerenveen te bezoeken. De zaterdagmarkt wordt dan namelijk op initiatief van de Kamer van Koophandel om meerdere redenen verplaatst van zaterdag naar donderdag.

Het kadaster licht ons achteraf in over de herbouw van het lange pand A-1550 in het dienstjaar 1907. De krant geeft ons daarover geen nieuws, maar in de kadastrale regel is sprake van een ‘pakhuis’ waarover eerder geen melding wordt gemaakt. Het meest zuidelijke gedeelte van het pand kan een functie als pakhuis hebben gekregen, en is de meest aannemelijke optie.

Drie jaar later - in het kadastrale dienstjaar 1910 - wordt het gehele kadastrale perceel A-1550 verkocht aan Egbert Jans de Jong. Die verkoop is terug te vinden als advertentie in het Nieuwsblad van Friesland van 9 december 1908. De veiling van het koopmanshuis met pakhuizen, graanzolders, erf en turfhok is groot 4.34 are is in het koffiehuis Prinsen op de noordoostelijke hoek van Molenwijk met Breedpad bij de Spandawbrug. Het huis heeft een zijkamer, keuken en achterhuis, waarin een regenwatersbak. Bij de finale veiling wordt op 19 december uitgegaan van een bod fl.5525,-.

Egbert de Jong is op dat ogenblik koopman in Oudehaske en gezien het gegeven uit het bevolkingsregister, dat hij per 18 mei 1909 het huis met zijn vrouw Nennigje Jacobs Huisman en hun vijf kinderen gaat bewonen, geeft weer eens aan dat het kadaster standaard achterloopt op de werkelijke situatie.

De 9e Volkstelling in 1910 is het  de aanleiding om opnieuw het huisnummer aan te passen. Deze keer wordt nr. 540 omgenummerd naar nr. 499. Egbert Jans de Jong geniet slechts korte tijd van zijn bewoning, want op 29 april 1913 overlijdt hij op 41 jarige leeftijd. (SCO 1964. Zijn weduwe Nennigje Jacobs Huisman vertrekt enkele maanden later op 22 juli 1913 met haar kinderen weer terug naar Nijehaske. Zij worden opgevolgd door Andries Bootsma, een kaaskoopman uit de Stellingwerven, die van een ander adres in Heerenveen hier naartoe verhuisde in mei 1913.  Samen met zijn vrouw Pietertje Heida en zes jonge kinderen, waaraan in 1914 nog eentje wordt toegevoegd, blijven ze niet zo lang. Immers ze verhuizen al weer op 11 mei 1915 om naar Huizum te gaan. Tot onze verrassing zijn de nieuwe bewoners oude bekenden, want Nennigje Jacobs Huisman, wed. Egbert Jans de Jong, koopvrouw, vestigt zich hier opnieuw vanuit Nijehaske. Dat is slechts voor enkele maanden, nl. van 22-5-1915 tot nov. 1915. Een andere woning in Heerenveen is hun bestemming.

Dan komt als nieuwe bewoner Willem Boerrigter met zijn dochter Maria elders uit Heerenveen.  Hij is expediteur bij Van Gend en Loos en weduwnaar. Maria doet de huishouding. Zij vertrekken per 1 mei 1917 naar Goor om te worden opgevolgd door Antonius Johannes ten Pas, eveneens expediteur bij Van Gend en Loos. Hij is afkomstig uit Goor. Zijn vrouw en twee dochters vergezellen hem. Tijdens de bewoning van ten Pas wordt eind 1920 opnieuw hernummerd. Deze keer van nr. 499 naar nr. 510.

Uit de verkoopadvertentie van notaris Schippers van 2 februari 1923 in het Nieuwsblad van Friesland van 8 februari 1920 blijkt het ruime koopmanshuis aan het Breedpad en de Molenwijk met een grootte van 4.34 are nog eigendom te zijn van E.J. de Jong. Het kantoor van Van Gend en Loos is er weliswaar in gevestigd, maar er wordt toch goed op geboden. Op 20 februari 1923 bij de provisionele veiling wordt het ingezet op fl.9400,- en bij de finale veiling op de 23e daaraanvolgend wordt koopster de ongehuwde Aukje Adriana Theresia Doedijns te Leeuwarden eigenaresse voor fl.9701,-. Zij blijft wonen in Leeuwarden en zal dit als een beleggingsobject hebben beschouwd. De expediteur A.J. ten Pas met zijn kantoor van Van Gend en Loos heeft kennelijk besloten per mei 1923 twee panden verderop - op Breedpad nr. 512 - zijn bedrijf voort te zetten. Dat blijkt uit zijn gezinskaart en uit verschillende foto’s, waarop te zien is dat aan de muur een bedrijfsreclame is bevestigd. Mevrouw Doedijns aanvaardt vervolgens als huurder per mei 1923 Pier Bos, koopman in touw. Hij woont eerder op Heerenveen no. 610 (Korflaan) en trekt nu met vrouw Romkje Geertsma, twee kinderen en een dienstbode naar het Breedpad 510.

Zijn eerste opdracht aan het Nieuwsblad van Friesland vinden we in het exemplaar van 8 juni 1923 met een grote advertentie met een opsomming van zijn assortiment:

“Het adres voor LANDBOUWBENOODIGDHEDEN is P.K. BOS, Breedpad, Heerenveen (Naast Café Prinsen). 1e soort Hooitiemen, 2-paards, fl.15,-; Achter-en Voorlijnen, per 10 vaam, per paar fl.3.- of fl.4.-, groote Paardedekken fl.3.-; Legerdekken fl.5.50, Koedekken, gestreept, 85 cent, Leidsels met knippen vanaf fl.1.50; Wagenvet per bus fl.1.25, complete luxe Tuigen fl.85.-, alles inbegrepen. Verder alles wat tot het het boerenbedrijf behoort in Leer-en Rouwwerk. Beleefd aanbevelend.”

Bij het selecteren van de berichtgeving in de krant met als zoekwoord “Breedpad 510” worden verrast met een grote advertentie, welke we na lezing willen afdoen met de kreet ‘dat zal wel fout zijn !’. Wat is namelijk de kop van een grote advertentie: “BEKENDMAKING - BOAZBANK.” Hun boodschap aan de Heerenveense bevolking is: “Met ingang van 1 October j.l. (1923) benoemden wij tot directeur onzer instelling den Heer L. BROUWER, voorheen procuratiehouder der Boazbank te Sneek.” Tenslotte als laatste in het oog springende zin lezen we dan: ‘BOAZBANK, BREEDPAD 510, HEERENVEEN’.

Bij een eerdere gelegenheid hebben al eens vastgesteld aan de hand van een bericht in de Hepkemakrant van 21 november 1919, dat met ingang van 17 november 1919 de Coöp. Spaar-en Voorschotbank “BOAZ” voor Heerenveen en Omstreken kantoor gaat houden op de Verlengde Dracht 269 en dat is het woonhuis van A. Borkent zoals blijkt uit het kohier van de Personele Omslag 1919 (ten noorden van de Koornbeurs).

Wat schetst onze verbazing wanneer we in de Hepkemakrant van 23 maart 1923 ook nog een advertentie vinden met de overduidelijke tekst: “Kantoor Boazbank Heerenveen verplaatst met ingang van heden van Lindegracht naar Breedpad no. 510”.  De vraag is dan: “Waar op de Lindegracht is het kantoor van de Boaz-bank dan wel geweest ?” Dus opnieuw gezocht ... en gevonden: “Kantoor “Boaz”-Bank (kassier-boekhouder A. Borkent), tijdelijk verplaatst naar Lindegracht 81, ten huize van F. Koksma, Banketbakker”. Zo luidt het bericht in het Nieuwsblad van Friesland van 1 mei 1923.

Teruggrijpend op deze datum 23-3-1923 komen we tot de bevrijdende conclusie dat de Van Gend en Loos-man Antonius J. ten Pas onderdak heeft geboden aan het kantoor van de Boazbank in Heerenveen. Nu er op 1 oktober 1923 een - echte - directeur is benoemd zal hij zich volledig moeten richten op zijn Van Gend en Loos -taak. Die gedachte wordt nog versterkt als we een advertentie van 5 februari 1924 zien in het Nieuwsblad van Friesland, dat de Boaz-Bank-Heerenveen nu staat gevestigd op Breedpad 511. Met als exploitant op nr. 511 de slager Reinske Smilde (1880) en op de bovenwoning nr. 511boven zijn vader Jan Jans Smilde, zonder beroep, maar ooit ‘vleeschhouwer’, lijkt de Boaz-bank langzamerhand toe te zijn aan een eigen gebouw.

Met het raadplegen van de gezinskaart van Berend Nijenhuis, winkelier in suikerwerken en tevens ‘gemeubileerde kamerverhuurder’ staat op volgnummer 11: “Brouwer, Leendert; geb. 4 juni 1901 Leerbroek; ongehuwd; geref. kerk; Directeur Boaz-bank; ingekomen 29 december 1923 van Sneek; vertrokken februari 1928 naar Heerenveen 207boven.” Daar wonend wordt voor hem ook een ‘eigen’ gezinskaart aangelegd en waar als eerste wordt bijgeschreven op 14 augustus 1929 zijn kersverse en nagelnieuwe echtgenote Geertje van Lith (1908), waarmee hij diezelfde dag in Beverwijk in het huwelijk is getreden. Nog diezelfde maand verhuist het echtpaar naar het adres Heerenveen 321 op de Verlengde Dracht (één van de Feitshuizen), waar hun dochter Tonny wordt geboren op 28 mei 1930. Krap een jaar later lonkt het pand Oranjewoud 15, waar ze per 1 april 1931 zich vestigen. Hun laatste adres in Heerenveen is de Lindegracht 23, omdat de Boaz-bank is opgegaan in de Noord-Friesche Middenstandsbank (met huisnummer Lindegracht 25) en Leendert Brouwer daarvan de directeur wordt. Dat is per 1 november 1934. Op 23 november 1939 ‘emigreren’ ze naar Beverwijk.

Bij toeval vinden we ook nog een vermelding in een minuutakte van 2 april 1924 door notaris Jan Willem Schipper. Het blijkt te gaan om een wissel(brief), waarbij de Coöp. Spaar-en Voorschotbank Boaz voor Heerenveen en omstreken is betrokken en waarvoor directeur Leendert Brouwer binnen drie dagen een notariële acte moest laten opmaken om protest aan te tekenen.

Na deze afdwaling naar de Boaz-bank en Leendert Brouwer terug naar het Breedpad in 1923. De advertentie in het Nieuwsblad van Friesland van 27 november 1923 vlak voor het aanstaande St. Nicolaasfeest is voor Pier Bos een prima gelegenheid zich opnieuw te presenteren aan het Heerenveense, kopende publiek: “St. Nicolaas. Zoekt U fijne lederwaren ? Voor billijke prijzen  Ga dan naar P.K. Bos, Breedpad, Heerenveen. Ruime keuze in damestassen, portemonnaies, sigarenkokers, portefeuilles, enz. Vriendelijk aanbevelend !”

Op 16 januari 1924 ligt in een persbericht de nadruk op ‘Schaatsen, Schaatsen tegen de allerlaagste prijzen bij P.K. Bos, Heerenveen, Breedpad. Tevens Leerwerk voor Schaatsen, fl.1,- per stel ‘.

In mei 1926 wordt het op Breedpad 510 een stuk drukker. Het aantal bewoners breidt zich uit als de moeder van Romkje Geertsma (Hiltje Jans Mulder (1860) en haar zuster Grietje Johanna (1901), en bovendien hun commensaal Jelle Molenaar (1902), die rijwiel-en motorhersteller is, zich hier ook vestigen. Zij hebben op Het Achterom (oostelijk van de Molenwijk) gewoond (thans klompenhandel Bouwhuis).

In het kadastrale dienstjaar 1929 verkoopt mejuffrouw Doedijns het pand aan Pier Klazes Bos, die het sinds mei 1923 in huur heeft gehad. Het blijkt uit talloze advertenties, welke met de steekwoorden “P.K. Bos” en “P.Bos” en Breedpad bij de website <www.delpher.nl> zijn te vinden, dat het koopmanschap van Bos een breed assortiment artikelen omvat. We hebben uit de periode mei 1923 tot mei 1933 het aantal advertenties bekeken en komen dan op een aantal van 85 stuks. In het begin afficheert hij zich als ‘touwhandel’ en richt hij zich voornamelijk op de veehouderij met artikelen als ‘hooitiemen, achter-en voorlijnen, leidsels, hoorntouwen, koehalsbanden’, maar ook paardedekken, legerdekken, koedekken, tuigen. Met andere woorden ‘leer-en touwwerk’. Ten gerieve van de veeboeren faciliteert hij hen ook met wagenvet, muggenverdelger RIDS voor veestallen, Bosoline tegen tongblaar, helende zalf voor koeienuiers. De winkel aan het Breedpad wordt bovendien regelmatig wegens de ‘fijne lederwaren’ (damestassen, portemonnaies, sigarenkokers, portefeuilles, dames-en herenschoenen, schaatsschoenen). Zelfs de zomervakantie wordt aangegrepen met artikelen voor reizen en kamperen (allerlei soorten koffers, rieten manden, rugzakken, veldflessen, thermosflessen, padvindersriemen en -fluiten, sportartikelen, kap-en scheerdozen). Ook de schoolgang wordt gestimuleerd met schooltassen, aktetassen. In juni 1931 noemt hij zijn winkel zelfs het ‘Hengelsporthuis’ met snoeren en hengelstokken. Als een geregeld terugkerend onderwerp komt het ‘Schaatsen’ in de advertenties teug, met b.v. in 1927 de alleenverkoop van de Kampioen Schaats van E. Vonk, schaatsenmaker te Oudeschoot. Pasen, kermis, winkelweek, vakantie, Sint Nicolaas en Kerst zijn kapstokken voor bijzondere advertenties voor o.a. geschenken, parfumerieën, rookstellen, likeurstellen, vazen en kannen.

Op 14 september 1931 registreert de Dienst Gemeentewerken de aanvraag voor een bouwvergunning ten behoeve van een “uitbreiding van de winkel’. De raad oordeelt op 16 september positief met vergunningnr. 2323. J. Schaap en zoon, timmerlieden en aannemers zullen dat uitvoeren. Er wordt in korte tijd verbouwd, want op 7 october 1931 lezen we: “Hedenavond HEROPENING van onze nieuwe zaak in alle soorten Lederwaren en Koffers, parfumerieën, enz. Tevens is aan onze zaak verbonden een afdeeling in Goudsch kunstaardewerk. Vriendelijk aanbev. P. Bos, Breedpad, Heerenveen”.Van ‘koopman’ in schaatsen gemaakt door andere schaatsenmakers ontwikkelt Pier Bos zich ook tot producent van schaatsen. Dat blijkt voor het eerst uit een advertentie in het Nieuwsblad van Friesland van 6 december 1933, waarin hij de “PB Schaatsen” introduceert met als slogan: “Geen massaproduct. Iedere schaats een meesterstuk.”

Als kroon op zijn inspanningen publiceert het Nieuwsblad van Friesland in haar nummer van 5 juni 1934 een groot artikel over de in werking zijnde Schaatsenfabriek aan de Badweg. De journalist mag - een half jaar na de start van de fabrieksmatige aanpak van de productie - het hele procédé van de fabricage uitgebreid uit de doeken doen, en dat doet hij met verve. Bij het artikel is een afbeelding gevoegd van het fabrieksgebouw en een interieurimpressie van de polijsterij en de slijpafdeling. Voor zover we hebben kunnen nagaan in de kadastrale leggers van Heerenveen heeft Pier Bos de voormalige vetsmelterij van koopman Reinske Jans Smilde op het perceel Badweg A-2976 in gebruik genomen. Smilde heeft daar vanaf 1925 op een perceel van groot 3.09 are geen gemakkelijke tijd gehad door de tegenwerking van de ‘grote’ N.V. Smilde, hetgeen leidde tot een slepende rechtszaak en uiteindelijk tot een faillissement. In het dienstjaar 1936 wordt het overgeschreven op naam van de N.V. Friesche Schaatsenfabriek te Heerenveen en vastgelegd als fabriek en erf, met een grootte van 3.03 are. Een klein stukje grond van 0.06 are wordt als ‘ pad’ bijgeschreven bij houthandelaar Johannes Anskes Siebenga. Deze verandering rechtvaardigt een nieuw kadastraal nummer: A-3440, waarvoor als dienstjaar van toekenning uiteraard ook 1936 geldt. Eén van de eerste veranderingen, die directeur Bos doorvoert is “dj. 1936 opbouw”. En in dienstjaar 1942 wordt gesproken van ‘bijbouw’ in de zin van een ‘kantoor’. Daarvan is een bouwvergunning uit 1941(dossier 11-41), waarin - tot onze stomme verbazing - een vergunning wordt gevraagd door S. Geertsma en toegekend d.d. 17 februari 1941 voor het vergroten met een kantoor van plm. 50 m2 op Badweg 46, kad. Heerenveen, sectie A-3440, door de Friesche Schoenklompenfabrieken te Heerenveen. Aannemer F. Sietsma van de Paul Krugerkade mag dat voor fl.480,- uitvoeren.

De vraag is dan: Wat is hier aan de hand ? Gelukkig is er dan de site van de Koninklijke Bibliotheek met <www.delpher.nl> . Deze vindt voor ons een eenmalige advertentie in de Leeuwarder Courant van 8-10-1938 :

Dit mysterie heeft dus door de heer S. Geertsma een vervolg gekregen in 1941. Moeten we veronderstellen, dat om de toestemming voor schaatsenproductie te krijgen een ‘nuttige mist’ moest worden opgetrokken voor een mogelijk argwanende overheid ? Zouden er ooit in Heerenveen schoenklompen zijn geproduceerd ???

Uit het naslagwerk met de titel “Friese Schaatsenmakers. Van ambacht tot industrie” door drs. Wiebe Blauw, een uitgave van de uitgeverij Van Wijnen, Franeker, 1994, kunt U zowel over de fabricage van de schaats als over de makers - o.a. over Egbert Vonk te Oudeschoot en Pier Bos & Siebe Geertsma, sinds 1934 de N.V. Friesche Schaatsenfabriek te Heerenveen - allerlei details te weten komen.

Blauw noemt na 5 jaar een aantal van 20 personeelsleden en na in 1940 is dat verdubbeld tot zelfs 40 medewerkers. In een advertentie van 9 oktober 1939 voor directe indiensttreding van 2 schaatssmeden, 1 machinale houtbewerker, 1 leerling-Schilder en 1 leerling-Smid geeft de ambitie duidelijk weer. De bedrijfsvoering kent ook risico’s. Zo zijn er kot na elkaar in 1940 twee ernstige arbeidsongevallen gemeld. In januari is de zoon van de heer P. Bos het slachtoffer van de fraismachine. Zijn hand raakt bekneld en van twee vingers moet het voorste kootje geamputeerd worden. Twee maanden daarna eist de fraismachine opnieuw zijn tol met een ingrijpender gevolgen voor Kath. Post van Kortezwaag. Hij geraakt in het ziekenhuis en moet tenslotte vier vingers en het voorste deel van zijn duim door deze beknelling missen.

Waardering voor de N.V. De Friesche Schaatsenfabriek komt o.a. door een voorstel van B. en W. van Haskerland, die de raad voorstelt subsidie te verstrekken voor uit te keren wachtgelden. De leiding van het bedrijf is eveneens actief op het terrein van een nieuw fenomeen, nl. het bedrijfsappèl, een initiatief van het Nederlandse Verbond van Vakverenigingen. Een bijeenkomst in het schaftlokaal op 15 april 1942 ontvangt de provinciaal leider van de N.V.V. de heer IJ. Steensma, de heer G.Tilkema van de afdeling beroepsontwikkeling en de heer B. Brouwer, districtsleider van het district Heerenveen. Directeur Siebe Geertsma is gastheer en legt in een openingstoespraak de nadruk op samenwerking tussen ‘medewerkers’ en ‘leidinggevenden’. Vervolgens krijgt de heer Steensma de gelegenheid een socialistische maatschappij te schetsen, waarbij de verhoudingen stellig beter zullen uitpakken voor het Nederlandse Volk.

Aan het eind van dit appèl stelt de heer Geertsma het voltallige personeel een bedrijfsuitstapje in het vooruitzicht. Deze ‘unieke’ gebeurtenis vindt plaats op 8 juli 1942 in samenwerking met de Werkgemeenschap ‘Vreugde en Arbeid’ van het Nederlands Arbeidsfront, een organisatie bij decreet van Rijkscommissaris Seyss-Inquart waarbij per 1 mei 1942 alle bonden van werkgevers en werknemers zijn opgeheven en ondergebracht in dezelfde organisatie.

Men gaat met de trein naar Kampen en vandaar per boot naar Urk voor bezichtiging van de plaats en het nuttigen van een lunch. Terug in Kampen wordt er gedineerd in de stadsgehoorzaal, maar ook geredevoerd. Enkele personeelsleden brengen hulde aan de organisatoren en terug op het station in Heerenveen worden directeuren  Geertsma en Bos met een ovationeel applaus bedankt.

Naast krantenadvertenties voor nieuw personeel valt ook op, dat het moeilijker wordt aan voldoende materialen te komen. Met name zijn talloze advertenties gericht op het willen kopen van iepen-en beukenbomen.

De ‘idealistische’ sympathieën van de beide directeuren voor de Nationaal Socialistische Beweging (1931-1945), c.q. hun lidmaatschap daarvan, heeft hen en hun familieleden na de bevrijding van het Duitse bewind flink in moeilijkheden gebracht. De Heerenveense Koerier bericht op 20 juli 1945, dat de heren Siebe Geertsma, Pier Bos en de Friesche Schaatsenfabriek bij twee Koninklijk Besluiten door de Militaire Commissaris in het District Drachten onder financiële curatele werden gesteld door de benoeming van een ‘beheerder van vermogens’. In hun geval is dat  Mr. L. Mulder te Heerenveen.

In 1946 worden de maatregelen tegen N.S.B.-leden en sympathisanten door de nieuwe Nederlandse Regering aangescherpt door de instelling van tribunalen. Internering in kampen, gevangenisstraf, boetes en ontzegging van het kiesrecht blijken als vergeldingsmiddelen in ruime mate te worden gebruikt. De verslagen in de plaatselijke en provinciale pers getuigen daar meerdere keren van. Met deze rechterlijke procedure zijn ook de vrouw van Pier Bos, t.w. Romkje Geertsma en hun dochter Hiltje Bos

Overigens krijgt het adres Breedpad 11: winkel en woning van de familie Bos er in 1945 een nevenbestemming bij. In een Heerenveense Koerier-advertentie van 19 december 1945 is dit ook het kantooradres van de E.V.C. - de Eenheidsvakcentrale Heerenveen. Die werkt met een vacantiebonnensysteem, welke in een boekje (kosten 20 ct) moeten worden geplakt en aldaar collectief worden verzameld om te worden ingeleverd. Deze organisatie organiseert vervolgens op Vrijdag 15 februari 1946 een Openbare Feestvergadering in “Het Posthuis”, waar de landelijk voorzitter Berend Blokzijl zal spreken over “De strijd om de eenheid”. Kaarten voor dit gebeuren zijn o.a. ook weer te verkrijgen op Breedpad 11, maar ook op Schans 11b bij J. Peetsma. er afronding melden we U dat de zoon Klaas Bos (geb. 1919) als zaakwaarnemer de verantwoordelijkheid krijgt voor de schaatsenfabriek. Daarvoor ontvangt hij toestemming van de Gemeentelijke Commandant I o/l Chef-Staf van 27 april 1945 om uit de woningen van Geertsma en P. Bos goederen van de fabriek op te halen, o.a. weegschaal, schrijfmachine, schaatsen, leerwerk, e.d. Ruim een maand later op 30 juni verhuist hij tevens van de Badweg 43 naar Breedpad 11.

Onder zijn leiding gaat het bedrijf naast schaatsen maken ook zoeken naar nieuwe producten en vindt die in het maken van bouwpakketten voor verschillende typen zeilboten.

In 1947 komt Breedpad 11 - in ieder geval voor wat betreft de bedrijfsvoering - in andere handen. Pier Bos staat op de woningkaart per 15 april 1947 als vertrokken naar ‘a/b’ (aan boord) van een woonboot. Zoon Klaas vertrekt per 16 september 1947.

Kopiefoto Popke Timmermans in collectie Museum Heerenveen, nr. 10542.

Links N.V. De Friesche Schaatsenfabriek

Onder de Badweg; met in midden Siebenga’s molen plus houtloodsen;

 De woningkaart van de bovenvertrekken (11 boven) heeft sinds haar bestaan ook onderdak geboden aan een aantal Heerenveense personen of families. De kaart geeft aan “In verenigd gebruik met no. 11 ben.(eden)”. Van 12 mei 1936 tot 13 maart 1939 is dat de familie Geert Prins, die eerst in de Kleine Kerkstraat woont en na afloop van de huurperiode gaat naar de Ged. Molenwijk 1. Twee maanden later komt naar 11-boven Jantje Lemstra, wed. Wietze Broersma van de Nieuwburen de ruimte overnemen, blijft bijna drie jaar en gaat 8 januari 1942 naar de Badweg 75. Vervolgens wordt de rest van oorlogsjaren de bovenverdieping vermoedelijk gebruikt als ‘gastenverblijf’. Per 7 december 1945 geeft Klaas Bos 11-boven in huur aan Johan H.C. van Renssen, die eerder op Schans 124 woont, en op 4 juli 1947 naar de Munnikssteeg 3a vertrekt. Tegelijk is tevens onderhuurder van de familie Bos de uit Havelte afkomstige Tjebbe van der Wal, die op 18 februari 1946 in de gemeente Doniawerstal een plek vindt samen met Hiltje Piers Bos.

Sjoerd Postuma is in 1934, na zelfstudie in het electriciteitsvak, in de Pastoriedwarsstraat nr. 11 gevestigd. Aanvankelijk als nevenbedrijf. In 1939 komt hij als zelfstandige met een electrazaak in de Munnikssteeg nr. 4, na zijn compagnonschap met K. Zwigt te hebben opgezegd. Na zijn start aan het Breedpad heeft hij daar in 1951, 1955 en 1959 verdere moderniseringen doorgevoerd.

Electriciën Sjoerd Postuma richt de zaak in voor zijn electriciteitsbedrijf met winkel en adverteert voor het eerst in de Heerenveense Koerier op 28 november 1947.

In 1948 spreken de advertenties ons al aan met de aanbeveling ‘Technisch Bureau Postuma’ met als business-model: electrische apparaten - verlichtingsartikelen - radioartikelen. Het installatiebedrijf is aanvankelijk gevestigd in de oude boerderij achter de garage van Jager en Wierda aan de Gedempte Molenwijk, maar door medewerking van de directeur van de N.V. Batavus krijgt hij de beschikking over de kantoorruimte boven de Batavus-showroom aan westkant van de verbrede Dracht, waarvoor hij tevens grote opdrachten heeft uitgevoerd. In 1959 bij het zilveren jubileum van de zaak heeft hij 25 man gekwalificeerd personeel in dienst. Zijn landelijke erkenning verschaft hem ook klandizie in o.a. Scharsterbrug en Bolsward (Hollandiafabrieken) en in Wolvega en Oosterwolde (bejaardentehuizen). Het bedrijfsoppervlak is in die jaren gegroeid van 10 m2 naar 600 m2.

Het pand aan Ged. Molenwijk - Breedpad heeft in 1959 vier etalages aan de oostkant en twee aan de noordkant. Het eigenlijke winkeloppervlak is dan 200 m2 en heeft een door Afzelia-hout een voornaam aanzien gekregen. Inmiddels zijn natuurlijk aan het assortiment toegevoegd de televisies met (centrale) antennes e.d. Hal, kantoren, tekenkamer, magazijn en een kleine werkplaats voor radio-en televisiereparaties completeren het geheel. Grundig, A.E.G., Miele, Inventum zijn door hem te leveren overbekende merken. Dankzij een knipsel uit de Heerenveense Courant van 20 november 1959 onder het ‘Zakennieuws” kunnen we U de inhoud verkort weergeven ‘Van Lichtbron tot Lichtpaleis’.

De laatste grote verandering van het pand langs de Gedempte Molenwijk is de bouw van de zuidelijke uitbreiding van kantoor en werkplaats, zoals omschreven in bouwvergunning nr. 62 uit dat jaar 1959.  Het prijskaartje wat daar bijhoort, is volgens de begroting fl.9900,- .

Een advertentie voor personeel maakt in de Friese Koerier van 4 maart 1961 - onder de titel: ‘Elektro-Techn. Installatie Bureau Postuma’ - ongetwijfeld indruk op kandidaat-sollicitanten.

Voor de toekomst van twee zoons richt Postuma zich zo langzamerhand op zijn opvolging. Daarop anticiperend opent hij Vrijdag 20 november 1964 een nieuwe zaak op Dracht 62-64 in Heerenveen. Winkel en technisch centrum worden daarheen verplaatst. Hoewel ... in 1965 staat nog in een paar advertenties ook het adres Breedpad 11 vermeld, terwijl op 1 februari 1965 de woning boven de winkel door S. Postuma is verlaten (Woningkaart). Zelf gaat hij dan ook wonen op de Dracht 62. Breedpad 11 blijft nog lange tijd in gebruik bij het bureau Postuma, tot ......de Kopieerinrichting “Vitesse” - jarenlang gevestigd op Dracht 23 en geleid door bedrijfsleider Roel Heemstra - in 1966 de kans krijgt van Postuma het Ged. Molenwijk deel 2-4 te huren.  “Vitesse” heeft dan al een geschiedenis vanaf 2 augustus 1933 aan de straat “Achter de Kerk” nr. 6, waar Florus A. Féléus, als directeur van “Bureau Vitesse” een kantoormachinehandel begint. De startadvertentie van de  uit Zeeland afkomstige Féléus ziet U hiernaast. Wanneer we het adresboek 1934 raadplegen dan staat Féléus als boekhouder - met specialisatie leraar steno-en typen - vermeld, maar op hetzelfde adres Achter de Kerk 4 woont ook de handelsreiziger R. de Vrij en de ambtenaar bij de N.T.M. G. Hartmans. De woningkaart maakt dan melding van een huisnummerwijziging van nr. 6 naar nr. 4.

In 1945 verkast de heer Féléus met zijn ‘Bureau Vitesse’ naar de Dracht nr. 23 en hij wordt op de woningkaart van dat adres ingeschreven op 15 mei 1945. Vanaf begin 1963 wordt in de dienstverlening ook kantoorbediende Roel Heemstra betrokken, zoals uit b.v. een advertentie van 6 februari blijkt: R. Heemstra en F.A. Féléus staan beide als leraren typen en steno paraat. Inmiddels is het woonadres Dracht 23 verlaten door Féléus en is Heemstra bewoner van Dracht nr. 23. Féléus geniet op de Burg. Falkenaweg 62 van zijn pensioen (tot hij op 4 maart 1971 op 73 jarige leeftijd overlijdt.

Ook bij het vervolg van de carrière van Heemstra biedt een bericht in de Friese Koerier ons de helpende hand. De 11e  februari 1967 wordt hij genoemd als eigenaar van de copieerinrichting en winkel in kantoormachines, kantoormeubelen en -artikelen genoemd. De bovenverdieping, waar Heemstra heeft gewoond tot 4 januari 1967, wordt voor de copieerafdeling in gericht en daarmee heeft de benedenverdieping dubbel zoveel ruimte beschikbaar voor te etaleren bureau’s.

Op 25 februari 1972 is ‘Bureau Vitesse” pas verhuisd naar de hoek Gedempte Molenwijk-Breedpad en heeft een aantrekkelijke etalage. Roel Heemstra heeft tijdelijk een deel van Atje Keulen-Deelstra haar schaatstrofeeën kunnen lenen om ’belangeloos’ ten toon te stellen. Daarvoor heeft hij een reconstructieverzekering moeten afsluiten, d.w.z. de verzekeringsmaatschappij dient ervoor te zorgen dat Atje precies hetzelfde terugkrijgt als ze heeft beschikbaar gesteld.

Het bestuur van het Thialfstadion strijkt in 1976 in tegen de haren van het vaste personeel (6 man) aan wie was toegezegd, dat ze inspraak zouden krijgen bij de benoeming van een directeur. De Leeuwarder Courant brengt namelijk op 27 april 1976 het bericht, dat - zonder inspraak - tot directeur is benoemd Roel Heemstra, die leiding geeft aan het ‘Bureau Vitesse’, de copieerinrichting aan het Breedpad. Uit protest hebben de vaste personeelsleden toen geweigerd kennis te maken met Heemstra.

Sinds die benoeming is er van de kantoormachinehandel in de vorm van advertenties in de Friese kranten niets meer te vinden, tot 16 december 1981.  Op die datum maakt de griffier van het Arrondissementsrechtbank te Leeuwarden bekend, dat op 10 december in staat van faillissement is verklaard: Kantoormachinehandel Bureau Vitesse Heerenveen BV, hoek Breedpad” Ged. Molenwijk 2-4 te Heerenveen. Curator is mr. L.A.M. Barendregt, Oude Koemarkt no. 10, Heerenveen.

De heer en mevrouw Postuma besluiten het leegstaande pand te gaan gebruiken voor hun beider passie: Antiek en Curiosa. Een eerste advertentie treffen we aan in de Leeuwarder Courant van 16 november 1984. Slechts een deel van de week kunnen belangstellende kandidaat-kopers enkele uren terecht op Breedpad 11 nl. donderdag, vrijdag en zaterdag. Nota Bene: De eerste advertentie van de heer en mevrouw Postuma uit 1984 voor Breedpad 11 en de eerste van 13 oktober 1988, waarbij ze voor de clientèle gereedstaan op de Hiddingastraat 2 in de oude groenteveiling. Overigens is daar inmiddels ook het ‘Technisch Centrum Postuma’ gevestigd. Het laatste wapenfeit van de heer en/of  mevrouw Postuma is de “Grote kunst-, antiek-en curiosaveiling bij ‘Bon- Apart’ , Heerenveen,” op de Hiddingastraat 2-4, Heerenveen door Joop van den Enden’s Veilingen, erkend  veilingmeester en taxateur R.G, uit Groningen. Op vrijdag, donderdag en Woensdag 9, 10 wn 11 september zijn de kijkdagen voor 900 kavels en de week daarna op maandag tot en met woensdag de veilingdagen vanaf ‘s avonds 19.00 uur. Zelfs het Nieuwsblad van het Noorden en de landelijke Telegraaf hebben een forse advertentie.

Inmiddels heeft Jac. Marinus zich in de Leeuwarder Courant van 10 december 1990 gepresenteerd aan het Heerenveense publiek als “SNELDRUKKERIJ MARINUS”.  Hij heeft plaats voor een all-round grafisch vakman, waarvoor hij op korte termijn een gediplomeerde offsetdrukker zoekt die graag wil werken in een klein flexibel team met een prettige werksfeer. Er wordt door het bedrijf zeer weinig geadverteerd, zodat het schrijven van een bedrijfsgeschiedenis nauwelijks mogelijk zal zijn zonder de personen in kwestie uitgebreid over hun ervaringen te laten vertellen. 

Meer dan goede herinneringen aan de hydraulische snijmachine en haar bedienaar Dirk Bruinenberg worden door schrijver dezes gekoesterd wanneer hij zo nu en dan met een ingenaaid boekblok toestemming krijgt deze door Bruinenberg te laten snoeien tot haar definitieve formaat. Dat vindt dan plaats in de ruimte achter de winkel waar ook de offset-pers staat te ratelen. Vanzelfsprekend ben je dan ook klant voor leverantie van bijzondere papierformaten voor wat betreft dikte, grootte, kleur en kwaliteit. Het zal vermoedelijk in 1999 zijn geweest, dat Marinus van deze aktiviteiten afscheid heeft genomen en in dienst is getreden van ‘Brouwer en Wielsma Drukkers en Ontwerpers B.V.’, aanvankelijk op Dracht 150 en later in 2001 is meegegaan naar het Businesspark Friesland aan de Jousterweg 38 in Nijehaske. Een officiële opening en een open dag hebben de start van de nieuwe uitgeverij op woensdag 14 en zaterdag 17 februari 2001 gemarkeerd. Het bedrijf heeft de snelheid van de veranderingen in de ontwerp-en drukkerswereld helaas niet kunnen volhouden. De Gemeentegids van Heerenveen vermeldt in haar uitgave van 2004/2005 voor de laatste keer de naam van het bedrijf. De rechtbank heeft de B.V. tenslotte op 30 september 2009 in staat van faillissement verklaard.

Terugkomend bij Breedpad 11 volgt er een gebrek aan openbare bronnen om de geschiedenis te kunnen beschrijven van het pand - tussen Marinus Sneldrukkerij (1999) en de huidige gebruikers (2013):

“Wij stellen ons graag even aan u voor,  Patrick en Karen Jelsma beide van het jaar 1988 hebben op 7 mei 2013 de deuren van restaurant ANNO 88 geopend. Over de naam hoefden wij niet lang na te denken: we hebben inspiratie gehaald uit onze beide geboortejaren. Samen met ons gastvrije team zorgen wij er voor dat iedere gast verwend wordt. Graag verwelkomen wij u in ons sfeervolle restaurant. Met gastvrije groet, Patrick en Karen Jelsma”. 

Mocht U zich door deze uitnodiging aangesproken voelen dan zult U per 1 juni 2016 te maken hebben gekregen met de door de exploitanten van ANNO 88 gewijzigde ambities: stoppen !

HIP-TIME MAGAZINE 133

Europalaan ca 1960

Het kan haast niet anders of deze foto moet op een vroege en zonnige zondagochtend zijn geschoten. De keurig geklede jongeman loopt daar stellig niet bij toeval. De fotograaf heeft er goed over nagedacht om het serene beeld toch nog iets menselijks mee te geven. Overigens is de persoon op de voorgrond niet het enige levende wezen.  De maagdelijkheid van de Koornbeursweg wordt immers ook nog op twee punten gestoffeerd met een levend wezen. Een loslopende hond heeft van zijn baas een flinke voorsprong mogen nemen niet gehinderd door een lange lijn. U zult er even moeite voor moeten doen, maar recht onder de toren van de Nederlands Hervormde Kerk tegen de achtergrond van één van de lagere bouwwerken van de gasfabriek vindt U de honden- baas. De hond snuffelend langs de grond is op weg naar de meest oostelijke lantaarnpaal. Ook uit de Atalantastraat komt een tweetal mensen lopend net in beeld tegen de achtergrond van het hoofdgebouw van de Rijksskweekschool. Helemaal zeker van het volgende zijn we niet, maar het lijkt erop dat het eerste strookje van de huizen aan de Europalaan zijn gebouwd. Er ligt zo te zien een kersvers trottoir, maar de voortuintjes lijken nog niet aangelegd. Misschien heeft dat te maken met de tijd van het jaar (late herfst, mooie winterdag). We speuren vergeefs naar bomen, struiken, een plukje gras of iets dergelijks. Uit enkele krantenadvertenties eind november 1959 tot begin februari 1960 vernemen we dat Europalaan 9 op 13 november 1959 wordt betrokken door de heer H.A. Woldring, bedrijfsleider van de fa. Binnert Overdiep en op 16 februari 1960 lezen we dat secretaris P. Dol van de toneelgroep “Het Masker” een oproep doet vanaf het adres Europalaan 13. Hij woont er sinds 17 november 1959. De anonieme bewoner van Europalaan 19 heeft een ‘nootjeshaard’ te koop. De woningkaart onthult haar naam: Janke de Mos, wed. van Tjepke G. de Bilkert. Zij woont er sinds 9 november 1959.

U mag zich afvragen wie de maker is van deze goed gekozen diagonale zichtlijnen en de panoramisch aandoende skyline van Heerenveen omstreeks 1960. We zullen U daarover niet in het onzekere laten. Deze keer hebben we het voorrecht gehad zelfs de achterzijde van het origineel te hebben kunnen bekijken, waar de naam van amateur-fotograaf en aannemer van grondwerken Wessel Boltje Jzn staat vermeld. Zou het kunnen zijn, dat hij heeft meegewerkt aan de tot standkoming van dit project? Vooralsnog blijkt dat niet uit het dossier van deze projecten.

Het dossiernr. 156-7 betreft het project van de Bouwvereniging Heerenveen, complex BV 404, waarbij 115 woningen in 1958 zullen worden gebouwd op verschillende locaties in Heerenveen. Allereerst in de Sieversstraat-oost

(getekend 4 mei 1957); vervolgens de Thorbeckestraat (getekend 16 december 1957), Oenemastraat-west en de haaks daarop staande drie blokjes, het eerste blok van de Karst de Jongweg-noord, de Atalantastraat-zuidzijde en het eerste blok van 11 eengezinswoningen aan de Europalaan. (zie plattegrond)

Het bureau van Kuiper, Gouwetor en De Ranitz uit Rotterdam hebben zich hier intensief mee bezig gehouden. Net als met de woningen in de Indische buurt langs de Kempenaerswijk. De vier blokken van 10 woningen tussen Kempenaerswijk / Baronesse de Vos van Steenwijksingel en de Spoorsloot / Surinamesingel.

Laten we ons eerst eens even in wat infrastructurele details begeven. De plannen voor een dubbelstraat van noord naar zuid bestaan al enige tijd als het gemeentebestuur besluit die beoogde verbinding te realiseren parallel aan de Burgemeester Falkenaweg met dwarsverbindingen naar die hoofdader naar het Oranjewoud. De naamgeving voor deze dubbelweg - gescheiden door een brede strook gras - tot ‘Europalaan’ is bedoeld ter ondersteuning van de destijds actuele Europese eenheidsgedachte. Op 17 november 1958 volgt de raad van Heerenveen deze gedachte door tot deze straatnaam te besluiten. En de aanleg wordt in het seizoen 1958/1959 nog ter hand genomen. Aanvankelijk is het doel de volledige lengte als ‘dubbelstraat met middenberm’ van de zuid-oosthoek van het Burgemeester Kuperusplein tot aan de Binnenweg die naam te geven. De moordaanslag op president John F. Kennedy van de USA op vrijdag 22 november 1963 met dodelijke afloop doet de raad vervolgens besluiten het zuidelijke deel vanaf de Jan Mankeslaan tot aan de Rembrandtlaan te hernoemen tot ‘President Kennedylaan’. Met deze wijziging vervalt het plantsoengedeelte aan het meest zuidelijke eind en tevens de op 19 maart 1962 reeds gekozen naam ‘Jan Sluytersplantsoen’. (Straatnamenboek)

Enkele jaren later zal deze brede ‘middenberm’ met een lengte van een kilometer internationale bekendheid verwerven door de filosofische gedachten over biologische, ecologische en verwante processen van wereldburger en Heerenvener Louis le Roy. Zijn inzichten, zijn daadwerkelijke inzet, zijn kracht mensen te overtuigen leiden tot het begrip ‘de tuinen van Le Roy”. De natuur mag zijn gang gaan om goeddeels zelfregulerend te worden. Een grasmat op de middenberm, die twee keer in de week moet worden gemaaid, wordt bij wijze van spreken alleen maar in toom gehouden en leidt volgens Le Roy nimmer tot ‘creatieve natuur’ net zo min als ‘onbedekte aarde’. Deze toestanden mogen we gerust de “gruwel van Le Roy” noemen. Alle grond moet worden bedekt met lage planten, die zichzelf dienen te reguleren. In de chef van de Heerenveense plantsoenendienst Hartstra vindt hij een medestander. Inmiddels is het procédé een veertigtal jaren onderweg en nog steeds worden de basisgedachten uitgedragen door de medewerkers van stichting “De Tijd”. (Wilt U zich daar diepgaand mee bezig houden kijk dan op: <www.stichtingtijd.nl/>.

De foto die de heer Boltje ons heeft nagelaten - waarmee we overigens ook om andere redenen vreselijk blij zijn - kan in de huidige tijd dus absoluut niet meer gemaakt worden.

Terug naar onze foto. Heel erg centraal staan duidelijk de gebouwen van de Heerenveense gasfabriek. Ooit wordt ook in de regelgeving van de grietenijbesturen een soort hinderwetvergunningensysteem geïntroduceerd. In 1811 vertaalt J. Kinker een in het Fransch gesteld boek naar het Hollandsche “Nieuwe Gids der Mairen en adjunkten en der Kommissarissen van politie” waarin het begrip ‘information de commodo et incommodo’ voor het eerst ook in Nederland wordt toegepast. Het oudste in Heerenveen bewaard gebleven dossier stamt uit 1836 en regelt en begeleidt de stichting van de leerlooierij van Lambertus Feits aan de Molenwijk op het punt van overlast voor de naastlegers of milieuhygiene. Ook de tot standkoming van de ‘Gazfabriek’ is aan deze procedure onderworpen geweest. Op 24 juli 1860 zal deze in de kadastrale gemeente Heerenveen, sectie A, no. 859 (gemeentetuin) worden gebouwd. In een verbaal verklaren de kerkvoogden van de R.C. Kerk, eigenaren van de percelen A-777 en A-778, en particulier eigenaar Johannes Hiddinga, van sectie B-650 en B-492, dat ze geen bezwaar tegen de bouw hebben. (SCO 2182)

Twee jaar eerder - op 15 september 1858 - is dit proces overigens al in gang gezet door een brief van de Architecten-Ingenieurs van C. Verloop & Zn., te Utrecht, met het verzoek een ‘conferentie’ te mogen hebben met het bestuur van Aengwirden en Schoterland over ‘het verligten der Gemeente met gaz”. Ruim 100 jaar heeft het onderwerp de Heerenveense bewoners en bestuurders bezig gehouden. De door de HIP-taakgroep van de Stichting Historie Heerenveen samen met de Heerenveense bibliotheek georganiseerde tentoonstelling in 2015 heeft daarover een succesvolle presentatie gegeven.

Onze foto geeft van het enorme terrein tussen de Sieversstraat en Van Kleffenslaan, en tussen de Minckelersstraat en het Burgemeester Kuperusplein een goed overzicht. Neemt U er ook nog eens luchtfoto nr. 30965 uit 1955 van Aerocarta bij, die in “Oud Heerenveen vanuit de lucht” staat afgebeeld en U krijgt een prachtig overzicht van het terrein van boven. Niet alleen van het gasfabriekterrein, maar ook van het sinds 1952 aangelegde Burgemeester Kuperusplein en de nog in aanleg zijnde Van Kleffenslaan.

Welke gebouwen op onze foto ook prima in beeld komen en deze periode markeren zijn natuurlijk allereerst het ‘eerste woonlagengebouw’. Dat is niet alleen voor Heerenveen een primeur, maar zelfs voor heel Zuidoost-Friesland’. Het is zelfs zo nieuw dat de journalist van de Friese Koerier van 13 juni 1953 uitgebreid gaat uitleggen, wat nou precies het verschil is tussen een ‘woonlagengebouw’ en een ‘flatgebouw’. Het draait dan om de vraag of er sprake is van een ‘centrale verzorging’ voor alle bewoners. Die is er dus niet en derhalve is die definitie niet van toepassing.

Wat het dus wel bijzonder maakt is dat er zes woningen allemaal via dezelfde ‘gang’ (hetzelfde trappenhuis) bereikbaar zijn in de drie bovenelkaar liggende lagen. De woningbouwvereniging Heerenveen heeft de firma Hoekstra uit Leeuwarden de bouw toevertrouwd.

De wooneenheden zijn zeer gerieflijk ingericht met veel comfort voor de bewoners. In het artikel wordt verder zeer gedetailleerd ingegaan op de indeling en de beschikbaarheid van een fijne keukeninrichting. Achter het gebouw ligt nog een flink stuk bouwgrond braak, die - na te zijn ingezaaid met gras - door de gymleraren van de plaatselijke technische school bij zomers weer dankbaar gebruikt wordt om verschillende buitenspelen te kunnen beoefenen.

Het volgende opvallende gebouw aan de westkant van de Van Kleffenslaan is het 70 meter lange ‘witte’ noodgebouw van prefabricated bouw-elementen, die volledig wordt ingericht als ‘noodschool’ voor de leerlingen van de Rijkskweekschool. Deze oplossing is gekozen omdat de planning voor de permanente bouw aan de oostkant van de Van Kleffenslaan wegens kritische geluiden en misverstanden in de communicatie over de doelstellingen van de school een behoorlijke vertraging heeft opgelopen. De kweekschool maakt al een aantal jaren gebruik van de lokalen van de Rijks Hogere Burgerschool aan de Fok, maar de landelijke overheid is moeizaam te overtuigen van de noodzaak van de verbetering van de huisvesting. Uiteindelijk is de eerste mijlpaal de ingebruikneming van de noodschool op 12 november 1956. De kweekschool staat dan onder leiding van directeur A.M. van Apeldoorn. Met enig feestvertoon o.a. toespraken van de burgemeester G.H. Kuperus en de directeur in Het Posthuis worden de ‘witte barakken’ geopend.  Het scepticisme van de leerlingen, die boven de hoofdingang aan de westkant van het nieuwe gebouw de spreuk „Wie hier binnen gaat, late alle hoop varen", blijkt bij een rondgang door het gebouw volledig ongegrond, volgens de journalist van het artikel van de Friese Koerier.

Wanneer alle beslissingen ten aanzien van de nieuwbouw van de permanente Kweekschool met dezelfde voortvarendheidzouden zijn genomen als de bouw van de noodschool, dan had deze waarschijnlijk helemaal niet gebouwd behoeven te worden. Achteraf is gebleken, dat ook de bouw van het nieuwe complex ook nog weer twee jaren heeft gekost terwijl bekend was, dat de groei van het aantal leerlingen al veel langer was voorzien.

Niettemin is de Friese Koerier in een juichende stemming wanneer ze op 24 oktober 1958 schrijft: “Rijkskweekschool Heerenveen kreeg een vorstelijk gebouw”. De architect P. de Vries uit Leeuwarden heeft een groot, modern en imponerend complex tot stand gebracht. Onderdeel daarvan zijn een groot en goed geoutilleerd muzieklokaal, bibliotheek en gymnastiekzaal. Ook aan de verfraaiing is gedacht.

Een grote gevelplastiek van de beeldhouwer Cephas Stauthamer en een levendige glascompositie van Harry op de Laak in het hoge westelijke halraam.

Er kleeft na de ingebruikneming en zelfs na de officiële opening gemeentelijk nog wel een klein smetje aan de locatie. De Van Kleffenslaan is nog niet doorgebroken en in verbinding gebracht met de Nieuwstraat.

Je kunt je voorstellen, dat sommigen van U op onze hoofdfoto van het Kuperusplein zich hebben afgevraagd wat de functie is van dat kleine vierkante gebouwtje met plat dak. Wel, het plein is in feite gepland als bode-en marktterrein, waarvoor de technische voorbereiding al in januari 1949 is begonnen. Het bestuur van de N.O.B. wegtransport dringt aan op uitbreiding van een plein. Het gemeenteplein voldoet al enige tijd niet meer aan de minimale eisen en er is in de gemeenteraad als eens geopperd een nieuwe voorziening te treffen aan de Sieger van der Laanstraat tegenover de Van Riesenstraat. De directeur van gemeentewerken wil daarover met het college in bespreking. Dat gesprek mondt uit in een nieuw plan voor een terrein achter de Dracht aan de oostkant, waarmee de directeur gemeentewerken zich op 1 januari 1950 tot het college richt voorzien van tekeningen en een begroting van fl.365.000,-.  Dit basisplan wordt door hem nog aangevuld met een lijstje van ‘kosten voor voltooiing van het plein achter de Dracht’. Daarop staan een muziektent (begroot op fl.12.000,-), urinoirs en w.c.’s ten behoeve van het bodeterrein (en dat is het gebouwtje, waarmee we deze alinea zijn begonnen) en begroot op fl.2500,- en op het gemeenteplein de afbraak van het waaggebouw en het bestaande gebouwtje voor fl.8500,-.  In 1951 in juni mag aannemer G.W. Boltje een offerte uitbrengen voor fl.237.100,-. In de loop van dat jaar worden de puntjes op ‘i’ gezet. Tegelijk wordt ook Gerrit de Beer als belanghebbende vanwege het Centraal Bestelhuis in de procedure betrokken. Hij moet voor 12 mei 1952 een schuur afbreken en vervangen door nieuwbouw. Op  23 november 1952 is het zover, dat burgemeester Kuperus het naar hem genoemde plein kan openen.

Ter gelegenheid daarvan wordt een defilé gehouden van vrachtwagendiensten en het centraal bestelhuis van G. de Beer in gebruik genomen. De 46 ondernemers met een bodedienst op Heerenveen nemen het plein met graagte in gebruik. (bron o.a. GW.0287/83.3 Marktterrein 01/01/1949 - 31/12/1953)

Overigens komt het urinoir na een ‘inschrijving op uitnodiging’ tussen vier Heerenveense aannemers d.d. 18 september 1953 tot stand. De fa. L. van der Meulen schrijft in voor fl.1579,-, Sies de Haan aan de Hepkemastraat voor fl.1712,- en R. Post en zoon aan de Kerkstraat voor fl.1494,-. K. Telgenhof doet geen opgave. K.R. Post laat op 25 november 1953 weten, dat het gebouwtje in gebruik kan worden genomen.  Overigens blijkt het gebruik en het onderhoud van het urinoir geen onverdeeld succes. Op 19 september 1961 leidt een voorstel tot opruiming en verplaatsing tenslotte alleen tot afbraak. Er komt geen vervanging.

Natuurlijk is U op foto van de heer Boltje al opgevallen, dat het B.P.-servicestation in de noord-oostelijke hoek van het Burg. Kuperusplein er nog niet op voorkomt. Dat klopt met onze datering, want wordt pas geopend op 24 mei 1962. De firma Gouma uit Wolvega neemt dan de exploitatie voor haar rekening van een ruime reparatie-inrichting, een kantoor met een showroom voor de Vauxhall en een ondergronds magazijn. Deden en de Boer zorgen voor bekendheid in Heerenveen. Boven de zaak zijn dan twee woningen gerealiseerd. De architect Thom Wildeboer uit Groningen en aannemer K. Schaap uit Heerenveen hebben deze voorbereid en uitgevoerd.

Op deze bovenstaande opname ziet U de beschreven situatie en U ziet meteen ook, dat er niet alleen wordt geparkeerd door de bodediensten, maar ook door particulieren. Inmiddels is er goed te zien, dat het plein geoutilleerd is voor kermisgebruik met een krachtstroomkast. Bovendien is de laatste dominante gashouder volledig verdwenen. Logisch, want www.serc.nl  dateert deze foto op het jaar 1983. Het is bovendien nog slechts een fragment van de originele foto.

Die grote, dominante gashouder willen we U overigens niet onthouden. Er is al veel over de watertoren geschreven, maar voor deze foto is de aanwezigheid van watertoren in Heerenveen van grote betekenis  geweest. Het uitzicht op dit beeld van fotonummer 06227 van het archief van het Museum Heerenveen is al eens door Dick Bunskoeke gebruikt in zijn rubriek ‘Ut it Feanster Printeboek’ van de Heerenveense Koerier van 11 november 1987. Zijn tekst is begrijpelijkerwijs sterk gericht op die gasfabriek, waarvan hij allerlei aardige feiten aan ons heeft verteld. Over het ontstaan, over de gasprijzen, over de hoeveelheid straatlantaarns, over de bouw van de bedrijfsgebouwen en over de directeuren en hun gasfitters. Volgens de schenker van de foto - misschien zelfs de maker ervan J. Meijer uit ‘t Meer - is deze gemaakt in 1950. En dat is goed te zien: de gasfabriek stond aan de zuid-oostelijke kant van het centrum en de landerijen laten slecht agrarisch gebruik zien.  Er is praktisch nog niets van enige bebouwing waar te nemen. Alleen rechtsboven zien we het uiterste noord-oostelijk puntje van het tuinencomplex van de familie Wagter, welke is ontsloten vanaf de Burgemeester Falkenaweg. Links tegen de rand zien we de algemene, verhoogde begraafplaats - aangelegd in 1850 en inmiddels in 1988 geruimd. Vandaag de dag staat daar het luxe appartementencomplex ‘Minckelersstate’, met ten zuiden daarvan de nog steeds hoger liggende parkaanleg met als enig grafmonument dat van oud-burgemeester J.P. Engelman. Dat gedenkteken is geplaatst op 26 juni 1908 op zijn graf door de Nederlandse Politiebond, waarvan de heer Engelman van 1894 tot 1907 voorzitter is geweest. Op het monument leest men: “De Ned. Politiebond aan zijn onvergetelijken voorzitter J.P. Engelman. Zijn wijsheid leidde ons, Zijn arbeid steunde ons.” Het monument is ontworpen door den architect R. v.d. Weerd te Enschede en vervaardigd door G. en J. Cool te Amsterdam. (bron: N.v.Frl. 27-6-1908, Monument Engelman)

Graag willen we U ook nog even wijzen op de veestalling met hooibergplaats. De bouwvergunning nr. 1466 (SCO 2537) van 5 mei 1925 spreekt van een stelphuizinge van 12 bij 12 meter (144 m2) bij een nokhoogte van 7.50 meter. Timmerman Johannes de Haan, Heerenveen, creëert negen stallen boven een gierkolk van 20 m3 en een behoorlijk hooivak. Een pomp ontsluit een welput voor drinkwater. In 1955 is de veestalling al afgebroken terwille van de demping van de scheidsloot en is er een begin van de aanleg van het tracé van de Van Kleffenslaan. De veestalling kent zelfs een adres. De woningkaart is gesteld op Coolsingel 2.  Stichter-eigenaar is geweest  veehouder W.A. Koopman(s), die destijds zelf aan de Verlengde Dracht woont.

Tenslotte ziet U de boomwallen van het Korflaantje, beginnend achter de Nieuwburen en doorlopend tot de nieuwe begraafplaats aan de Binnenweg (eerder Oranjewoudster voetpad).

2016, juni 18 - wibbo westerdijk - hip-backup 

HIP-TIME MAGAZINE 132 

Boerderij aan de Propstrasingel (1749-1832)

Het is even geleden, dat deze dorpse foto is gemaakt ! U zult het nauwelijks willen geloven, dat dit een beeld uit Heerenveen betreft. Het Museum Heerenveen is de gelukkige eigenaar van dit beeld van een boerderijtje, gesitueerd achter de bebouwing aan het Breedpad en wel achter de latere nummers 11, 13 en 15. De toren van de voormalige Ned. Hervormde Kruiskerk steekt waakzaam zijn spits boven de bebouwing uit. Het lijkt ‘maandag-wasdag’ te zijn en de dag is gevorderd tot in ieder geval het begin van de middag. De zon krijgt de kans zijn droogfunctie uit te leven op de uitgespreide was op de ‘bleek’. En we moeten ons al erg vergissen als we rechts voor de gevel niet een ‘droegrak’ zien staan. Ook bent U ooggetuige van de eerste meters van de Propstrasingel, die zich westelijk tussen huisnummer 15 en nr. 17 (Van Gend en Loos) perst om zijn ‘pad’ verder langs het lattenhek van de bleek te vervolgen richting het zuiden tot de dwarsgracht. 

De data van deze foto willen we U niet onthouden. De foto is afkomstig uit de familie ‘van den Berg’ en is gemaakt omstreeks 1908. Inmiddels is eigenaar geworden een telg van de Taconis-familie - Johannes Hendrikus Taconis - die is getrouwd met Geertje Alberts Propstra. Zij is door een scheiding van goederen in het bezit gekomen en waarschijnlijk hebben de Taconismannen het schuurgedeelte bestemd voor opslag van goederen voor hun tabaksfabriek aan de Munnikssteeg. Daarom zal meesterknecht Johannes Lambertus van den Berg de eer te beurt zijn gevallen het huis te mogen bewonen. In mei 1910 zal hij zijn 50 jarig dienstverband vieren bij de tabakskerverij van Taconis en wordt voor de 61 jarige jubilaris een feest gepland bij Hotel Jager. (NvFrl. 20-5-1910)

De foto van het pand is nog niet eens zolang in het bezit van het museum, getuige het hoge fotoarchiefnummer 14.296.

Voorgeschiedenis van het perceel A-387.

Verder draait het in deze aflevering van onze HIP-Time om de oervorm van dat centraal gelegen perceel op het fragment van de kadastrale minuutkaart uit 1832 van de kadastrale gemeente Heerenveen, sectie A, nummer 387. Steeds nemen we een periode, waarvan we hebben uitgezocht welke personen (persoon, echtpaar, gezin of familie) het boerderijtje met de schuur in huur hebben gehad en er hebben gewoond. Daarbij proberen we vanaf 1832 langzamerhand terug te zoeken naar het ontstaan van het perceel.

De wisseling van het eigendom speelt bovendien ook steeds mee en daarvan willen we U ook op de hoogte brengen. Na de overtuigende boerderijfunctie (veehouderij) heeft het ongetwijfeld ook andere bestemmingen gekend. Wat is niet steeds (helemaal) duidelijk.

1828-1832 Roelof Hendriks van Rheen en Martje Alberts Propstra

In 1832 is het ‘huis met schuur’ met huisnummer 264 weliswaar eigendom van de weduwe Albert Hendriks Propstra met een grootte van 10.20 are en een gebouwde waarde van 45 gulden, maar het wordt bewoond door dochter Martje Alberts Propstra en schoonzoon Roelof Hendriks van Rheen, afkomstig uit Alkmaar en net als zijn vader ‘schipper’. Van welk type boot weten we niet, wel dat hij in 1832 huurder wordt van “De Twee Gebroeders” van 95 ton ‘met reil en treil’ (dus: met alles wat erbij hoort) voor 8 jaar tegen een huurprijs van fl.240,- per jaar. De verhuurders zijn Bartle Pieters Cats en de weduwe van Syger Pieters Cats, scheepstimmerlieden op de Heerenwal op de scheepswerf “De Morgenstond” ter hoogte van de latere Stationsweg.

Roelof en Martje zijn op dat ogenblik resp. 37 en 36 jaar en gebruiken het huis samen met hun vier kinderen: Hendrik van 13 jaar, Trientje van 11 jaar, Jan van 5 jaar en de benjamin Albert van 1 maand oud. De drie oudste kinderen zijn geboren in Nieuwehaske, maar de jongste in dit huis op 15 december 1829. De volkstelling van 1830 heeft hem nog mogen registreren, maar al op 4 januari 1830 overlijdt hij. Overigens is dat het echtpaar Van Rheen-Propstra al eerder overkomen, want kort nadat ze er zijn gaan wonen overlijdt er op 18 juni 1828 hun 15 dagen oude dochtertje Albertje. Haar tweelingzusje Maaike gaat bovendien vier weken na haar geboorte op 4 juli 1828 dezelfde trieste weg. Zelfs buurman J.C. Mann, genees-en heelmeester, heeft dit niet kunnen voorkomen en verzorgt traditiegetrouw samen met de vader de aangifte bij het gemeentebestuur.

1822-1828 Jacobus Suardus Posthuma

De familie die daarvoor in dit perceel heeft gewoond is geweest Jacobus Suardus Posthuma. Hij is getrouwd met Sjoerdje Reitzes Bijlsma. Als zijn beroep wordt afwisselend koopman en winkelier genoemd. Gebruikelijk in die tijd is geweest, dat in de acte van overlijden tevens het nummer van het huis wordt opgenomen. Dochter Suarda Jacoba, die 5 december 1814 is geboren, overlijdt namelijk op 8 juli 1816 op huisnr. 60 in Heerenveen-Aengwirden.  Vader Jacobus Suardus Posthuma zelf overlijdt op 23 oktober 1826 op 46 jarige leeftijd als ‘aanspreker’ wel in huisno. 264 aan het Breedpad. Ook schoonvader - de 86 jarige Reitze Geerts Bijlsma overlijdt een maand later op 26 november 1826 in dit huis (SCO 4170) Spijtig voor onze zoektocht is, dat de familie in de personele omslag geen aanslagen wordt opgelegd en dus in die lijsten niet voorkomen. Of ze na het vertrek van de voorgaande bewoners er direct zijn komen wonen, mag je eigenlijk wel verwachten.

1805-1822 Bonne Oepkes van der Schoot

Van die vorige bewoners Bonne Oepkes van der Schoot (geb. 1775) en Eile Oepkes van der Schoot (geb. 1784) weten we, dat zowel Bonne als Eile tot en met 1822 op dit adres no. 264 voorkomt in de lijsten van de personele omslag. Van het jaar 1823 is geen lijst bewaard gebleven, maar in 1824 vinden we Bonne van der Schoot (die als ‘tromslager’ of ‘plaatselijk omroeper’ of  plaatselijk tamboer’ wordt aangeduid) op het adres nr. 229 aan het Achterom langs de Molenwijk. Eile van der Schoot verdwijnt - van beroep ‘klerk’, kantoorbediende en ‘commies-griffier bij de regtbank’ - even uit dit deel van Heerenveen, maar in 1830 staat hij bij de Volkstelling op Lindegracht 30 (destijds grietenijhuis).

De Franse tijd - met name de periode 1811-1816 - verwent ons niet bepaald met huisnummerlijsten of adresbestanden. Als er dan in de overlijdensacten ook niemand in die periode overlijdt in huisno. 264 valt niet aan informatie daarover te komen. Maar omdat Bonne Oepkes van der Schoot al in 1809 staat ingeschreven op dit adres, nemen we aan dat hij daar de gehele tijd is blijven wonen. Bovendien staat hij, maar nu ook Eile Oepkes van der Schoot, op nr. 264 in het Plan van Belasting van 1810.

Uit de Leeuwarder Courant van 25 oktober 1813 vernemen we, dat notaris Wesselius Balster Kool van Heerens ‘eerstdaags’ dus binnenkort publiek mag verkopen het ‘Groote Huijs’ met nr. 267. Bovendien de “daar nevenstaande Boerenhuizinge en Schure, waarin een aantal Stallen, zoo voor Koeyen als Paarden worden gevonden, Hornleger, Moestuin, Boomen en Plantagien, gequoteerd no. 264, benevens de achtergelegene allerkostelykste uitgang Greidland, grootendeels in Polder, over het geheel groot ongeveer acht morgens.” (In Friesland wordt voor een ‘Biltse morgen’ land ongeveer 92 are gerekend; de Rijnlandsche morgen van ca. 81.29 are tot ca. 8516 vierkante meter heeft de voorkeur van het Franse bewind in Nederland gehad.)

Het lukte notaris Kool van Heerens in 1813 niet de panden nr. 264 en 267 te verkopen. Hij zal de opdracht hebben teruggegeven aan de familie Semler, die het in februari 1815 via notaris Douwe de Vries door een advertentie in de Leeuwarder Courant van 10 februari 1815 nog eens onder de aandacht brengt van de vermogende Heerenveners. Voor ons onderwerp nemen we ook nu slechts dat deel van de advertentie, waar ons verhaal over zal gaan. De Vries beschrijft het in de percelen II, III en IV als volgt:

“II... Eene daar nevens (naast nr. 267) staande Boeren-Huizinge en Schuure, gequoteerd met no. 264, voorzien van een Boeren-woning, Wagenhuis, Stallinge voor 12 Koeijen en 4 Paarden, met en benevens het daar achter gelegen groot Bleekveld of Hornleger en Cingel.

III... Eene uitgestrekte Moestuin, naast de Cingel van het tweede perceel gelegen.

IV... Ongeveer acht Morgens allerbest Weiland, leggende grotendeels ingepolderd, in 5 Kampen of Stukken, achter de voorschreven 3 percelen.” 

Een kleine toelichting is hier op z’n plaats. Die 5 kampen of stukken weiland moet U zoeken ten zuiden van de dwarsgracht van de Molenwijk in het gebied waar later Krugersdorp, Rodedorp en Blauwedorp worden gesticht (dus langs de Molenwijk, Korflaan, e.d. tot de huidige Koornbeursweg). Op ons bovenstaand kaartje ziet afgebeeld het “groot Bleekveld of Hornleger en Cingel”. Ten zuiden daarvan ligt er dan nog een “uitgestrekte moestuin, naast de Cingel van het tweede perceel”.

Deze verkoop lijkt te lukken, want in de advertentie van 8 maart 1815 wordt de finale toewijzing aangekondigd bij de kastelein Dirk Elzinga in de Terbandsterschans op 17 maart daaraanvolgend. Nieuwsgierig als wij zijn, willen we de voorlopige biedingen met u delen: Het grote huis nr. 267 (thans Kuiper) is ingezet op 7000 guldens. Op no. 264 is geboden 1100 gulden en op de daarachter liggende moestuin 560 guldens. Tenslotte moet die 5 kampen weiland (omtrent 9000 vierkante meter) moet 5094 gulden opbrengen. Waar het grote huis en de boerenwoning met schuur op staan zijn 12 mei 1815 te aanvaarden. De stukken moestuin en weiland kunnen direct aanvaard worden na de finale veiling.

Toch gaat de verkoop niet door. De percelen worden opnieuw ingehouden. Kennelijk acht de familie Semler de opbrengst te gering. Dat mag ook blijken uit het feit, dat b.v. het grote huis nr. 267 is verhuurd aan de ontvanger der directe belastingen Helenus Marinus Speelman Wobma, die in het kohier van de personele omslag van 1816 is aangeslagen en ook uit de geboorte van een dochter op 23 september 1816 in huisnr. 267. (L.C. 27-9-1816).

We worden geholpen door het Museum Heerenveen, waar we in een hangmap van de secretaris van het museum een koopcontract van 12 september 1817 aantreffen. Daarbij wordt door schout Frederik Semler, mede uit naam van zijn zuster Frederica Wilhelmina en broer Carel Semler - ‘als gelicensieerd vrijwillig jager gediend hebbend onder het vrijkorps van Prins Frederik’ - verkocht aan Albert Cornelis Propstra en Rinse Stoffel Koopmans een ‘boerenhuizinge, schuur en hornleger’ met nummer 264. Deze bestaat dan uit de boerenwoning, een wagenhuis, stalling voor 12 koeien en 4 paarden, een daarachter gelegen bleekveld (of hornleger) en een een ‘cingel’.

Uiteraard ten noorden daarvan wonen dan Jan Christiaan Mann, Jacob Kerstes Pleunenburg en Johannes Kalverboer c.s. Ten zuiden grenst het aan het derde en vierde perceel (de moestuin en de voorste oosterse kamp weiland. Ten oosten van de boerderij ligt het bezit van Kalverboer en ten westen “een zeer voortreffelijke, zoo wegens derzelver schoonen stand als uitmuntend fraai uitzicht hebbende Heeren Huizinge” oftewel het Groote Huys.

Wobbe Molles Mollema, koopman-grutter op het eerste deel van de Dracht, blijkt de voorlopige koper voor fl.1100,- na tegen elkaar opbieden met Johannes Kalverboer. De finale koopsom wordt tenslotte fl.1400,- voor Hendrik Alberts Propstra en Rinse Stoffels Koopmans.

Op de lijst van de dorpsomslag van Heerenveen uit 1805 staat tussen Sijmen Gosses en J.C. Mann (naar onze berekening dus nr. 264 van de omslag uit 1809) slechts de voornaam van Bonne .......... Dat zou kunnen betekenen - op 5 mei 1805 is hij met Aaltje Jans Piebenga getrouwd in Oudeschoot - dat hij dienstbaar is de heer Jan Georg Semler én in diens boerenhuizinge en schuur mag wonen. Als dorpsomroeper dient dan mogelijk de ‘heerknegt’ (zoals hij in 1813 in een lijst van weerbare mannen -SCO 211- wordt genoemd) het fransgezinde dorpsbestuur.

De quotisatie van 1808 bevestigt in feite dezelfde locatie - weliswaar onder een ander volgnummer 275, maar tussen Georg Luffler (Löffler) en J.C. Mann.

Maken we nu de stap naar het kohier van de speciebelasting uit 1804, dan wordt het met het aanwijzen van een vorige bewoner van het boerenbedrijf met schuur lastiger. Specienummer 128, 129 en 130 vermelden de verwachte namen: Andries de Lang, Sijmen Gosses en J.C. Mann en vervolgens zijn er dan twee specienummers 131 en 132 aangegeven, alvorens het ‘Groote Huys’ van J.G. Semler met specienummer 133 wordt vermeld.

1797-1805 Pieter van Krugten

De meest aannemelijk oplossing is, dat het specienummer 131 met bewoner Pieter van Krugten het boerenbedrijf met schuur is en dat Wyger Sijses Glastra, die juist dat jaar Jacob Klazes wed. opvolgt in specienummer 132 het latere kadasternummer A-395 bewoont of zo U wilt het huisnummer 266 uit de lijst van 1809. Laatstgenoemde veronderstelling blijkt overtuigend juist te zijn. Maar wie is Pieter van Krugten ??? Deze persoon komt in 1797 uit Leeuwarden en neemt op specienummer 131 de plaats over van H. Braunius, die naar Langezwaag in Opsterland gaat. In 1798 schrijft men hem als Pieter van Crugten, eveneens op specienummer 131. Vervolgens blijft hij tot en met 1804 ingeschreven op nr. 131 in de specie. In de Dorpsomslag van 1805 komt hij niet meer voor. Op de site van Tresoar vinden we bij ‘AlleFriezen’ de overlijdensacte van 21 februari 1838 van Leeuwarden. Daarin lezen we dat Pieter van Krugten is geboren te Montfort in Duitschland. Hij is getrouwd met Trijntje Grasman en 71 jaar oud geworden. In Heerenveen is op 21 juni 1797 geboren zoon Hendrik en het gezin blijkt rooms-katholiek. Op een genealogiesite vinden we dezelfde namen, waarbij Pieter zou zijn geboren in St. Odiliënberg in Limburg in 1769 en 68 jaar oud geworden. Trijntje Grasman is daar met haar doopnaam Catharina vermeld. Over een beroep in Heerenveen wordt niet gesproken. In Leeuwarden blijkt hij zich als ‘sleeper’ verdienstelijk te maken. In dat beroep gaat zoon Hendrik zich ook bekwamen.

1796-1798 Henricus Braunius

Voor de bewoning van de boerderij is Henricus Braunius een ‘vreemde eend in de bijt’. Eigenlijk heet hij Hendricus Hermanus Braunius en blijkt predikant te zijn in St. Johannesga vlak voor hij naar Heerenveen komt in 1795. Hij is geboren in 1743 in Menaldumadeel, en in 1772 gehuwd met Janke of Jantje Durks Drijfhout (1740). Braunius staat dan als predikant in Nes op Ameland. Van 1777 tot 1781 staat hij in St. Johannesga om vervolgens een beroep aan te nemen naar Benedenknijpe. In 1796 eindigt zijn verblijf daar en zal hij de pastorie moeten verlaten nog zonder dat hij een nieuwe beroeping heeft. Wel kunnen we vaststellen, dat zijn vrouw Janke een dochter is van houtkoopman Durks Beernts Drijfhout, oud bewoner van het ‘Groote Huys’ op het Breedpad en voorganger van de sinds 1790 daar wonende Jan Georg Semler. Het lijkt erop, dat de familie Braunius - Drijfhout uit een penibele situatie moet worden geholpen. Ze blijven dan ook maar kort in Heerenveen, want in 1797 verhuizen ze alweer. Hij heeft een beroep aangenomen naar Langezwaag, Opsterland en ze vestigen zich dus daar. (**zie verder de herstelstekst onderaan dit verhaal)

1791-1795 Aaldert Sytses vrouw

We vragen ons nu ook af of de vrouw van Aaldert Sytses niet meer in staat is gebleken de huur op te brengen van specienummer 131 en daarom is gaan verhuizen naar specienummer 95 in Heerenveen-zuid om een perceel met verschillende personen te delen. Op dat nummer 95 wordt zij weer herenigd met haar man Aaldert Sytses, die daar nog woont  en waar zijn vrouw naar toegaat als ze op nr. 131 plaats maakt voor H. Braunius. Zij heeft haar thuis al sinds 1791 op specienummer 131 gehad, terwijl zij samen met haar man in 1789 en 1790 deel uitmaakt van de bewoning van specienummer 129.  Waarom zij - althans volgens de speciekohieren - gescheiden hebben moeten leven blijft mysterieus.

1790-1791 Kristiaan Zivenzee

 Op nr. 131 is er dan inmiddels een Groninger met de naam Kristiaan Zivenzee komen wonen. Niet voor lang overigens, want in 1791 is hij ook al weer vertrokken. Over deze persoon is in Heerenveense archieven, noch in die van de digitale bestanden van it Tresoar (allefriezen) niet ste vinden. Ook in de digitale bestanden van ‘allegroningers’ hebben we hem niet kunnen spotten. Google laat ons in de steek en met www.delpher.nl hebben we evenmin succes kunnen boeken. Hij is vertrokken om plaats te maken voor de vrouw van Aaldert Sytses. Terug naar de eerdere bewoners.

1777-1789 Meine Wijbrens

1749-1776 Wijbren Meines  

Twee familiegeneraties - vader en zoon - bepalen de geschiedenis van dit boerderijpand van 1749 tot en met 1789. Vader Wijbren Meints (Meintes, Meines) vestigt zich in 1749 in het pand en wordt in de speciebelasting aangeslagen voor anderhalve schoorsteen en 2 halve hoofden (grondslag minder dan 600 carolus guldens bezit; vrijstelling voor kinderen). Van 1749 tot en met 1752 staat het perceel geregistreerd onder wisselende specienummers, maar vanaf 1753 wordt het consequent onder specienummer 130 belast. In 1766 begint Wijbren Meines een ‘komelkerij’ - een veehoudersbedrijfje met 11 koeien en 2 rieren; twee jaar later zijn dat 9 koeien en 2 rieren; weer twee jaar later is er een daling naar 4 koeien en 2 rieren. Van 1772 tot en met 1774 worden dat 7 koeien en (gemiddeld) één rier.

In 1775 is Grietje Jans, de vrouw van Wybren Meines overleden, waarmee hij sinds 11 mei 1738 is gehuwd. Zoon Meine Wybrens is op 20 mei 1770 al getrouwd met Antje Jacobs en hebben al drie kinderen als vader Wybren Meines in 1776 besluit, dat zoonlief het bedrijf maar moet overnemen. Meine heeft enige tijd gewoond  (1772-1775) op huisnr. 62 aan de Dracht-oost. Deze gaat  op nr. 130 met gemiddeld 6 tot 8 koeien en 2-4 rieren verder. Het gezin breidt zich flink uit. Van de 11 geborenen zijn twee vrij snel na de geboorte al weer overleden. In 1779 wordt het oude nummer 130 hernummerd naar 131. In 1781 overlijdt vader Wybren Meines, die toch nog vijf jaar lang bij hen heeft ingewoond.

Vanaf 1782 tot en met 1789 blijkt Meine Wijbrens een stabiele veestapel te hebben. In het jaar erna gaat Meine Wybrens naar Nijehaske, maar komt in 1791 al weer naar Heerenveen-zuid, maar dan op nr. 39 (dat is een van de bijgebouwen van het meest westelijke Scheltingahuis).

Uit het Bekkengeldregister van de Burgerlijke Armvoogdij Heerenveen vernemen we, dat de boekhouder op 26 mei 1796 fl.0-12-8 (12 stuivers en 8 penningen) ontvangt “bij de begraving in de Bekken op het kerkhof van Meine Wieberen’s vrouw”. Uit andere uitgavenposten zien we ook, dat Meine Wiebrens zelf door de armvoogdij voor bepaalde klussen wordt ingezet als contraprestatie voor ondersteuning. Zo ontvangt hij op 27 mei 1797 tien carolus guldens voor een jaar ‘weegen in de waag’ en samen met Feite Beerents vrijwel jaarlijks 24 carolus guldens voor het ‘opsteeken der lantaarns’. Met Roel Roels gaat hij ook op driewekelijkse basis langs de huizen ‘met de arremschotel’. Meine Wiebrens pacht het ophalen van het marktgeld en betaalt daarvoor per kwartaal fl.50-10-0 aan de armvoogdijboekhouder. Ook wordt hij wel ingezet als ‘armejager’ en verdient daarmee per kwartaal in 1807 fl.23-8-0. In 1809 wordt dat beschreven als ‘tractement voor oppassen om de bedelarij te beletten’.

Triest is het dat hij in die periode twee keer een dochter moet laten begraven. Op 15 september 1801 wordt ‘bij de begravinge van Meine Wiebrens zijn dogter (genaamd Geiske) in de bekken op het kerkhof fl.1-10-8’ ontvangen. En op 29 juni 1802 opnieuw een dochter van Meine Wiebrens fl.0-17-14.

Op de 11e van lentemaand (maart) 1810 wordt Meine Wiebrens zelf het onderwerp van een begraving door zijn overlijden. Hij is inmiddels 69 jaar, gehuwd geweest en heeft nog twee kinders uit één huwelijk. Dit is beschreven in een DTB (Begraafboek in Tresoar, nr. 592 over de periode 1806-1811, met woonplaats Heerenveen.)

Nazaten van deze twee stamgeneraties zijn zich rond 1810-1811 van de toepasselijk familienaam ‘De Boer’ gaan bedienen, hoewel ze de familienaam niet hebben bevestigd bij acte van naamsaanneming. Maar na 1811 gebruiken de nazaten wel deze familienaam. Zo passeert notaris W.B. Kool van Heerens op 26 april 1813 een volmacht van Roelof Keizer uit de Lemmer met toestemming tot het sluiten van een huwelijk van zijn dochter Lijsbeth Roelofs Keizer met Wiebrand Meines de Boer uit Heerenveen. (T26, inv. 55004, akte 123), zowel in het frans als in het nederlands.

************************

**Hersteltekst over de persoon van H. Braunius (1796-1798):

Door alert reageren op de bovenstaande tekst door Wiecher Ponne uit Meppel zullen we diep door het stof moeten. Wiecher Ponne heeft namelijk in zijn stamboom twee naamgenoten, welke een huwelijksverbintenis zijn aangegaan met ene Braunius. Gerrit Pieters Ponne (geb. 1772)huwt  (1795) met Johanna Maria Braunius (geb. 1776), dochter van de predikant Ds. Hendricus Braunius met standplaats De Knijpe-‘t Meer (1782-1808). En diens zuster Hiltje Pieters Ponne (geb. 1774) huwt (1796) met Hermanus Fredericus Braunius (geb. 1773).

Het huwelijk van Hiltje en Hermanus Fredericus wordt kerkelijk gesloten op 10 januari 1796 in de kerk van Benedenknijpe, Herv. Gemeente De Knipe-’t Meer. We mogen aannemen door zijn vader Ds. Henricus Braunius.

Ten onrechte heb ik - zonder daarvoor de juiste aanwijzingen te hebben - de predikant voor de bewoning van het boerderijtje in aanmerking laten komen. Ponne attendeert mij er op, dat hij tot 1808 als predikant in de Knipe c.a. heeft gestaan. Hij noemt daarvoor terecht als bewijs Romeins ‘Predikanten in Friesland’ en ook de vermelding op de site <http://www.theologieportaal.nl/predikantenlijst >. Die gegevens wordt ten overvloede bevestigd door de speciekohieren van Benedenknijpe-Zuidkant 1795 tot en met 1799. Daar staat iedere keer onder specienummer 18 (de pastorie) zeer duidelijk: Ds. Braunius, 2 Sch., fl.6-0-0. 

Met andere woorden we zullen opnieuw moeten zoeken naar de juiste kandidaat H. Braunius voor de bewoning van ‘ons’ boerderijtje achter het Breedpad. De aanwijzingen in de speciekohieren van 1795 tot en met 1797 zijn overduidelijk.

1795: nr. 131: H. Braunius; 1 Sch; en in de kolom: opmerkingen: eerstbeginnende. Hierbij moeten we als noot wijzen op het feit, dat door de wijziging in de belastinggegevens niet meer het aantal ‘hoofden’ en ‘halve hoofden’ meer worden geadministreerd. Dus: we weten niet of hij er alleen ging wonen of dat hij als nog ongehuwde daar samenwoonde. Ponne vraagt zich hardop af:  “Zou dat ongehuwd samenwonen voor een domineeszoon mogelijk zijn geweest?”  Het antwoord lijkt te moeten zijn: Niet waarschijnlijk, wetende uit welke sociale omgeving beide personen in kwestie afstammen. Bovendien is er nog een ‘onzekere’ factor in de administratie van de speciekohieren.

In het deel van het jaar “1796; nr. 131; H. Braunius; 1 Sch; en in de kolom: opmerkingen: eerstbeginnende” vinden we exact dezelfde tekst als in het boekdeel 1795. Dat is zeer merkwaardig en de gedachte, dat deze administratie - mogelijk door de veranderde omstandigheden in de heffing daarvan door de roerige tijd van omwenteling naar het fransgezinde bewind - minder accuraat is bijgehouden.

Het begrip ‘eerstbeginnende’ hebben we steeds kunnen interpreteren als ‘ persoon die voor het eerst als zelfstandig persoon een huis bewoont’. Een inwonende knecht wordt als zodanig tot de ‘familie’ gerekend in deze tijd.

De sleutel tot de echte oplossing zullen we moeten vinden in het speciejaar 1797. De aanwijzing in de kolom ‘opmerkingen’ zijn in alle opzichten van toepassing op de zoon van Ds. Braunius, nl. Hermanus Fredericus Braunius als we lezen: “ Heerenveen-Zuid 1797. nr. 131. H. Braunius, na Langezwagen in Opsterland, nu: Pieter van Krugten”.

Na de huwelijksvoltrekking van Hermanus Fredericus en Hiltje op 10 januari 1796 wordt op 9 mei 1796 hun eerste zoontje Henricus geboren te ‘t Meer en ten doop gehouden op 29 mei 1796 in de Kerk van Benedenknijpe. Dat Hiltje na het kraambed ook naar Heerenveen is gegaan om bij Hermanus F. te wonen, mogen we concluderen uit het ‘Bekkengeldenregister’ van de Algemene (= Burgerlijke) Armvoogdij Heerenveen.  Daar wordt een bedrag van fl.1-3-6 (1 carolus gulden, 3 stuivers, 6 penningen) als inkomst geboekt door de armvoogdijboekhouder op 4 augustus 1796 met de tekst: “Bij de begravinge van het kind van Harmanus Braunius in de Bekken op het kerkhof ...  fl.1-3-6”. 

Op welke manier Harmanus Fredericus Braunius het brood moet verdienen voor hem en de zijnen is nog niet aan de orde geweest en valt uit de bovengenoemde stukken niet te beantwoorden. Laten we daarvoor even naar zijn familie kijken en de mogelijkheden bekijken gezien zijn afkomst. Vader is predikant, moeder is de Janke Drijfhout, dochter van de rijke houtkoopman Dirk Berents Drijfhout (1701-1773). Deze is eigenaar-bewoner geweest van het Grote Huis aan het Breedpad, welke na het overlijden van zijn weduwe Imke Nannes Musculus in bezit komt van notaris en wijnhandelaar Jan Georg Semler. In het speciekohier van 1789 betaalt Jan Georg Semler voor het eerst zijn speciebelasting over dit pand. Bij die eigendomsoverdracht behoorde vanouds het boerderijtje ten oosten van het ‘Groote Huys’, zelfs zoon Frederik Semler heeft daarmee nog te maken bij de verkoop van het ‘Groote Huys’ en het boerderijtje in 1817.

Harmanus Fredericus en Hiltje vertrekken dus in 1797 naar Langezwaag in de Wijngaarde. Daar wordt op 5 september 1797 geboren dochter Janke, en op 30 maart 1799 zoon Henricus. (Tresoar-Allefriezen). Vervolgens vertrekken ze naar Joure (Haskerland), waar dochter Johanna, zoon Pieter (1e), dochter Tetje, zoon Hendrikus, zoon Pieter (2e) en dochter Froukje (1e) worden geboren. In haar geboorte-akte van 5 juli 1812 komt als beroep van haar vader voor: ‘kantoorbediende’. Daarna worden nog geboren Froukje (2e), Gerrit en Imkje.

Speculerend over zijn administratieve opties is het niet ondenkbaar, dat door de omwenteling veel administratief personeel nodig was. Jan George Semler, zelf notaris en medevormgever van de omwenteling in Heerenveen en Friesland, heeft het taalvaardige talent van Harmanus Fredericus (zie de tekst van de overlijdensadvertentie van zijn vader in de Leeuwarder Courant van 27 augustus 1808) voor de vele nieuwe taken onderkend en mogelijk kunnen inzetten. Uiteraard kent Semler de familie van nabij. Hij was immers in 1796 nog de eigenaar van dit boerenspultsje met een knap woonhuis daarbij.

2016, juni 13: met dank aan Wiecher Ponne

***************************************************************************************************

Aan het slot van dit verhaal laten we U een detail zien van een luchtfoto uit 1921 met daarop centraal het vroegere kadastrale nummer A-387 en links daarvan het rijtje huizen, waarachter het altijd verscholen heeft gelegen.

***************************

2016, juni 4 - wibbo westerdijk - hip-backup 

HIP-TIME MAGAZINE 129: 1ste  HEERENWAL vóór 1906

ALGEMENE INLEIDING

Bij het documenteren van de huizen van de Heerenwal (tot 1934 staand in het dorpsgebied van Nijehaske en derhalve in de gemeente Haskerland) is de periode vanaf 1830 tot 1934 (zelfs met behulp van oude foto’s) voor de doorsnee-inwoner van Heerenveen een lastig te nemen hindernis. De eerste problemen worden al opgeworpen bij de start van het kadaster in 1832. De minuutkaartgegevens, waarop de Heerenwal gedocumenteerd zou moeten zijn met de percelen van de woningen en de erven (lees: tuinen), is als aparte uitsnede in een noodzakelijke andere schaal getekend aan de rand van de grote kadastrale minuutkaart. Het vele raadplegen en wijzigen heeft binnen de kadastrale organisatie kennelijk zoveel gebruiksschade aangericht dat het verschrikkelijk moeilijk is een zuiver en absoluut verantwoord beeld daarvan te geven alleen op basis van het kaartbeeld (met in de percelen de handmatig geschreven kadastrale nummers) te ontcijferen.

Met de introductie van de digitale beschikbaarheid b.v. op de HIS-GIS website, is daarom helaas gekozen voor het niet opnemen van deze uitsnede in de bestanden. De hoop, dat er een poging tot reconstructie van de gegevens zou worden ondernomen door deskundige onderzoekers om in dat manco te voorzien, is tot op heden ijdel gebleken. Bij het tot stand komen van de maquette van het Heerenveen (schaal 1:70) voor het Museum Willem van Haren (thans: Heerenveen Museum) hebben de werkgroepleden niettemin geprobeerd - met behulp van kadasterkaarten en kadastrale gegevens én steun van een oud-medewerker met kennis van gebruikte codes  - verantwoorde keuzes te maken. Die pogingen zijn vastgelegd in ringbandmappen en staan ter beschikking voor verdere onderzoeksdoeleinden.

Hiernaast ziet U de uitsnede van de minuutkaart Nije-en Oudehaske 1832 (nr. MIN02064A01) van it Tresoar.

De tand des tijds heeft met name aan de randen van de kaart zijn sporen overtuigend nagelaten.

Met behulp van de O.A.T. , een sterke loep én een flinke dosis gezond verstand valt er nog wél iets van te maken.

Synchroon met de bestudering van de minuutkaartbeelden heeft men gebruik moeten en kunnen maken van de inhoud van de Oorspronkelijke Aanwijzende Tafels 1832. De beschrijvingen van de percelen, met de eigenaren van de opgemaakte leggers, hun perceelgrootten en hun bestemmingen en de daarvoor aangewezen kadastrale nummers hebben daardoor een beter beeld van de situatie aan de werkgroepleden verschaft.

Ook complicerend is de omstandigheid geweest, dat de Heerenwal in Nijehaske tot 1934 alleen voorkomt in de archiefbestanden van Haskerland. De toegankelijkheid van het archief van Haskerland in Joure is bovendien weer net een tikje afwijkend van die van Heerenveen, waarin we redelijk de weg kunnen vinden. Dat ligt dus bij de Joure iets anders. Niettemin ...

Van al deze inspanningen willen we gebruik gaan maken bij de beschrijving van de bovenstaande foto, die uit het prentbriefkaartenarchief van het Heerenveen Museum afkomstig is. Het blijkt een uitgave van de N.V.  Heerenveensche Boekh. v.h. A.L. Land met als opschrift: “Groet uit Heerenveen. 2700.” De adreszijde is ongescheiden, zoals gebruikelijk is geweest vóór de verandering van de Postwet 1905. De oudste datumstempel van de vier Heerenveense exemplaren is overigens uit het jaar 1906.

Natuurlijk hebben we ons ook even op de hoogte gesteld van het aanbod van het Fries Fotoarchief en zien daar tot onze grote verbazing voor exact dezelfde foto een compleet andere beschrijving. Onder nummer 52032 luidt deze: “Dorpsgezicht van Heerenveen, waarschijnlijk de Schans, maar het kan ook de Fok of de Herenwal zijn. Over het water ligt een brug”. Het opschrift meldt ons: “KIEK te HEERENVEEN”. Als datering wordt een periode gehanteerd “1900-1950”, hetgeen wel erg ruim is genomen ons inziens. Wel bijzonder is dat als fotograaf wordt aangemerkt “Schnabel, Sc.”. De afmetingen 7.5 x 11 cm zijn die van een prentbriefkaart.

Voor Heerenveense begrippen is de beschrijving zeer ruim geïnterpreteerd en weinig gedetailleerd. Voor de standaard van het Fries Fotoarchief loont het de moeite om de ontstaansperiode van deze foto toch nog eens te vergelijken met opnamen uit latere tijd.

Afgezien van het pand met de ronde deur op de hoek van de Stationsstraat met de 1e Heerenwal is en het tweede daarvan ten zuiden staande pand met de tuitgevel is er op het rijtje op onze foto van vóór 1905 geen enkel pand meer in de originele staat. Het stukje straat vanaf de linkerkant van de foto tot aan de Stationsstraat (in totaal 9 panden) is qua bouwstijlen niet meer te vergelijken met de huidige bebouwing. We nemen deze keer een drietal panden uit de serie van negen.

PAND HEERENWAL 64

Het meest linkse pand op onze foto uit het begin van de 20 eeuw oogt als een voornaam pand met een traditionele voorgevel (raam-raam-deur-raam) met een ondiep voortuintje omsloten door een gietijzeren hek en voorzien van een forse dakkapel. De breedte van de voorgevel is in de periode tussen 1887 (het Netteplan) en 1913 (Waterleidingkaart) tot stand gekomen en heeft als gevolg daarvan het kadastrale nummer A-4343 gekregen. In 1887 zijn dat nog twee naast elkaar staande smalle huisjes met de kadastrale nummers A-2856 (huis), A-2855 (huis), plus A-2854 (tuin). Echter, de drie oorspronkelijke nummers zijn A-1573 (huis), A-1574 (huis) en A-1575 (tuin). Twee huisjes en één tuin betekent in dit geval, dat het gaat om een bezit, een eigendom van de Roomsch Catholijke Armen van Heerenveen. De gebouwde waarde van de huisjes voor de belastingaanslag is gesteld op fl.15,- en de bewoners zijn bevoorrecht wegens hun katholieke geloof daar te mogen wonen.

Die bewoners zijn 1830 bij de Volkstelling onder huisnummer 43: het gezin van Anthoon Beekman, plaatselijk commies, bestaande uit 6 personen, en onder nr. 44: Antje Steenbergen, wed. van Andries Hendriks Bleeker, arbeidster, en een kleinkind Johannes Andries Bleeker van een jaar oud. Inwonend noteren we de wed. Johanna Franzes de Jong, 63 jaar oud en eveneens arbeidster. In 1842 wordt de - inmiddels - weduwe Beekman door de R.K. kerk bedeeld en Antje Steenbergen door de armvoogdij van Nijehaske. Bij laatstgenoemde woont in zekere Jan Melijn / Melein. De bewoners uit latere lijsten zijn jammer genoeg niet met zekerheid vast te stellen.

De grote verandering kunnen we waarnemen op de Waterleidingkaart van 1913. Daar blijken alle drie de kadastrale nummers te zijn samengevoegd tot het nieuwe nummer A-4343. En wat in dit verband belangrijk is, is dat dit kadastrale nummer is gekoppeld aan een huisnummer. Dat is overigens gebeurt in het jaar 1911, waarin de raad van Haskerland het besluit heeft genomen een complete vernummeringsronde door te voeren. Er is in de laatste jaren van de 19e eeuw enorm veel bijgebouwd op de Heerenwal, hetgeen in dit geval overtuigend blijkt. Tot 1911 is het huisnummer 55 gangbaar geweest, maar nu wordt het verhoogd tot nr. 79. Plezierige bijkomstigheid is dat de voornaamheid van het pand enigszins wordt bevestigd door een advertentie in de Hepkemakrant van 15 juni 1915. De bewoonster van dat ogenblik Mevr. Korf-Wiegersma, Heerenwal 79, Heerenveen, blijkt de weduwe te zijn van de in 1901 overleden Klaas Adams Korf. Verder blijkt uit het adresboek van 1922, dat het een familiehuis is geworden door de bewoning van zoon Wieger Klazes Korf en zijn gezin. Helaas eindigt op 13 juni 1928 het leven van Wieger Korf op 57 jarige leeftijd in dit huis. Omdat de weduwe met drie nog ongehuwde kinderen niet meer op dit adres voorkomt in het provinciale adresboek van 1928 is de conclusie, dat ze nog datzelfde jaar is verhuisd.

De nieuwe bewoner vinden we in het adresboek van 1934 en heet D. van der Zwaag, die als meubelmaker door het leven gaat. Hij afficheert zich in 1916 als ‘Schoorsteenmantelfabriek”, woont in 1922 op de 1e Heerenwal nr. 83 en adverteert in 1926 met ‘Complete Meubilering’.  Douwe van der Zwaag adverteert voor het eerst in de Hepkemakrant van 7 maart 1930 met “Het Meubelhuis” op Heerenwal 79 en op 17 maart 1933 blijkt hij zijn zaak te hebben uitgebreid met Heerenwal 100. Dat is dan een pand op de tweede Heerenwal.

In 1934 blijkt het huis no. 79 te zijn vernummerd naar no. 64.  Hij blijft in dit pand zeer lang zijn ambachtelijk bedrijf uitoefenen, maar volgens de adresboeken wordt zijn beroep vaker omschreven als ‘meubelhandel’ en ‘meubelhandelaar’. In 1955 meldt de Heerenveense Koerier, dat de seizoenopruiming van de ‘algehele woninginrichting’ van D. van der Zwaag in het ‘Meubelhuis’ plaats zal vinden in de panden Heerenwal 63-64-65. Dat betekent een behoorlijk expansiedrift van deze ondernemer, maar tevens bijna het einde daarvan. Hoewel ... met de Heropening van “Het Meubelhuis’ v.h. Douwe van der Zwaag op dinsdag 17 december 1957 blijkt, dat hij een ‘huurder’ heeft gevonden in de persoon van M.P. Kouwenhoven. Dat wordt bevestigd door de woningkaart, want Douwe van der Zwaag vertrekt 30 november 1957 naar Heerenwal nr. 17. Mattheus P. Kouwenhoven vestigt zich volgens diezelfde kaart vanuit Voorburg in de bedrijfswoning nr. 64 op 2 december 1957. In zijn advertenties als ‘woninginrichter’ spreekt hij alleen nog over de panden nr. 64 en 65.

Aan het annexeren van dat pand nr. 63 zit een ‘vreemd luchtje’. Dat nummer staat namelijk beschreven in de adresboeken van 1936 en 1938 met als gebruiker H. Posthumus, koopman in manufacturen, en in die van 1949 en 1954 als gebruikster  A.T. Posthumus, winkelierster.

Vaststaat dat het “Zakenpand met afzonderlijk pakhuis en werkplaats” op maandag 2 oktober 1967 in Hotel Smid aan de Schans publiek zal worden verkocht. De advertentie van notaris S. Hoekstra geeft enkele waardevolle details, maar blijft hardnekkig alleen Eerste Heerenwal no. 64  noemen. De kadastrale grootte is 6 are 88 centiare en het ruime pand heeft een frontbreedte van plm. 14 meter - dus toch twee samengetrokken panden - en een vloeroppervlakte voor winkel, toonzaal en pakhuis van plm. 300 m2. Opnieuw gaan onze wenkbrauwen fronsen wanneer we nu lezen, dat sedert 1920 in het pand een goed beklante meubelzaak annex gehele woninginrichting is geëxploiteerd. Zou daar sprake kunnen zijn van een zetfoutje: 1920 in plaats van 1930 ?

Die verkoop betekent voor Kouwenhoven een grote opruiming (daarop vooruitlopend is hij op 17 oktober 1966 alvast verhuisd naar Oranjewoud, Brouwerslaan 14). Hij kan natuurlijk in de Minckelersstraat in de winkelgalerij “De Passage” bij de herstart in september 1967, niet beginnen met ‘winkeldochters’. Op 17 oktober 1967 verschaft de Friese Koerier over de nieuwe eigenaar duidelijkheid. De 6.88 are van het zakenpand, met woonruimte, vrijstaand pakhuis en aangebouwde werkplaats, erf en flinke tuin wordt voor fl.49.600,- het bezit van C. Griek. Inmiddels verhuist Cornelis Griek op 27 juni 1968 van de Vuurvlinderstraat naar de bedrijfswoning nr. 64 bij de zaak. De Friese Koerier van 29 juni 1968 volgt het verloop van de inrichting en verhuizing van het Technisch Installatiebureau Griek, die van amper 12 m2 op de tweede Heerenwal 158 nu de beschikking heeft over 100 m2. Met name is geïnvesteerd in etalageruimte voor het assortiment radio's, (kleuren) televisie-ontvangers, kachels, ijskasten, wasautomaten, lampen, droogkappen, enz.  Vader Johannes Griek heeft lange tijd te boek gestaan als ‘lood-en zinkwerker’, terwijl zoon Cor Griek er een moderne vorm en uitbreiding aan gaat geven. Het is bovendien op de groei gekocht.

De rest van de bedrijfsgeschiedenis van het Technisch Installatiebureau Griek kent bijna iedere Heerenvener boven de dertig jaar.  In 2005 wordt een fusie met Haskotherm Installatiebedrijf uit Joure in gang gezet, die twee jaar later in een nieuw onderkomen op bedrijventerrein De Kavels tot meer efficiëntie zal moeten leiden. Dat gaat helaas niet lukken, want de installtiebedrijven Griek TIB BV en Haskotherm BV worden in januari 2008 failliet verklaard. Sietsma installatietechniek BV uit Drachten neemt begin februari de beide bedrijven over, maar de naam Griek Techniek BV onder directie van Johannes de Vries blijft de werkmaatschappij.  De ontwikkelingen gaan zo snel, dat in datzelfde jaar Griek TIB te Heerenveen door ITD (Installatietechniek & Domotica B.V) wordt geannexeerd en Sietsma Installatietechniek in 2014.

Het pand Herenwal 64 / 65 voert op de gevel (Google Maps): ‘JAMA Zonwering Raamdecoratie’. Overigens heeft dit bedrijf volgens Google ook op de Herenwal 183 een vestiging.

PAND HEERENWAL 67

Het tweede pand op onze foto is niet nr. 66, want dat is als huisnummer niet verder gekomen dan de status ‘pakhuis’. Dus richten we ons op Heerenwal 67, maar dat is pas in 1934. Het begint in 1832 met het eigendom van de koopman Jan Hendriks Pasveer. Hij heeft in eigendom de kadastrale percelen A-1576 (huis, met het huisnummer 45), A-1576a (looierij) en A-1577 (tuin). 

De daarbij behorende lijst van bewoners is gedateerd: 1830.  Op dit adres staan die families geregistreerd, te weten Jan Hendriks Pasveer, 41 jaar, koopman en winkelier, en zijn vrouw Trijntje Oeges Veenstra, 40 jaar. In hun huwelijksacte is Jan nog varensgezel en wordt Trijntje naaister genoemd, maar dat is al op 20 december 1815. Ze hebben geen kinderen gehad en hebben zich kennelijk gericht op verhuur of inwoning. Wel is Jan regelmatige klant bij het notariaat. Tot hun gezin behoren dan ook twee kinderen van Abe de Nes: Baukjen van 16 jaar en Trijntje van 11 jaar. Zij zijn familie van Trijntje Oeges Veenstra, want  Elske Oeges Veenstra is hun moeder. Vader en moeder zijn beide al overleden en deze twee wonen derhalve bij Tante Trijntje en oom Jan.

De tweede familie, welke onder huisnummer 45 zijn domicilie heeft, is het gezin van Heere van der Schaar, schipper en 30 jaar én zijn vrouw Annigje Joukes Reinderts, 33 jaar. In 1830 hebben ze een dochtertje Antje van 1 jaar oud en in 1831 staan ze in een personele omslag onder huisnummer 45c. En tenslotte is er het derde gezin, dat van de pottebakkersknecht Sjoerd Sjoerds Knaap, 38 jaar en IJkjen Luitzens Wielinga, eveneens 38 jaar. Hun dochter Trijntje van 12 en zoontje van 3 jaar Jacob hebben bovendien nog wat aanspraak van pottebakkersknecht Sijtze IJnzes de Vries, die inwonend is. In een lijst van gezinnen van 1834 staat de bewuste Jan H. Pasveer als winkelier en koopman op volgnr. 61 op de lijst en hij heeft op dat ogenblik ook nog huisnummer Heerenwal 45. De samenstelling van zijn gezin is dan dezelfde als in 1830, namelijk 1 manlijk persoon en 3 vrouwen. Op volgnummer 62 wordt vermeld - maar eveneens onder huisnummer 45: Knaap, Sjoerd J. Zijn zoontje is gestorven 26 september 1833, zodat het gezin nu nog 1 manlijke en 2 vrouwlijke leden telt.

Op de lijst van bewoners van het jaar 1842 van Nijehaske laat Sietse Krikke weten, dat er op huisnummer 45 vier gezinseenheden worden genoemd, t.w. Jan Hendriks Pasveer (geb. 1788) en nog steeds winkelier en koopman; Sjoerd Knaap, op dat ogenblik zonder beroep; Klaas Brouwer, beurtschipper; Janke J. Wijntjes, zonder beroep, en onder nummer 45a: wed. K. Terpstra.

Bij de bewonerslijst van 1852 blijkt het huisnummer van Jan Hendriks Pasveer te zijn gewijzigd in het huisnummer 59 en heeft hij voor zijn bestaan het beroep van schipper weer opgepakt. Onder het nummer 59a staan Jan Douwes Hemstra, timmerman, en ook Antje Wiebes Knijpstra, wed. J. van der Meulen.

De aanvankelijke kadastrale nummers A-1576 (huis), A-1576a (looierij) en A-1577 (tuin) worden op de kaart van 1868 vervangen - van de Heerenwalzijde naar de erfscheiding - door de nummers A-2857 (huis), A-2858 (huis met erf) en A-2859 (pakhuis), terwijl op het netteplan van 1887 en op waterleidingkaart de situatie -van Heerenslootzijde tot de erfscheiding - is vernummerd naar A-3291 (huis), A-3292 (huis), A-3293 (huis) en A-2859 (huis).

Bij de omnummeringsoperatie van Haskerland in het jaar 1911 staan daarvoor als ‘oud nummer’  56c, 56b, 56a en 56, terwijl als ‘nieuw nummer’ geldigheid krijgen A-80, A-81, A-82 en A-83. De letter ‘A’ is het wijknummer ! Als extra aantekening is daarin tevens bijgeschreven, dat A-81 de status van ‘pakhuis’ heeft gekregen. In 1922 wordt weliswaar onder no. A-81 nog de naam van mej. G. Sluiter genoemd, maar zij is beslist de laatste bewoner geweest. Met huisno. 56a is iets vergelijkbaars aan de hand. Dat wordt na die vernummeringsoperatie no. A-82 en wordt in 1922 en 1927 bewoond door de wed. C. van der Werf, zonder beroep. Later wordt van beide nummers nooit meer melding gemaakt.

Over het nieuwe nummer A-80, welke in 1934 bij de Heerenveen-één samenvoeging het nummer Heerenwal 66 heeft gekregen, is er nog sprake van bewoning tot 1938. In het adresboek 1922 (de eerste na 1911) is bewoner van Nijehaske A-80: F.W. Westink, stoker van de gasfabriek. De adresboeken van 1927 en 1928 noemen J. B. van Dijk, zonder beroep, als bewoner, en in de boeken van 1934 en 1936 is de opperman J.N. Kok hoofdbewoner en in 1936 de fabrieksarbeider N. Kok medebewoner. Vanaf 1938 zijn er geen vermeldingen meer van het nummer Heerenwal 66 in de adresboeken. Afgebroken ?

Het oude nummer 56 (tot 1911) wordt gewijzigd in én identiek verklaard aan het nummer Nijehaske A-83 (vanaf 1911).  Overal op de Heerenwal duikt de naam ‘Pasveer’ op. Zo ook in 1919. In een grote advertentie in het Nieuwsblad van Friesland van 14 maart 1919 van de wed. H. Pasveer & Zoon, die op Zaterdagavond 6 uur de opening van de nieuwe zaak ‘Pasveer’s Goedkoope Bazar’ in het vooruitzicht stellen. “Porcelein, Glas, Aardewerk en Galanteriën” worden tegen zeer lage prijzen verkocht. Door een combinatie van zaken in Heerenveen, Meppel en Hoogeveen hebben ze grote partijen kunnen inkopen. Het meest opvallende in deze advertentie is dat ze twee nummers op de Heerenwal bezetten, namelijk nr. A-83 ( en dus eerder no. 56) en no. A-89 (meer naar de Stationsstraat eerder no. 62, maar - en dat is belangrijk - later in 1934 is dat no. 69a/70). Op de originele foto 01187 van Museum Heerenveen is - naast de slogan ‘DE GROOTE BAZAR’ langs de gevelplank - in het bovenlicht van de winkeldeur de naam ‘Pasveer en zoon’ duidelijk waar te nemen. Volgens het adresboek van 1922 is de zaak dan definitief alleen functioneel op het nummer A-89.

D. van der Zwaag is volgens het adresboek 1922 dan de gelukkige gebruiker van dat Nijehasker wijk-nummer A-83. Hij staat aangegeven als winkelier. Een gezamenlijke advertentie in het Nieuwsblad van Friesland van 2 juli 1926 vertelt ons, dat je goedkoop kunt winkelen op de 1ste Heerenwal en o.a. ook bij D. van der Zwaag voor “Complete Meubilering”.  In het adresboek van 1927 wordt hij eveneens onder A.83 genoemd: meubelmaker.  Ook in 1928 geeft het Provinciale Adresboek voor de meubelen als adres D. van der Zwaag. Eerder hebben we D. van der Zwaag in 1930 al laten verhuizen naar Heerenwal nr. 79, zodat er een opvolger moet zijn geweest tussen 1930 en 1934. Groentenhandelaar J. Liemburg wenst zijn clientèle op 31 december 1933 namelijk vanuit de Nieuwstraat nog een voorspoedig nieuwjaar en gaat in de loop van 1934 het pand Heerenwal 67 betrekken. Dat althans is de conclusie uit het adresboek 1934.

Deze acht pas op 15 juni 1940 de tijd gekomen om te vertrekken naar Tjalleberd 263 (woningkaart). Inmiddels heeft hij dan al een tijdje onderdak gegeven aan Sijbren de Vries, die op 6 december 1939 van Opeinde naar de Heerenwal is gekomen om de groentehandel voort te zetten. Hij doet dat 18 jaar lang, want hij vertrekt pas op 24 oktober 1958 naar de gemeente Tietjerksteradeel. Zijn opvolger blijft in dezelfde branche en heet Jan Bijlsma, die op 6 november 1958 de kisten stapelt, maar op 25 juli 1961 naar de Herenwal 112 gaat. Kort daarvoor heeft hij nog een poging gedaan om via een aanvraag voor vergunning (nr. 147-610 gedateerd 15 juni 1961( door aannemer H.R. de Vries van de Dubbele Regel een forse verbouwing ter waarde van fl.26.000,- het winkel-woonhuis te vergroten tot groentenwinkel-woonhuis. Maar ... omdat hij op 8 augustus 1961 de leges nog niet heeft voldaan, valt er een brief van B. en W. in huize Bijlsma op de mat.

De ‘belanghebbend’ verzoekt in verband hiermee intrekking van de bouwvergunning en restitutie van de leges. We moeten aannemen dat hier sprake is geweest van een zeer ernstig conflict ?!

Kennelijk mag hij dan enige tijd wonen in het huis, welke Smilde kort daarvoor van Hendrik van Leuveren heeft opgekocht. Maar eind 1962 heeft hij zich al weer gevestigd op de 1e Heerenwal op het nummer 49. Daarvan maken de adresboek van 1964 en 1966 trouw melding, zelfs de opvolger raakt bekend door een winkelbedrijvenlijst van 1970 namelijk W. van der Schaar, Heerenwal 49. Ook hij is groentenhandelaar.

Heerenwal 67 heeft enige tijd kennelijk geen bewoner gehad, maar pas op 24 maart 1964 wordt op de woningkaart bijgeschreven Pieter van der Veen. Hij is wijnhandelaar en komt dan van Heerenwal 69. Veertien dagen eerder is hij het slachtoffer geweest van joyrijders, die zijn gele Opel Caravan hebben ontvreemd terwijl deze voor zijn huis geparkeerd stond. Bij een inventarisatie van de bedrijven op de Heerenwal in 1998 blijkt P. van der Veen nog steeds op nr. 67 zijn zaak te hebben.

Hoe een en ander te rijmen is met de site van Funda uit 2016, die als het bouwjaar 1945-1959 (men bedoeld denkelijk in de huidige staat gebracht in die periode, dus nr. 67 en 69 onder het tegenwoordige dak) is nog niet duidelijk.

PAND HEERENWAL 68

Dit pand is ooit begonnen als een looijerij (A-1576a) in de tuin. Het is later meer westelijk verplaatst op het perceel A-1576. Het heeft waarschijnlijk in de geschiedschrijving over de plaats van de synagoge veel verwarring gezaaid. In  de concordans op basis van de woningkaarten is er zelfs sprake van ‘paardenstal’, maar wordt later ook ‘pakhuis’ genoemd. Het heeft achter in de tuin “DE GOEDKOOPE BAZAR” gestaan en we mogen aannemen, dat het bij de een of andere verbouwing is opgenomen in de uitbreiding van de nummers 67 en/of 69.

PAND HEERENWAL 69

De Commissie Herziening Grondbelasting Nijehaske (te vinden in it Tresoar onder CHG 523 van het jaar 1832) sluit zich aan bij de Oorspronkelijke Aanwijzende Tafel van kadastraal Nijehaske, wanneer het kadasternummer Nijehaske A-1578 aan de orde is. Dit huis met tuin onder A-1579 wordt beschreven als eigendom van de schipper Jacob Reitzes Roefstra en geschat op een ‘gebouwde waarde’ van fl.30. Overigens is hij nog niet zo lang eigenaar-bewoner, want zijn vader Reitze Frankes Roefstra woonde er in 1825 nog en is in 1828 als weduwnaar overleden. Jacob deelt het huis no. 46 bij de Volkstelling van 1830 als beurtschipper (29) met zijn echtgenote Trijntje Sikkes Vrijmans, 24 jaar. In dat jaar van de Volkstelling heeft Roefstra inwoning van Coenradus Hendricus Barenbrug, een 31 jarige klerk, met zijn vrouw en dochtertje Johanna Dorothea (van 4 maanden).  In een belastinglijst uit 1931 staat deze geregistreerd op huisno. 32a.  Hij heeft dus maar kort bij Roefstra gewoond.

De situatie in 1834 is vervolgens zo, dat het echtpaar nog met zijn beiden is en om de kosten te bestrijden woont eveneens op Nijehaske no. 46 ook de weduwe G. van Terwisga, met in totaal een gezin van vier personen: 2 manlijke en 2 vrouwlijke.  Niets is eeuwig, maar Jacob Roefstra woont ook in 1842 nog op hetzelfde adres nr. 46 op de Heerenwal. Zijn eerste echtgenote is al overleden in 1832, nalatende een dochtertje Sjoerdje. Hij hertrouwt in 1833 met Jeltje Harmens de Bruin. De bijwoning onder het nummer 46a wordt in 1842 gebruikt door Heere J. van der Schaaf.

Tien jaar later in 1852 is een oomzegger van Jacob R. Roefstra, die werkt als veerschipper, de hoofdbewoner van het inmiddels vernummerde huis. Het pand heeft nu nummer Nijehaske nr. 60 en de medebewoner van schipper Johannes Pieters Roefstra maakt gebruik van de ‘bijwoning’. Die persoon is Arend Kolthof. Verder is over hem niets bekend.

Bezien we nu weer de kadastrale kaart van 1868 dan blijken de aanvankelijke kadastrale nummers A-1578 (huis) en A-1579 (tuin) vervangen - van de Heerenwalzijde naar de erfscheiding - door het nummer A-2860. Leggen we het Netteplan van 1887 daarnaast dan geeft deze dezelfde informatie. Zelfs de waterleidingkaart van 1913 bevestigt dat beeld nog eens, maar er zijn in de tuin twee achterelkaar liggende gebouwen, vermoedelijk pakhuizen, opgetrokken en aan weerszijden van het huis bevindt zich een steeg. De zuidelijke daarvan hoort bij dit perceel en de noordelijke heeft lange tijd de toegang mogelijk gemaakt naar de joodse synagoge.

Ook nu maken we een sprong in de tijd en wel naar de omnummeringlijst van Nijehaske uit 1911. Als oud nummer van dit pand wordt gehanteerd het nummer 59. In een register voor de verkoop van sterke drank uit de periode 1882-1885 (arch. HAS 1567) komen we onder nummer 86 tegen Hendrik Kniphorst, Heerenwal nr. 59 met een aanvraag voor een vergunning voor een winkel-woonhuis. Het hernummerde huis wordt in 1911 geregistreerd als Nijehaske wijk A, nr. 85.

In een brief van 10 mei 1997 van Reina Pieters Kniphorst (getrouwd geweest met Rienk Post en destijds wonend in Värmskog in Zweden) sluit zij een foto bij van het betreffende huis. Het is genomen omstreeks 1906 en in de deuropening staat Jacob Albert (1886), de broer van Reina haar vader Pieter Kniphorst (1890). Het huis is eigendom geweest van haar grootvader Hendrik Kniphorst (1849), die is overleden op 18 november 1906 en handelaar en expediteur als beroep heeft gehad. Hij is getrouwd geweest met Janke Wiebes (1848-1909), afkomstig uit Harlingen. Dit huis met een forse dakkapel met op het winkelraam reclame voor ‘De Jong’s Cacao’. Hun  oudste dochter mej. Margaretha Johanna Kniphorst (1876), roepnaam Jantje, dochter van Hendrik Kniphorst en Janke Wiebes, is vanaf 1909 ‘winkelierster’ of ‘kruidenierster’ geweest. Zij blijft ongehuwd en overlijdt in 1931 te Leeuwarden.  Ten noorden van de Kniphorstwinkel voert de steeg met het pand no. 69a (van J.H. Pasveer) je naar de synagoge en het badhuis waar practisch iedere Heerenveense jood ritueel is gereinigd en vervolgens zijn gebeden heeft gememoriseerd (kad. Nijehaske A-2862 en later A-4573).

De winkel van Jantje blijft opereren onder de naam Fa. H. Kniphorst en zij neemt het initiatief om samen met een aantal andere middenstandsbedrijven de clientèle te confronteren met een ‘winkelsluitingsovereenkomst’. Op 1 april 1911 lezen de abonnee’s in de Hepkemakrant: “Ondergeteekenden berichten hunne geachte clientèle, dat met ingang van 1 April, hunne WINKELS alle werkdagen, met uitzondering van den Zaterdag, ‘s avonds na NEGEN uur en des Zondags geheel zullen zijn GESLOTEN. Fa. H. Kniphorst, Albino Mij. (v.d. Hoek), Boersma’s Winkels, U.J. de Jong, Gez. Laagland, Wed. Popma, K. Hovens Gréve.”

Overigens blijft de winkel op nr. 69 ook de uitvalsbasis voor de aktiviteiten van Jacob Albert. Hij heeft een overeenkomst gesloten van de Meppeler Stoom-Wasch-en Strijkinrichting, Electrische Bleekerij van A. Top & Zonen aan de Ruinerwoldsche straatweg te Meppel. Borkent als expediteur op Heerenwal 59 belast zich met ophalen en bezorgen binnen een week.

Op 1 april 1921 vindt er in de Heerenveense expeditiewereld een geruchtmakende gebeurtenis te beleven. De Stalhouderij en het Sleepersbrijf van de Heer J. Tadema wordt overgenomen door een bedrijfsfusie onder de naam “Heerenveensche Stalhouderij en Transportbedrijf”. Het consortium, bestaande uit Jacob Albert Kniphorst, Pieter Kniphorst, Jan Bunt en Gerrit Tadema regelen verhuizingen door het hele land, expediëren goederen in binnen-en buitenland, maken ‘Vigelanten-ritten’ en verhuren paarden en rijtuigen, enz. Zij krijgen de aanbeveling mee van de heer J. Tadema, die de Heerenveense clientèle dank zegt voor het genoten vertrouwen.

Overigens in Jacob Albert Kniphorst al een tijdje woonachtig op huisnummer Nijehaske A-92, na 1934 vernummerd naar Heerenwal 73. Dat is het huis pal ten zuiden van de bakkerij van Th.S. Bakker aan de Stationsstraat.

Bij hun buitenlandse ambities hoort kennelijk een agentschap door J.A. Kniphorst van “Vogelpoel en Noorweegen, binnen-en buitenlandsche Expediteurs te Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Haarlem”. Hun zgn. Snel-Groupagedienst in speciale Koel-en Kaaswagens op Amsterdam, Rotterdam en Den Haag, doen Heerenveen op Dinsdag en Vrijdag aan. Kniphorst kan daarvoor vanaf juni 1924 alle inlichtingen geven.

Op verschillende prentbriefkaarten is de kade van de Heerenwal in de buurt van de Stationsbrug gepavoiseerd met de expeditievoertuigen van de Heerenveensche Stalhouderij en Transportbedrijf. Dat geeft waarschijnlijk toch wel enige overlast en zal mede ten grondslag hebben gelegen aan de aanbesteding op zaterdag 27 november 1926, ‘s morgens om elf uur, ten kantore Heerenwal no. 85 van “het bouwen van een houten Wagenloods op het Spoorwegemplacement te Heerenveen”.  De advertentie maakt nog wel het voorbehoud van de goedkeuring van B. en W. van Haskerland.

Per 1 oktober 1930 draagt J. A. Kniphorst zijn overeenkomst voor de Groupagedienst van Heerenveen naar Groningen over aan de heren Vleeshouwer & Co en J. Wisman & Zn., Stoombootdienst-ondernemers te Gorredijk en Heerenveen.

Margaretha Johanna Kniphorst, die in de adresboeken van Heerenveen van 1922, 1927, 1928 als kruidenierster wordt beschouwd als hoofdbewoonster van Nijehaske A-85, overlijdt op 18 april 1931 op 54 jarige leeftijd. Zuster Janke (1878) woont dan in Heerenveen; Jacoba (1880) is getrouwd met een onderwijzer R.W.F. Post te Den Haag; Aukje (1883) en Anna Hendrica (1885) wonen daar ook: Jacob Albert (1886), getrouwd met Johanna Catharina Klomp en Pieter (1890) met als echtgenote Johanna Kiestra wonen allebei in Heerenveen. Jongste zuster Jantina zit dan in Leeuwarden.  

Als beoogd opvolgster voor Margaretha Johanna in de winkel is daar haar zuster Janke, maar er dient zich een kandidaat aan voor volledige overname. Het is de koopman A. van der Veen, die in het Nieuwsblad van Friesland van 31 juli 1931 een advertentie plaatst met de volgende inhoud:   “MORGEN Zaterdagavond 1 Aug. HEROPENING Zaak Fa. H. Kniphorst, Heerenwal. Ruime sorteering Binnen-en Buitenl. Wijnen en Gedistilleerd van 1e klas huizen. Vruchten-Limonades. Fondants, Suikerwerken, Biscuits (Droste en Verkade). Sigaren en verdere Rookart.  A. VAN DER VEEN.

Het afscheid van de winkelaffaire Fa. H. Kniphorst door de dames Kniphorst wordt definitief wanneer de eigenaar mej. J. Kniphorst uittreedt volgens een bericht uit het Handelsregister, gepubliceerd in het Nieuwsblad van het Noorden van 14 september 1931.

Abele van der Veen, die sinds zijn huwelijk in 1919 met Geisje Catharina van Slooten al een carrière als handelsreiziger achter de rug heeft, overlijdt vrij plotseling op 45 jarige leefijd in het ziekenhuis aan de Thialfweg op 27 september 1936. Zijn weduwe zet de zaak in gedistilleerd en chocolaterie voort. Pas in 1945 bericht de Heerenveense Koerier, dat haar zoon Jacob en zijn vrouw Rigtje Brandsma hier komen wonen en in het adresboek van 1949 staat dat Jacob zich heeft laten noemen: zaakvoerder gedestilleerd.

Op dit detail uit een prentbriefkaart is de gevel van de drankhandel o.a. vertegenwoordigd met PLANTIAC en louter KABOUTER.

Broer Piet van der Veen blijkt in 1954 vertegenwoordiger te zijn. Het adresboek van 1960 is duidelijk. Hij heeft zich ontwikkeld tot wijnhandelaar en dat blijkt ook uit het adresboek van 1964. D. Buter - als vertegenwoordiger van het bedrijf - onthult ons het adresboek 1966 en dezelfde naam staat op de winkelbedrijvenlijst van 1970. Daar wordt zelfs het oppervlakte van de slijterij in vierkante meters genoemd, nl. 54 m2. Maar er staat ook bij dat D. Buter zelf geen eigenaar is.  In 1998 wordt geconstateerd dat het pand in gebruik is bij Super Connie b.v. Wat ‘haar’ aktiviteiten zijn of zijn geweest, blijft voor ons een groot raadsel.

Tegenwoordig beschrijft Google onder Herenwal no. 69 de G.G.Z. groep Heerenveen, met een praktijk voor Neurofeedback. Met beneden een kantoorruimte-oppervlak van 110 m2 wordt de kantoormarkt benaderd door RBMT Bedrijfsmakelaars en Taxateurs.

Volgens de site van Funda is het bouwjaar 1945-1959 (men bedoeld denkelijk in de huidige staat gebracht in die periode ).

Essentieel is - naast het pand nr. 69 van de familie Kniphorst - de noordelijke steeg geweest. Deze verschafte de Heerenveense Joden tot 1933 toegang tot hun badhuis en Synagoge.

Node vragen we U uw nieuwsgierigheid naar de geschiedenis van de panden 69a en 70 nog enige tijd onder controle te houden. Daarvoor hebben we even wat meer tijd nodig om de feiten op een rijtje te krijgen. Mogelijk lukt dat aan de hand van een foto uit een latere tijd nog wel eens. Bovendien ... mocht U voor ons over historisch controleerbare gegevens beschikken (b.v. koopacte, bouwdossier,  of dergelijke) dan houden we ons van harte aanbevolen.

2016, april 10 - wibbo westerdijk - hip-backup - met dank aan Sietse Krikke 

HIP-TIME MAGAZINE 42

In de jaren dat dit soort aktiviteiten - zoals op fotonummer 0317 uit het archief van het Museum Willem van Haren - worden vastgelegd, is dat beslist op de eerste Herenwal nog geen dagelijkse routine. Daar waar de grote vrachtauto met het opschrift “VERHUIZINGEN” staat (en zien we op de bumper het Mercedes-logo. Is dat het niet het merk van transportbedrijf Wierda ?) is al een hiaat in de bebouwing ontstaan in eerder jaren. Voor het verleggen van de tramlijn is in de jaren 1929-1931 het huis van de huisschilder W. Krikke gesneuveld om voldoende ruimte te krijgen voor toegang vanaf het station naar een nieuwe trambrug over de Heerensloot, die zijn traject via de Heerenstraat en de toekomstige K.R. Poststraat buitenom de bebouwing zoekt naar de kunstweg langs het Meer en de Knipe. De originele tramlijn met de nauwe bochten door het centrum van Heerenveen komt daarmee te vervallen.

Bij dit tafereel gaan afbraakbezigheden kennelijk gepaard met de inzet van een bedrijf voor ‘verhuizingen’. Kenners van vrachtauto’s zullen ons feilloos kunnen vertellen met wie we hier als verhuisbedrijf van doen hebben. Het afbreken van het adres Herenwal 42 is beslist geen sinecure en de ‘puinrijder’ lijkt inmiddels vergevorderd in zijn bedoelingen. Die afbraak is het gevolg van het plan van Gemeentewerken Heerenveen uit 1967, uiteraard aangestuurd door B. en W. en de Raad, om een nieuwe en bredere verbindingsbrug aan te leggen over de Heerensloot naar de K.R. Poststraat. In de Friese Koerier van 14 februari 1968 wordt het plan van een miljoen gepresenteerd, maar staat ook een foto van de doorbraak en het eerdere ‘Huize Muller’. Dat pand staat op onze bovenstaande foto nog in volle glorie ‘voornaam’ te wezen. Toch moeten we vrezen, dat de verhuiswagen daar staat als voorbereiding op de afbraak ook van het pand nummer 43. Dossier 312-1 van het gemeentelijk archief uit de periode 1967-1975 vertelt ons immers, dat het in 1971 is aangekocht van keel-, neus-en oorarts A.H. Dekhuyzen voor ruim fl.140.000,-. In hetzelfde jaar heeft D. Smilde, die dan nog als procuratiehouder door het leven gaat maar al enige tijd (vanaf eind december 1968) elders (Prins Bernhardweg 6, Oranjewoud) woont, zijn pand nr. 42 aan de gemeente overgedragen voor bijna fl.56.000,-. De laatste huurder van dat pand is volgens een winkelbedrijvenlijst uit 1970: W. Fontijn, klokkenmuseum. Hij heeft 60 vierkante meter tot zijn beschikking.  Als de aanbesteding van de 12 meter brede brug zijn beslag heeft gekregen is het 5 september 1972. We mogen gerust aannemen, dat onze foto uit die periode stamt. En dat klopt; achterop de foto van 8 bij 8 cm. staat 5-3-1972.

Dan zie we nog een kleine stukje gevel van Herenwal no. 41. Een heer rommelt in de laadruimte van de stationcar. Van Herenwal no. 41 is in ieder geval bewoner geweest de heer Hendrik Kuiper uit Nieuwebrug. Die is op 26 februari 1962 het huis gaan bewonen, wordt in het adresboek van 1964 nog winkelier genoemd, doch in dat van 1966 als ‘zonder beroep’ aangemerkt. Ook dit pand zal sneuvelen bij nog nieuwere toekomstplannen voor de verbreding van de ‘Trambaan’ na de verplaatsing van het stationsgebouw.

Het grote huis is in het boek “De Heerenwal. Bruggen en gekromde ruggen” door de gloedvolle betoogtrant van wijlen Jan de Jong ternauwernood ontsnapt aan een cult-status. De immense bewondering voor de persoon van Eelco Nicolaas van Kleffens (1894), die een aantal jaren (met zijn ouders dit huis heeft bewoond en zijn lagere schooljaren doorbracht op de openbare lagere school van Nijehaske, is daaraan debet is geweest. Vader mr. H.C. van Kleffens, substituut-officier van justitie te Heerenveen, krijgt in 1905 in Groningen dezelfde rechterlijke functie. Het huis krijgt opnieuw een justitieel medewerker als bewoner, nl. mr. A. van der Leij, rechter aan de arrondissementsrechtbank te Heerenveen. Deze komt namelijk voor in de adresboeken van 1922 en 1927 weliswaar onder wijk A., huisno. 56, doch hetzelfde huis.  Diens opvolger A.P. Lankhorst, directeur van de Friesche Vischhandel maakt de vernummering van 1934 nog mee naar Herenwal no. 43, maar dr. Samuel Muller, keel-, neus-en oorarts, staat in het adresboek van 1936 als eerste onder dit huisnummer. De woningkaart schrijft hem in per 28 september 1936. Het bevalt hem in ieder geval bijna twintig jaar, want hij verhuist per 4 januari 1956 naar Noordwijk. Ruim een maand woont hij samen met zijn collega-opvolger k.n.o.-arts Jan W.E.P. Versteeg (1921-1990), wiens carrière in juli 1962 een vertrek noodzakelijke maakt en vanaf 3 en 5 juli betrekken de k.n.o.-artsen dr. Eberhard H. Kusen. en dr. Auke H. Dekhuyzen het pand. Kusen vindt na bijna twee jaar een ‘gaadlik’ optrekje in de Prinses Irenelaan in Oranjewoud. Dekhuyzen acht de afstand Heerenwal - Ziekenhuis een voor hem passende oplossing: hij blijft tot 1972 en verhuist dan noodgedwongen naar de Van Maasdijkstraat.

De naam W. Krikke (1886) laat in de plaatselijke Heerenveense cultuurgeschiedenis ongetwijfeld bellen rinkelen, zodra we de voornaam Wigle daaraan koppelen. Hij is de zoon van de meer bekende Klaas Krikke (1847-1923), die eveneens als ‘zondagsschilder’ een bijdrage heeft geleverd aan de topografische kennis van de Heerenveners. Hoewel Wigle als minder getalenteerd is te kenschetsen, zijn er ook van zijn hand een aantal kleinere bijdragen geleverd. Door zijn noodzakelijk vertrek vanaf de Herenwal A57 (later 44) is hij gaan wonen aan de Badweg (Bouwlust 33) om daar zijn schilderswerkplaats te vestigen.

Links achter de verhuiswagen ontwaart u een merkwaardig en typerend geveltje. Achter de façade wordt een brede bovenverdieping gesuggereerd, welk effect nog wordt versterkt door drie dicht naastelkaar geplaatste vensters met daarboven aan weerszijden van een borstwering een gemetseld zuiltje. Over de bouwgeschiedenis is verder niets bekend, maar het ontwerp doet wel wat denken aan de huizen van de Verlengde Dracht van omstreeks 1923. Het zou mij niet verbazen of timmerman-aannemer Johannes de Haan heeft ook hier zijn ‘handtekening’ achter gelaten. Zeer waarschijnlijk is deze verbouwing gebeurd in opdracht van winkelier-wolkammer-manufacturier Ale T. de Boer. Zijn naam siert het eerste adresboek van 1922 al onder het destijdse huisnummer Wijk A. no. 58. Bij de ‘Heerenveen-één”-operatie van 1934 krijgt hij van zijn nieuwe overheid het no. 45 op de deurpost geschilderd. Op 26 februari 1942 overlijdt de Boer, en zijn weduwe Hiltje van der Schaar blijft er nog wonen tot ze op 2 februari 1949 naar Dokkum gaat. Het adresboek van 1949 geeft ons de naam van mej. Anna C.E. de Vries, die er dan haar mode-vakschool heeft gevestigd.  Zij is er in oktober 1945 als kostgangster komen wonen en vertrekt eind augustus 1949.  Vast staat dat Johannes van der Schaar de sleutel per 7 februari 1949 heeft beheerd. Hij komt voor in het adresboek van 1954 als boekhandel. Rond 1970 meldt de winkelbedrijvenlijst, dat hij 20 vierkante meter gebruikt in een matig onderhouden pand, waar hij een stencildrukkerij exploiteert. De rest van het pand is kennelijk verhuurt aan  S. Adema, die op 35 vierkante meter een electriciteitszaak runt op het adres Herenwal 45a. 

Onder de latere directeur Albert R. van der Schaar komt het bedrijf als ‘Van der Schaar Kantoorefficiency b.v.’ behoorlijk tot bloei met als bedrijfsfilosofie, dat ze geen machines en meubelen leveren, maar kennis en oplossingen ! Het leidt zelfs tot een flinke uitbreiding van het vloeroppervlak.

2013, januari 27 - wibbo westerdijk - hip-backup 

HIP-TIME MAGAZINE 130

Heerenwal omstreeks 1928

Uit deze prentbriefkaart van de 1ste Heerenwal te Heerenveen blijkt nog duidelijk het grote belang van vervoer door de scheepvaart. Bussen, tonnen, pakketten, handkarren. Het zicht op de huizenrij is nu vanaf de Stationsbrug in de richting van de Herenwalsterbrug. U ziet dat het stukje kade tot en met het pand Kniphorst - het 3e pand vanaf rechts - voor de handelsaktiviteiten van de winkelstand van essentieel belang is. Even verderop is er sprake van een ongeplaveide kade, terwijl het hier tot aan de kadebalk geplaveid is en er bolders zijn geplaatst voor het aanleggen van schepen. Er is bovendien nog gelegenheid voor toeristisch bootvermaak door een trotse ‘schipper’!

Uiteraard is ook deze prentbriefkaart uit de collectie van het Heerenveen Museum, waarbij één exemplaar als poststempel heeft de datering van 27 X 1928, m.a.w. 27 october 1928. De uitgave is van G. Brouwer en Zoon’s Boekhandel met het kenmerk E&B. Deze laatste lettercombinatie geeft aan dat de Brouwer’s de kaarten niet zelf drukken, maar dat hebben laten doen door de firma Emrik & Binger te Haarlem.

Overigens is overduidelijk dat de twee pandjes rechts op de foto (waarvan de meest noordelijke slechts deels is afgebeeld) de winkel of eigenlijk de ‘goedkoope bazar’ van Pasveer is.

Laten we proberen de geschiedenis van deze twee panden eens te ontrafelen met de hulp van - merendeels - het kadaster, de gegevens vanuit het Haskerlands archief ons ooit aangereikt door Sietse Krikke, de omnummeringslijst uit 1911 uit het Jouster archief, de adresboeken van Heerenveen (vaker in deze rubriek gebruikt) en tenslotte informatie uit de kranten, welke in ons digitale tijdperk  voornamelijk te danken zijn aan de website van de Koninklijke Bibliotheek t.w. <www.delpher.nl>. 

PAND  Heerenwal  69a.

Het eerste begin van dit tweede pand op onze foto is in ieder geval in 1832 vastgelegd onder kadasternummer Nijehaske A-1580 (huis) en A-1581 (tuin). Winkelier Ekke Johannes van der Meer in Heerenveen (AEN) is de eigenaar van huisnummer Nijehaske 47 aan de Heerenwal. Zelf heeft hij daar met zijn echtgenote Martentje Wiebrens de Vries (gehuwd geweest van 1797 tot 1808 met schoolmeester Lammert Woudstra en sindsdien weduwe) gewoond o.a. in 1816 (G.A. HAS, nr. 1496). Zij blijken te zijn gehuwd in de gemeente Haske op 8 januari 1812. Ekke Johannes van der Meer is dan 29 jaar en nog ‘boerenknegt’ in Het Meer. Martentje is dan zes jaar ouder en heeft twee jongens uit haar eerste huwelijk. Overigens wordt het beroep van Ekke van der Meer in een erfpachtcontract van de D.C.F. Veencompagnie van 27 september 1821 (DCF-archief nr. 1091) - als stiefvader van Wybren Lammerts Woudstra, mr. leertouwer - ‘uitdrager’ genoemd. Zijn echtgenote Martentje Wybrens de Vries heeft haar zoon Wybren het recht gegeven op een “huisstede en grond, bebouwd met eene huizinge, gekwoteerd met no. 48, leertouwerswinkel en droogschuur c.a.”  (Zo ... dat is al de eerste vernummering van het adres ! en zullen nog enkele volgen.)

Rond 1825 wordt het huis al in twee gedeelten bewoond en blijkt groot genoeg voor twee huisgezinnen. De arbeider Binne Jisses Leertouwer is de ene gebruiker én de leerlooijer of leertouwer Wiebren Lammerts Woudstra (dus de in januari 1798 geboren stiefzoon van Ekke Johannes van der Meer) heeft daar met zijn vrouw Minke Siegers van der Laan, waarmee hij op 25 november 1816 op 17 jarige leeftijd is gehuwd, gewoond met vier kinderen, o.a. in 1825. (HAS 791).

De Volkstelling 1830 registreert op datzelfde pand het echtpaar Binne Jisses Leertouwer, arbeider (58) en Jantje Hijlkes Korver (43), die samen een gedeelte bewonen met nog drie minderjarige kinderen (12, 8 en 6 jaar). Tevens is er dan woonruimte voor het echtpaar Baltus Lijkles Fenema, schoenmaker (43) en Sijtske Aukes van der Werf. Zij mogen samen met vier minderjarige kinderen (12, 9, 7 en 3 jaar) het andere deel gebruiken.

De situatie in een bewonerslijst van 1834 kent de beide families ook nog, maar beschrijft het als volgt: volgnummer 065, huisnummer 047: Venema, Baltus L. ; 2 manspersonen,  4  vrouwspersonen; 6 protestant. Voor de andere familie geldt: volgnummer 066, huisnummer  047: Leertouwer, Binne J.; 3 manspersonen; 1 vrouwspersoon en 4 protestant.  (Gegevens afkomstig van Sietse Krikke).

Ook de volgende gegevens zijn ons aangereikt door Krikke. Het jaar 1842 is huisnummer 47 in gebruik bij Baltus Lijkles Venema (1787), schoenmaker, en - voor het eerst nummer 47a het tehuis voor Binne Jisses Leertouwer (1777), die weliswaar arm is maar niet wordt bedeeld. De volgende lijst stamt uit 1852 en daar blijkt Binne Jisses Leertouwer niet meer als bewoner te zijn geregistreerd. Het nummer 47a bestaat niet meer en uit de overlijdensacten blijkt, dat Leertouwer is overleden in 1850. Baltus Lijkles Venema daarentegen heeft een nieuw huisnummer in 1852, namelijk 62.

Een repertoire van notaris Arjen Binnerts, d.d. 5 maart 1859, aktenummer 79 legt de gegevens vast van de verkoop door Ekke Johannes van der Meer (1782), inmiddels zonder maatschappelijke betrekking en wonend in Aengwirden en door de erfgenamen van zijn overleden huisvrouw Martentje Wiebrens de Vries (1776), die eerder getrouwd is geweest met Lammert Lolkes Woudstra. Het eerste onderdeel van die acte gaat over de overdracht aan zijn medeverkoper Sieger Sytzes van der Laan, koopman te Nijehaske, van een huis c.a. te Nijehaske, sectie A., nr. 1580 (huis aan de straat) en deels sectie A., nr. 1950, (tuin daarachter), samen groot 0.02.69 HA., voor fl.880,-. Kijken we hierbij naar de details van de kadastrale registratie dan zien we dat perceel A-1580 slechts een grootte heeft van 0.91 are. Dat zou betekenen dat perceel A-1950 zou moeten zijn geregistreerd op een grootte van 1.78 are. De kadastrale legger van Van der Meer komt evenwel niet verder dan een grootte van 1.40 are. Waar die resterende 0.38 are dan vandaan komt, blijft vooralsnog een groot raadsel.

Na afwikkeling van deze verkoop door de familie Van der Meer c.s. blijken de nieuwe eigenaren te zijn: Sieger Sijtzes van der Laan en Jan Johannes Wijntjes en wel tesamen onder leggernummer 1237. Slechts amper één jaar duurt deze samenwerking, want - zoals het kadaster meldt - er wordt een ‘splitsing vóór 1861’ doorgevoerd tussen de beide deelgenoten.

Jan Johannes Wijntjes (legger 475) wordt eigenaar van 0.90 are, waarbij de omschrijving van het bezit luidt: “synagoge, huis en erf” met als nieuw kadasternummer A-2073. De enige conclusie die we hier uit kunnen trekken is, dat Wijntjes verhuurder is van de ‘synagoge c.a.’ aan de Nederlandsche Israëlitische gemeente van Heerenveen ofwel de Joodse gemeente van Heerenveen. Achter het huis aan Heerenwal met kadasternummer  A-1580 ligt tot het kadastrale dienstjaar 1846 een ‘tuin’ met een grootte van 1.40 are. Eerst heeft een ‘grensverandering’ in het dienstjaar 1837 het 2.50 are grote tuingedeelte teruggebracht van 2.50 are naar 1.40 are, ten faveure van stiefzoon Wiebren Lammerts Woudstra, die op het naastliggend perceel een ‘looierij’ gebruikt. Voor de 1.40 are tuin wordt op naam van Ekke Johannes van der Meer vervolgens het nieuwe kadastrale nummer A-1842 toegekend.  Dan verandert een zgn. ‘stichting in dj. 1846’ dat in ‘huis met erf’ onder verantwoordelijkheid van Ekke Johannes van der Meer (legger 240.26). Dan komt ook het kadasternummer A-1950 in beeld én tegelijk verwerft Van der Meer daarmee voor 5 jaar belastingvrijdom tot 1851. Na de ‘expiratie’ uit die belasting blijkt de ‘gebouwde waarde’ te zijn vastgesteld op fl.6,-. Naar Heerenveense begrippen een uiterst lage waarde, omdat meestal als ondergrens fl.15,- wordt aangehouden. Het moet een uiterst bescheiden ‘huisje’ zijn geweest. Het is geoorloofd daaruit te concluderen, dat dit ‘huisje’ in huur is gegeven aan de Ned. Isr. Gemeente Heerenveen voor hun sabbathvieringen en hun onderwijs van de Thora. Van der Laan en Wijntjes continueren deze toestand, doch toen de beide partners besloten tot een ‘splitsing’ in hun gezamenlijk bezit in het dienstjaar 1861 en Wijntjes alleen verder gaat met 0.90 are verandert er het een en ander.

Allereerst wordt in Wijntjes z’n legger 475, onder regelnummer 13 het A-1950 kadasternummer vervangen door A-2073. De grootste verandering is evenwel de inhoudelijke omschrijving. Die verandert van ‘huis en erf’  naar ‘synagoge, huis en erf’. Dit schept in ieder geval zekerheid over het gebruik. Tegelijk verdwijnt door de splitsing de term ‘leerlooierij en erf’. De totale grootte van de omschrijving daarvan is steeds 2.20 are geweest. Daarvan gaat 0.95 are naar noordelijke eigenaar Jan Wiebes Nijholt, die na Woudstra eigenaar is geweest van de ‘leerlooierij en erf’ en brengt zijn bezit op 2.75 are.  Verder wordt 0.25 are van 2.20 are herverdeelt onder Wijntjes en van der Laan.

Evenwel, in de joodse gemeenschap wordt kennelijk de behoefte gevoeld ‘baas in eigen synagoge’ te zijn, want op 8 augustus 1876 schrijft notaris Gerrit Boschloo uit Heerenveen in het dagregister van het kadaster een koopacte in. De erven Wijntjes - vader Jan Johannes is op 18 maart 1865 als 75 jarige overleden - verkopen ‘een gebouw dienende tot Synagoge en badkamer met stede en grond op de Heerenwal onder Nijehaske, sectie A., no. 1862’, aan Izaäk Veldman en Hartog Izaäks Cohen, beiden koopman te Nijehaske, en tevens voorzitter en penningmeester van het Bestuur van de Nederlandsche Israëlitische Gemeente te Heerenveen.

Deze veranderingen zijn op het Netteplan van 1887 vastgelegd. Daaruit komt het beeld naar voren, dat dit ene perceel zodanig is verkaveld, dat er vier verschillende opeenvolgende kadasternummers zijn ingevoerd. Vanaf de Heerenslootzijde is dat eerst A-2864 (het huis aan de straat), daartegenaan een huis met een stuk erf A-2863. Vervolgens op het middendeel een ‘huis’ met een gebouwtje daar los van staand maar beiden op hetzelfde erf (A-2862) en tenslotte tot de westelijke scheidsloot een stukje tuin c.q. erf (A-2861). De totale grootte van het perceel bedraagt dan 0.59 are (A-2864), 1.12 are (A-2863), 0.92 are (A-2862) en 0.94 are (A-2861), samen is dat: 3.57 are. Volgens een kadastrale kaart uit 1868 wordt aan het perceel ten noorden van dit viertal het kadasternummer A-2865 toegekend. De inhoudelijke omschrijving daarvan is 2.93 are. Als het volledig identiek zou zijn geweest aan A-1582 en A-1582a  dan zou de totale grootte moeten zijn geweest: 2.50 are plus 0.40 are is samen 2.90 are. Maar er is een hermeting geweest inmiddels.

Wie er in de periode na 1853 in de als ‘huis’ aangegeven percelen hebben gewoond, hebben we nog niet kunnen vaststellen. Daarvoor is toegang nodig tot de bevolkingsregisters na 1850 van Nijehaske (HAS) en een verschrikkelijke hoop tijdsinzet. We hopen dat ook Haskerland over niet al te lange tijd deze via ‘Alle Friezen’ digitaal beschikbaar kan stellen.

In een eerdere bijdrage over de Heerenwal hebben we U al eens kennis laten maken met de originele vernummeringslijst op het Gemeentearchief van Joure van het jaar 1911. Daarin staan als ‘oud nummer’ tot 1911, respectievelijk nr. 61 (voor de Ned. Isr. Kerk dus A-2862 of eigenlijk A-4573 ), nr. 60a (voor - vermoedelijk - A-2863) en nr. 60 (in pen bijgeschreven: ‘winkel’ , dus aan de straat A-2864).

Na 1911 is het oude nummer 61 vervangen door het Nijehaske A-86 nummer (waarbij deze A staat voor huisnummer in wijk A.) Nummer 60a wordt dan Nijehaske A-87 en nummer 60 krijgt Nijehaske A-88.

Met behulp van het zoekprogramma Delpher van de Koninklijke Bibliotheek hebben we hoop gehad één van deze huisnummers te kunnen koppelen aan een persoon of gebruiker. Dat was een ijdele hoop.

Toch staat op foto 01187 van Museum Heerenveen ten noorden van het pand Kniphorst een huisje met een tuitgevel, twee smalle gevelraampjes op zolderverdiepinghoogte met daartussen een reclamebord van forse afmetingen en de tekst:  “Voor ongeregelde goederen vertegenwoordiger K.K. Eppinga”. Die foto is van omstreeks 1910. Die opvatting wordt stevig bevestigd door het Nieuwsblad van Friesland van 23 april 1910, waarvan de tekst luidt: “Aan het geachte publiek van Heerenveen & Omstreken wordt bekend gemaakt, dat voor mijn rekening een handel zal worden begonnen in geregelde en ongeregelde goederen tegen buitengewoon lage prijzen. Met den verkoop dezer goederen heb ik belast den heer K.K. Eppinga, Heerenwal, Heerenveen, voorheen Knijpe.  Aanbevelend, E. van der Zwaag.”

Eppinga gaat aan de slag. Zijn werkgever evenwel komt na zo’n jaar of drie in de problemen. Het eerste signaal daarvan vinden we in het Nieuwsblad van Friesland, waarin aangekondigd wordt een “Boelgoed - Nijehaske op Dinsdag den zevenden juli 1900veertien, des voormiddags om 10 uur, ten huize van E. van der Zwaag, koopman en winkelier te Heerenveen, Nijehaske, zal publiek worden verkocht, door deurw. P.L. DE LANG te Heerenveen: Verschillende meubelen en huisgeraden, een partijtje manufacturen, een hond, kippenhok met zes kippen, kar op twee wielen, enz enz.”. In dit bericht wordt niet gesproken van een faillissement, maar in Het Nieuws van de Dag van 7 juli 1914 staat onder “FAILLISSEMENTEN. Failliet verklaard: (o.a.) 4 Juli. E. van der Zwaag, koopman, Nijehaske; -- r.-c. (rechter-commissaris) mr. J.J.E. Boschloo; cur. (curator) mr. M. de Muinck, Heerenveen.”

Het is niet het eind van de loopbaan van de heer K.K. Eppinga, want uit een advertentie op 29 juli 1919 blijkt dat hij in de ‘Manufacturen’ is gegaan en aan de Heerenwal is gebleven. Het assortiment betreft ‘Amerikaansche Lappen’, geschikt voor boezeroens, jongenskielen, morgenjurken, boezelaars, enz. Prima kwaliteit! IJzersterk! Spotprijs! Dames-en Kindermantels, Heerencostuums, Damesrokken, borstrokken, onderlijfjes, onderpakken, damespantalons, dameshoeden, Buckskin lappen, manchester broeken. Ze worden voor spotprijzen opgeruimd door Eppinga. Kort daarna verkoopt slager Franke Bouwes van der Laan het pand nr. 353 op de westkant van de Dracht aan het tweetal S.H. van der Laan uit Nijehaske en R.J. Smilde te Heerenveen, die het op 30 april 1920 finaal hebben gekocht voor fl.10.551,-. Koopman Klaas Klazes Eppinga kan het kennelijk huren. Van der Laan vertrekt op 8 mei 1920 uit het huis en Eppinga kan zijn ‘affaire’ daar beginnen.  In het adresboek 1922 blijkt K.K. Eppinga de winkel aan de Dracht no. 106 te exploiteren als ‘koopman in manufacturen’.

Eerder - bij het verhaal over ‘De Goedkoope Bazar’ - onder Nijehaske A-83 hebben we al vastgesteld, dat in het pand waar Eppinga de ongeregelde goederen aan de man heeft gebracht op zaterdagavond 15 maart 1919 om 6 uur ‘s avonds Pasveer’s Goedkoope Bazar met porselein, glas, aardewerk en galanterieën zijn zaak opent. Deze Fa. Wed. H. Pasveer & Zoon heeft nu twee adressen vlak bij elkaar, namelijk nr. 83 (en met het huis met winkel van Kniphorst nr. 85 ertussen) ook nr. 89.

Wij moeten nu onze redenering onderbreken en het woord geven aan een kenner van het huis van de familie Kniphorst op no. 85. Vanuit het zweedse Värmskog schrijft Reina Post-Kniphorst, geboren in Nijehaske op 15 september 1924 en dochter van Pieter Hendriks Kniphorst (1890), op 10 mei 1997 over een afbeelding van het huis van haar grootouders Hendrik Kniphorst (1849-1906) en Janke Wiebes (1848-1909).

Citeren we - uit de tekst van haar brief - het volgende: “Foto moet genomen zijn ± 1906; in de deur staat mijn vaders broer J.A. Kniphorst. Hij was ca. 4 jaar ouder dan vader, dus van 1886. Het huis rechts was later weg, de steeg voerde naar de synagoge, die achter deze huizen stond (herinner ik me nog)”.

Dit bericht van Reina Post-Kniphorst houdt in, dat in het kadastrale dienstjaar 1935 (dus in werkelijkheid iets eerder) de synagoge, badkamer en erf (A-4573) en nog een stuk erf  (A-4572) middels een zgn. ‘overdracht’ van de oude eigenaar de Ned. Isr. Gemeente van Heerenveen naar de nieuwe eigenaar de Ned. Isr. Gemeente van Sneek zijn gegaan.

Het pand met kadasternummer A-2864 (aan de straatzijde) en door ons aangewezen als het pand met huisnummer A-87 - dus ten noorden van het het pand Kniphorst met nummer A-85 - is in het kadastrale dienstjaar 1914 onderwerp van een ‘scheiding en verkoop’ in en door de familie Sieger Sijtzes van der Laan. De begunstigden zijn Willem Visscher, touwslager te Steenwijk, en zijn echtgenote Roelofje van der Laan, die het in het dienstjaar 1916 doorverkopen aan Hendrik Johannes Comello, schilder te Benedenknijp e. Hij is de geregistreerde eigenaar van legger 3653.2. Hij bewoont het pand evenmin en na een jaar of vijf verkoopt hij het in het kadastrale dienstjaar 1921 aan de uiteindelijke eigenaar Jan Pasveer met legger 3860.5. Datzelfde is eveneens gebeurd met A-2863, en dus ook in het dienstjaar 1921.

We ronden de brief van Reina Post-Kniphorst af met haar beschrijving van de noordelijk gelegen panden vanaf de Stationsstraat. Alzo: “Vanaf de spoorbrug waren de huizen als volgt: op de hoek een bakkerswinkel (Spoelstra), aansluitend de bakkerij (niet meer in gebruik). Huis waar m’n oom woonde (73); “kleine” Pasveer (72); een woonhuis met gevel in 2 verdiepingen (71); “grote” Pasveer (70) die in mijn tijd 2 percelen besloeg, waarvan het 2e (69a) dat was wat je rechts op de foto ziet; dan het ‘Kniphorst’-huis (69), dus no. 6 in mijn tijd, nr. 7 toen de foto gemaakt werd.”

Nu we de situatie begrijpen welke Reina Post-Kniphorst heeft beschreven, gaan we nog even terug naar de oude huisnummer van vóór de éénwording van Heerenveen op 1 juli 1934.

Heerenwal 73 is eerder Nijehaske A-92 (J.A. Kniphorst, de expediteur); Heerenwal 72 is daarvoor Nijehaske A-91 (‘kleine’ W. Pasveer); Heerenwal 71 is geweest Nijehaske A-90 (Th. Bakker); Heerenwal 70 blijkt Nijehaske A-89 en dus van ‘grote’ J.H. Pasveer te zijn, net als kleine huisje ook van ‘grote’ Pasveer van Heerenwal 69a eerder - waarschijnlijk - Nijehaske A-87 is geweest. De nummers 86 en 88 - huis, loots en erf - en - synagoge, badkamer en erf - zijn niet aan de straatzijde gesitueerd, maar achter Nijehaske A-87.

Zoals aan het uiterlijk op deze foto is te zien, is dat ongetwijfeld te danken aan een zgn. kadastrale ‘herbouw, enz.’ is uit het dienstjaar 1924 en in werkelijkheid dus iets eerder. Pasveer heeft de beide aan de straat staande panden dan sinds dienstjaar 1921 al in zijn bezit: sloopt het tweede pand gedeeltelijk en maakt er ‘winkel met erf’ van.

PAND Heerenwal 70

Het deels afgebeelde pand nr. 70 blijft in zijn originele staat met dezelfde Pasveer als eigenaar. Daarbij blijft het overigens niet, want in 1934 ná de eenwording van Heerenveen neemt het gemeentebestuur van Heerenveen de bouwvergunningen, over die door Haskerland al zijn voorbereid en kan Pasveer opnieuw aan de slag voor een méér dan ingrijpende verbouwing. De bouwtekeningen van de architect A. Laagland uit Den Haag spreken duidelijke taal. Daarbij moet wel worden verteld, dat Pasveer dan ook eigenaar is geworden van het achterliggende terrein met de synagoge, de badkamer en een stuk erf, samen 1.90 are groot. Na die verbouwingen spreekt het kadaster zelfs voor de opnieuw kadastraal onder Tjalleberd ingedeelde bezittingen onder E-380 tot en met E-383 van ‘bovenwoningen, winkel, fabriek en erf’. Wel blijven de gevels van de samenstellende panden iets van elkaar verschillen en blijven in sommige bronnen ook beide huisnummer 69a en 70 in gebruik.

De totale breedte van de twee voorgevels van dit duo-pand wordt in de bouwtekening op  circa 12.00 meter gesteld, terwijl het oorspronkelijke pand 69a een breedte heeft gehad van 6.89 meter en het pand 70 van 5.06 meter, samen derhalve 11.95 meter.

Een bijzondere opname van de beide panden staat in het boekje ‘De Heerenwal. Bruggen en gekromde ruggen’ op de pagina’s 82 en 83. Daarop zijn de ramen van de panden beveiligd tegen explosiegevaar in het geval dat de Duitsers de brug zouden opblazen. De Heerenveners zijn nog maar net over de drempel van de bevrijding heen als het bericht de bevolking bereikt, dat Jan H. Pasveer op 31 april 1945 is overleden. Zijn weduwe Johanna Elizabeth Kokxhoorn blijft samen met haar zoon het bedrijf voortzetten. In het adresboek van 1949 is deze jongeman Henricus M. Pasveer ingeschreven als ‘winkelier’. In 1952 neemt de wed. Pasveer architect F.W. Wierda in de arm, laat voor de bovenverdieping van het zuidelijke pand nr. 69a een pakhuisruimte verbouwen tot een aantrekkelijke bovenwoning. Op 17 juli 1952 krijgt ze daarvoor toestemming van de gemeente.  (Vergunning 88-52) Inmiddels is ze ook in gesprek voor een overname van de winkel door een huurder. Die huurder (of mogelijk) bedrijfsleider is Bernardus C. Brouwer die op 2 september 1952 wordt ingeschreven op het adres Heerenwal nr. 70 en afkomstig is van Didam bij Amsterdam. In het adresboek 1954 staat hij ingeschreven als ‘etaleur’.  Niettemin, hij koopt volgens volgens de kadastrale registratie in het kadastrale dienstjaar 1958 het gehele complex onder kadasternummer E-712 met een grootte van 6.54 are, bestaande uit winkel, bovenwoningen en erf. De verkopers zijn de weduwe J.E. Pasveer-Kokxhoorn en haar zoon Henricus Maria Pasveer (geb. 2 aug. 1926).

Voor de heer Brouwer begint het met een ,valse start’. Nauwelijks begonnen krijgt hij begin oktober 1958 te maken met een oplichter, die voor fl.70,- speelgoed meekrijgt en voor eenzelfde bedrag ook nog een te bezorgen bestelling plaatst voor een adres in Wolvega. Dat adres blijkt evenwel niet te bestaan. Bij de aangifte bij de recherche kan hij

slechts een vaag signalement geven. Een geschatte leeftijd van 40 jaar en drager van een tweedjas. Bovendien blijkt in 1960 de exploitatie van dit warenhuis hem boven het hoofd te zijn gegroeid. Bij vonnis van Arrondissements-Rechtbank te Leeuwarden van 25 februari 1960 is hij in staat van faillissement verklaard. Hij handelde onder de benaming “Pasveer’s Warenhuis”. Als curator wordt aangesteld Mr. B. Daniëls te Leeuwarden. Uiteraard doorloopt hij vervolgens de gehele faillissementsprocedure met schuldvorderingen, verificatievergadering, uitdelingslijst en het verbindend worden van de slotlijst op 1 februari 1963. Zolang wordt uiteraard niet gewacht met de verkoop van het warenhuis. Ook wacht de heer Brouwer niet met verhuizen. Hij wordt al op 28 maart 1960 uitgeschreven naar Didam, waar hij vandaan is gekomen. Op donderdagavond 27 oktober 1960 wordt het kapitale zakenpand op de eerste Heerenwal 70 aangekocht door administrateur Fokke Brugge. Hij doet dat in opdracht van Van Ommen’s Handelsvereniging te Amersfoort. Deze firma heeft dan al een vestiging in Heerenveen aan het Stationsplein nr. 10. Het is een groothandel in huishoudelijke artikelen. De letters op de gevel ‘VOHA’ staan dus voor ‘Van Ommen’s Handels Vereniging’. Op 29 mei 1964 blijkt Van Ommen een onderhuurder te hebben gekregen in de persoon van Fokke Dijkstra, die op deze datum het adres Herenwal 70 aanbeveelt voor alle soorten kampeertenten, ook voor de verhuur (2-. 4- en 6-persoonstenten, luchtbedden, enz.) De adresboeken van 1964 en 1966 maken daar ook melding van. De woningkaart heeft Fokke Dijkstra al ingeschreven op nr. 70 per 21 februari 1961 en hij woont er in 1976 nog steeds.  Tenslotte hebben we een winkelbedrijvenlijst uit 1970 kunnen inzien, waarbij de belangrijkste informatie over de handelsvereniging Van Ommen blijkt te zijn dat ze 400 m2 oppervlakte tot hun gebruik hebben. Overigens keert het kadaster in het dj. 1975 - na een hermeting - terug naar een kadasternummer in de sectie A. Vanaf dan staat het perceel geregistreerd onder kadasternummer Tjalleberd, sectie A-9577.

Spijtig genoeg hebben we zeer weinig over het gebruik ná 1970 kunnen vinden, met uitzondering van de naam Joh. Bakker die daar dan onder het adres Herenwal 69a een bandenservicebedrijf exploiteert. In de telefoongids van 1998 staat de Autobandenhandel J. Bakker / W.W. van Bokhorst onder huisno. 69a. Op internet wordt - nu in 2016 - het ‘Handel in en reparatie van autobanden; fietsherstellers- en bromfietsbedrijf.’ genoemd. Zelfs Google Maps laat op de beide gevels van 69a en 70 nog de plank zien met het opschrift: BANDENSERVICE J. BAKKER.

2016, april 24 - wibbo westerdijk - hip-backup - met dank aan Sietse Krikke 

HIP-TIME MAGAZINE 69

Het Ziekenhuis rond de jaren 40

Wanneer de datering - jaren ’40 - van deze foto 01794 uit het archief van het museum Willem van Haren correct is aangegeven door beroepsfotograaf J.D. de Jong, Oudkerk (Fr.) mag je veronderstellen, dat de omgehakte jonge bomen daar vast niet erg lang hebben gelegen. De nijpende brandstofschaarste is misschien zelfs de reden geweest om ze te laten sneuvelen. Als het in de begin jaren ’50 is gebeurd, dan kan het de opmaat zijn geweest voor een van de vele uitbreidingen aan de Thialfzijde van het Heerenveense ziekenhuis. In 1954 is aan het gebouw een nieuwe keuken in gebruik genomen en later komt er een nieuwe entree met daarboven operatiezalen.

We doen even een stapje terug in de geschiedenis van de gezondheidszorg van Heerenveen en omgeving door melding te maken van het historische, eerste en unieke ziekenhuisje aan de Verlengde Dracht te Heerenveen. Freule Cornelia Anna Agatha Albertina baronesse de Vos van Steenwijk, afkomstig uit Beetsterzwaag, sticht in juni 1895 een particuliere verpleeginriching, treedt zelf op als directrice-verpleegster en verzekert zich van de steun van twee plaatselijke artsen. Voor vier volwassenen en twee kinderen heeft ze in het herenhuis voldoende ruimte. De freule blijkt over een kwetsbare gezondheid te beschikken (astmatisch) en vertrekt eind september 1898 om gezondheidsreden naar Zandvoort. Daar begint ze practisch direct in haar villa ‘Frisia’ een herstellingsoord voor kinderen.

Heerenveen blijkt met haar vertrek een enorme aderlating te hebben ondergaan, maar gelukkig worden er onmiddellijk initiatieven genomen om te komen tot een ‘publiek’ ziekenhuis te komen. Er wordt een voorlopig comité gevormd, die gericht is op het leggen van een stevige basis voor het voortzetten van de exploitatie van het ziekenhuis. Alle Heerenveense pommeranten worden gemobiliseerd om dit initiatief van de grond te tillen. Op 2 januari 1899 wordt een oprichtingsvergadering gehouden voor de Vereniging tot Ziekenverpleging “Het Ziekenhuis”, waarvan de presentielijst  24 namen telt. Secretaris Halbe Binnerts kan op 2 maart 1899 zijn medebestuursleden laten weten, dat de conceptstatuten hebben geleid tot de erkenning als rechtspersoon. Inmiddels wordt aktie gevoerd voor het werven van leden, donateurs, subsidies, giften, enz. Er worden spontaan bedragen geschonken, maar ook beperkende voorwaarden voor medewerking gemeld. In de bewaard gebleven archiefbescheiden van de vereniging bevindt zich een bijzonder ‘cynische’ reactie van een ‘anonymus’ uit ‘s Gravenhage, die schrijft niet mee te kunnen doen ‘aan het financieren van een ziekenhuis in het rijke Friesland’.

Kennelijk is Heerenveen nog niet rijp voor dit ingrijpende initiatief, want op 30 maart 1900 gaat een circulaire van het Bestuur van de Vereniging tot Ziekenverpleging uit naar haar leden met het besluit tot ontbinding van de vereniging. De 26e daaraan voorafgaand is aldus door de ledenvergadering besloten. De gezondheidszorg in Heerenveen is op dit punt dus terug bij af, maar heeft wel zeer motiverend gewerkt op de organisatie van de wijkverpleging. Het doel van die beweging is om door middel van één of meer gediplomeerde verpleegsters hulp te verlenen aan zieken in de ruimste zin van het woord. Dat betreft dan die zieken die hun verblijf te Heerenveen hebben of in de onmiddellijke omgeving daarvan. De op 4 juni 1901 vastgestelde statuten en verenigingsreglement van de “Heerenveensche Wijkverpleging” vinden hun koninklijke goedkeuring op 20 september 1901 bij besluit no. 20. De eerste jaren blijken door financiële problemen beslist niet gemakkelijk. Dat zal één van de achterliggende redenen zijn geweest voor ds. P.J.D. van Slooten, predikant van de hervormde gemeente aan de Fok en te Terband, om de pastorievoogden van Aengwirden over te halen een verdieping op het Aengwirder armhuis tot stand te brengen en deze in te richten als ziekenhuis. De voogden belonen zijn initiatief, geven aan architect K.R. Post de opdracht tot de realisatie en staan op 2 maart 1908 uiteraard bij de opening op de voorste rijen. De dag erna komt al de eerste patiënt, die door directrice zuster M. de Boer in het ziekhuisregime wordt ingewijd. De chirurgen van het eerste uur zijn dr. J. de Graaff, dr. G.H. de Kleyn en dr. van Schaik. Er is sprake van een moeizame exploitatie met een diepe crisis in 1911. Maar dan wordt een vereniging op algemene grondslag opgericht, die de accomodatie en inventaris overneemt en een jaarlijkse subsidie krijgt van de pastorievoogden.

De notarieële stichtingsdatum wordt gesteld op 11 mei 1911 en de naam luidt: “Vereeniging tot instandhouding en exploitatie van het ziekenhuis te Heerenveen”. De gemeenten Aengwirden, Haskerland en Schoterland honoreren de subsidieverzoeken, doch de Gedeputeerde Staten blijven van mening - net als in 1895 en 1899 - dat de instelling van té plaatselijk belang is om een subsidieverzoek voor 1000 gulden te kunnen steunen. Positief is de houding van de pastorievoogden, die in ieder geval het gebouw kosteloos in bruikleen afstaan.

Onder het inspirerende directoraat van zuster Telina Dijkstra ziet de vereniging kans haar heilzame opdracht in het tweede en derde decennium van 20e eeuw uit te voeren. In 1916 wordt de wens tot uitbreiding van de verpleegmogelijkheden al geuit, maar het duurt nog tot 4 juni 1927 dat door het Gemeentebestuur van Aengwirden vergunning nr. 857 wordt afgegeven voor de stichting van een ziekenhuis aan de Thialfweg. De bouw neemt enige tijd in beslag en al op 10 april 1929 volgt de eerste uitbreiding met de bouw van een barak voor besmettelijke ziekten met een oppervlakte van 200 m2, in twee afdelingen en met in totaal 10 bedden. (Vergunning no. 982). Het kwam uiteraard los te staan van het hoofdgebouw en op minimaal 30 meter afstand van de weg of straat. Twee jaar later - juli 1931 - is er reden om die barak al weer naar de nieuwste inzichten te herinrichten (Vergunning nr. 1089)

Opnieuw mogen we met eer noemen het nimmer aflatende werk van directrice Telina Dijkstra, die pas afscheid neemt als de nieuwe instelling goed op de rails staat. In 1935 neemt zij na 23 jaar trouwe dienst afscheid en schenkt het ziekenhuis twee prachtige gebrandschilderde ramen.

Wanneer zij in 1938 op 21 augustus ‘ s middags om half één overlijdt doet aanspreker Tjeerd Hoekstra (55) een dag later de aangifte. Zij is 65 jaar geworden en haar grafsteen bevindt zich bij de Rotondekerk van Terband. Een oud-verpleegster verschaft in 1983 bij de publicatie van een foto van mw. Dijkstra in een rubriek van de Leeuwarder Courant enige informatie over dat laatste levensjaar. Kort voor haar pensionering heeft ze een hersenbloeding gehad en raakt dan verlamd aan haar beide benen. „Zij mocht in een mooie kamer verpleegd worden. De adjunctdirectrice, zuster Froukje Hofma, woonde in deze kamer. Als gezelschap mocht ze zelf een zuster van de afdeling kiezen voor drie maanden. Daarna koos ze zelf weer een verpleegster. Je woonde dan zogenaamd in 't klooster! Eten en drinken, en haar verzorgen. Ze kreeg geregeld bezoek. De kamer stond vol mooie bloemen, iedere week andere".

De periode die daarop volgt, zal door de betrokkenen niet spoedig worden vergeten. Zeker is dat de oorlogsjaren niet ongemerkt zijn voorbijgegaan. In de voorbereidingen daarvoor mag gemeld worden dat de splinternieuwe oostelijke vleugel beschikte over een gas-en bomvrije kelder. Tijdens de oorlogsjaren krijgt deze de bestemming van lazaret voor de duitse militairen. Het dak wordt dan voorzien van een rood kruis. Die ‘inwoning’ betekent dat er ruimtenood ontstaat en is reden om barakken van allerlei soort op te richten om de taken te kunnen vervullen.

Het Ziekenhuis wordt steeds meer een dynamisch bedrijf, welke eigenlijk permanent in een staat van uitbreiding, reorganisatie, verbouw, herbouw en nieuwbouw verkeert. De dossiers van de bouwvergunning beslaat een indrukwekkende hoeveelheid. Het gemeentearchief van Heerenveen kan u uit de naoorlogse periode minstens vijftig dossiers overleggen.

In een van de eerste uitbreidingen speelt de Inspectie voor de Volksgezondheid een cruciale rol als ze Heerenveen een bericht sturen, dat het ziekenhuis in aanmerking komt voor streekziekenhuis met een capaciteit van ca. 300 bedden. Onder architectuur van M. Duintjer uit Amsterdam worden een infectiebarak, een uitbreiding van het beddenhuis, de keukenuitbreiding aan de oostvleugel als een noordelijke uitstulping en een polikliniek uit de grond gestampt. Het zusterhuis van 3 verdiepingen en 67 kamers in de ziekenhuistuin wordt in 1954 gegund aan de plaatselijke firma Van der Wijk, Schaap en Buwalda. De lijst wordt langer en langer: aanbouw röntgenafdeling (1955), mechanisatiekamer voor centrale lift (1958), verbouw operatiekamer (1958), bouw rijwielberging (1958), bouw trafo (1958), bouw verpleegpaviljoen (1959), uitbreiding polikliniek (1960), bouw nood-mortuarium (1961), bouw ketelhuis (1963), bouw bedde-en behandelhuis (1969, bouw röntgenpaviljoen (1970), uitbreiding kinderafdeling (1973), bouw school voor verpleegkundigen (1974),  bouw psychiatrische afdeling (1978), uitbreiding apotheek (1988), enzovoorts, enzovoorts.

Schaduwkant van al deze uitbreidingen is het verdwijnen van het streekje huizen aan de westzijde van het ziekenhuis, bereikbaar vanaf de Thialfweg. In de straatnamenterminologie is de naam Thialfdwarsweg in gebruik geweest en in een eerdere fase heeft de volksmond de term ‘Vetpolle’ geïntroduceerd. Over de betekenis van deze term wordt door liefhebbers van toponiemen nog heftig gespeculeerd.  Zeker is dat destijds de saamhorigheid van de bewoners wel zo groot is geweest, dat ze een deel van de Thialfweg zelf hebben aangelegd en verhard tegen een vergoeding van fl.1,50 per persoon. Op de Aerocarta-foto’s nr. 7133 en 7143 uit 1931 van “Oud Heerenveen vanuit de lucht” bepaalt dit rijtje van tien woningen mede het beeld van het oostelijk daarvan gelegen ziekenhuisterrein met fraaie tuinaanleg. Rond 1954 wordt het noord-zuid lopende weggetje verlengd en opgewaardeerd naar de Tjepkemastraat en krijgt als naam ‘Van Helomalaan’.

Met bovenstaande is uiteraard niet de gehele geschiedenis van ‘ons’ Heerenveense ziekenhuis geschreven. Het enige hoogtepunt waarmee we U uw herinneringen willen ‘updaten’ is de naamsverandering. Op 31 mei 1972 wordt door de jury uit 650 naamsuggesties voorgedragen de historisch verantwoorde naam: De TJONGERSCHANS. Ook deze gebeurtenis is beschreven door wijlen Jan de Jong in een ruim geïllustreerd boekje met de titel: “Strekkend tot heil der lijdende mensheid. 75 jaar ziekenhuis Heerenveen” (1986)                                                                

2013, november 3 - wibbo westerdijk - hip-backup

HIP-TIME MAGAZINE 18

Op deze manier zie je ze niet vaak. Het is dan ook bepaald geen commerciële prentbriefkaart van de Heerenveense drukkers-uitgevers. Zelfs als foto-duider is het een hele uitdaging om deze foto nr. 117 uit de museumcollectie van Willem van Haren van een zinnige tekst te voorzien, als de fotograaf niet bekend is en de tijdsaanduiding ± 1922 luidt. Want wees nou eerlijk: wie gaat achter de bebouwing kijken hoe dat er uitziet ? Toch bijna niemand ! Er rust ook wel een beetje een taboe op, omdat je misschien de privacy van de gebruikers wel wat onteert ?! Bij deze gebouwen zal dat minder het geval zijn omdat ze een meer algemene bestemming kunnen worden toegekend.

De fotograaf moet ergens gestaan hebben op of bij de ‘Molenreed’, die rond deze tijd vanaf de Fok langs de zuidgevel van de sigaren-, chocolade en suikerwerkenwinkel van Lucas en Jan Bunt loopt en vervolgens met een ruime curve afbuigt naar het noordoosten en na enige afstand naar het oosten om zijn bestemming de molen Welgelegen te vinden. In die tweede curve heb je dan kijkend naar het west-tot-zuidwesten ongeveer dit beeld kunnen zien. Dick Bunskoeke  heeft dat in ‘Ut it Feanster printeboek’ op 31 mei 1989 ook al eens gedaan. Het is niet moeilijk om bij dit beeld het seizoen te voorspellen: kale bomen en enkele coniferen in de tuin van het huis van Catharina Amalia Sievers, de weduwe Dirk Woltman, koopman, of haar opvolger zoon Bernard Woltman op Fok 142 (zie Adresboek 1922). Maar vooral veel sneeuw: een lichtelijk desolate en verstilde indruk op het netvlies projecterend. Die tuin behoort thans in 2012 aan de familie Westera onder huisnummer Fok 46. Links daarvan een zelfs voor het midden van de 19e eeuw gigantisch pakhuis, waarvoor de olieslager Epke Roos van Mesdag uit Akkrum ‘vrijdom van belasting’ genoot tot 1841. Bij de overname van de olieslagerij rond 1852 worden de bezitsacten van dit pakhuis eveneens overgedragen aan ‘oliefabrikant’ Jacob Woltman. Het kadaster spreekt tot het dienstjaar 1905 constant van pakhuis en erf, met een grootte van 3.90 are. Maar dan vindt er een ‘bijbouw‘ plaats, waardoor de kadastrale omschrijving wordt uitgebreid tot ‘pakhuis, stal en erf’. Op deze omschrijving baseert de Erfgoednota van de Gemeente Heerenveen kennelijk de term ‘koetshuis‘ voor het schuin achter het pakhuis opgetrokken gebouw met het kenmerkende ‘mansarde’-profiel. Van de gevangenisachtige aanblik met de tralies voor de ramen op de eerste verdieping wordt verteld, dat deze hebben gediend als bescherming voor de kaasopslag van kaashandelaar Klaas Jansz. de Jong, die het pakhuis enige tijd in gebruik heeft gehad.

Het huisnummer 47 dat bij een vernummeringsronde is toegekend aan dit pakhuis rond 1930 duikt weer op in de berichtgeving in 1975 als “de âlde kaei”. Die term gebruikt mevr. A.M. Barteling voor een uitnodiging in handschrift , welke ze rondstuurt namens Galery “De Sleutel” voor een expositie van werk van Ans Wortel (1929 Bergen N.H.) voor de periode 21 maart tot en met 16 april 1975. De galerie “De Sleutel” met het adres Fok 47 komt in de Gemeentegids van Heerenveen 1979-1980 voor het laatst voor.

In 1985 krijgt het Creativiteitscentrum ‘de Cirkel’ het pakhuis als vast onderkomen voor haar activiteiten. Allerlei cursussen zijn daar in de loop der jaren gegeven tot het initiatief van de ‘Heerenveense School’ het mogelijk maakte te verkassen naar de oude Mavo op het Ernst van Harenplein aan de Minckelersstraat. In de in het jaar 2011 verschenen Erfgoednota wordt het door de Cirkel verlaten pakhuis gewaardeerd als ‘Gemeentelijk Monument’. De ‘stal’ is voor dit doel niet gekwalificeerd.

“De zaalkerk op een rechthoekige grondplan met centraal in de voorgevel een klokkentoren met spits en een portaal met kap tegen de voorgevel”, zijn de woorden die wel weer rechtstreeks uit de Erfgoednota zijn geciteerd.  Daarin staan nog veel meer mooie termen, die de kerk uit 1867 en de toren uit 1909 tot gemeentelijk monument bestemmen. De zoektocht naar de maker en de schenker(s) van de gebrandschilderde ramen in de rondboogvensters heeft tot nu toe geen resultaten opgeleverd. Van de uitbouw aan de achterzijde van de kerk met zijdeur en venster op het oosten mag je toch niet veronderstellen, dat het een klompenhok is. Tenzij aan de achterzijde de ingang is geweest voor een inpandige kosterswoning.

Uiterst links is een deel van het olieslagerscomplex van Woltman te zien, waarover de aannemer H. Buwalda in 1937 met de gemeente onderhandelingen voert over de sloop van de olieslagerij én over een door hem aan te leggen verbindingsweg van de Fok naar de Van Maasdijkstraat. In 1938 besluit de gemeente deze de naam ‘Woltmanstraat’ te geven.

De onttakeling van het Woltmanimperium is niet alleen in Van der Schaar’s Advertentieblad van 9 juni 1938 onder het kopje “Fabrieksschoorsteen gevallen” heet nieuws. Het bericht in het Nieuwsblad van Friesland van 22 juli 1938, dat ook de garage achter de fabriek zal worden afgebroken, wordt als goed nieuws door de omwonenden beleefd. Aanvankelijk heeft men het plan gehad om die garage te laten blijven bestaan.

De massaliteit van het kerkgebouw voorkomt dat op de foto geen glimp valt op te vangen van de veel minder diepe pastorie, evenmin als van het daarvan westelijk staande pakhuis. Dirk Woltman is in 1907 begonnen met een twee verdiepingen hoog pakhuis van een bijzondere architectuur te laten plaatsen. De aanbesteding wordt aangekondigd in het Nieuwsblad van Friesland van 27 maart 1907, waarvoor bestek en tekening zijn te verkrijgen bij bouwkundige Jelmer Murks Visser te Heerenveen. Iets meer dan een jaar later op 28 mei 1908 overlijdt Dirk Woltman op 71 jarige leeftijd in Heerenveen-Aengwirden. Hij is niet alleen oliefabrikant, maar tevens burgemeester van Aengwirden.

Volgens de gevelsteen aan de Fokzijde: “De eerste steen gelegd door J.D. Woltman Jz. 30 juni 1907”, betekent dat Jan Dirk Woltman (geb. 27-10-1895), zoon van Jacob Woltman en Maria Jacoba de Boer, die steen mocht inmetselen. Hij is als elfjarige de aangewezen bedrijfsopvolger, woont als koopman in 1922 aan de Stationsstraat C 26, in 1934 en 1938 eveneens als koopman in hetzelfde huis als zijn ouders op Dracht 103 (het meest zuidelijke van de Hesselhuizen aan de oostkant van de Dracht met de serre in de tuin). Boven in de (schijn)toren staat nog de tekst ‘Oliefabriek Woltman 1915’ ten teken dat de fabriek is uitgebreid tot een vier verdiepingen hoog gebouw met daarboven een toren. De bouwvergunning AEN 1155, no. 394 wordt verleend per 12 juli 1915 en gaat uit van een gebouwoppervlakte van 8 bij 18.5 meter bij een hoogte van 10.70 meter en in ‘t midden een toren van 5 meter. De tekening blijkt afkomstig van E. Schaap uit Roordahuizum.

De functie van het gebouw uiterst links op deze foto is ons niet bekend, maar de opbouw op het dak lijkt een ‘lift’ te herbergen. De uitgebreidheid van het bedrijf, samen met het huis op Fok 46 maakt dat de lijst van vergunningen voor de firma Woltman alleen al elf dossiers in het bestand bouwvergunningen van Aengwirden beslaat. Daarbij komen dan ook nog vijf hinderwetvergunningen. En dat allemaal in de periode 1904 tot 1934. We kunnen rustig stellen dat het een sterk geïndustrialiseerd bedrijf is geweest, dat niettemin eindigde in een faillissementsprocedure.

De start van het bedrijf wordt merkwaardigerwijs bevestigt vanuit het kerkelijk archief van de Ned. Herv. Gemeente Heerenveen (inv. nr. 2158) door een afschrift van een akte van erfpachtovereenkomst tussen W.M. Mollema, administrerend diaken van Heerenveen, verpachter, en Jacob Woltman, koopman onder Terband, pachter. Woltman pacht een stuk grond aan de Fok waarop een windoliemolen en gebouwen staan, kad. Tjalleberd, sectie A., no. 1860, 1861 en 1863, tegen een jaarlijkse pacht van fl. 1,25. Het stuk was gedateerd 3 juli 1852. Het kadaster, dat altijd enigszins achter de realiteit aan loopt, is het daarmee eens maar beschrijft het als ‘verkoop vóór 1853’ en bedoelt dan de transactie met vorige eigenaar Epke Roos van Mesdag. Naast de gebouwen en de grond neemt Jacob Woltman in ieder geval ook een belangrijk personeelslid over die de klappen van de olieslagerijzweep in de vingers heeft. Dat blijkt in 1902 als Tjeerd Jarings op de avond van 12 mei ‘s avonds een serenade wordt gebracht door de Woudklank voor het feit, dat hij als meesterknecht gedurende 50 jaar en voor drie generaties Woltman de oliefabriek als de zijne heeft beschouwd.

De niet zichtbare pastorie is vanaf het moment van de bouw het huis geweest, waar menige preek zijn vorm heeft gekregen. De voorgangers, die er hebben gewoond zijn ds. Pompejus Johan Diederik van Slooten (1865-1912), ds. Simon Winkel (1912-1942), ds. Jelte Oosterhuis (1943-1950) en ds. Cornelis van ‘t Riet (1950-1963). 

2012, Juli 14

wibbo westerdijk-hip-backup

HIP-TIME MAGAZINE 52    

Windwatermolen 1918

Met foto 00920 is wat merkwaardigs aan de hand. Daarvan zijn twee versies bekend met als overeenkomst dat ze beiden zijn uitgegeven door G. Brouwer & Zoon. Bovenstaande versie is in 1918 in de handel gebracht, volgens een stempelafdruk op dit exemplaar. Het is duidelijk een beeld van de natte herfst-of voorjaarsperiode. Een tegenlichtopname aan het einde van de dag geeft het een desolaat, sprookjesachtig sfeertje. Het watermolentje van het spinnekoptype staat aan een buiten haar oevers getreden ‘wijk’, maar op een eigen perceeltje. Een aantal meters links en rechts van het molentje is het verhoogde ‘dijkje’ voorzien van zo’n typerend hekwerk. 

Er is verder weinig fantasie voor nodig om te kunnen vaststellen, dat het molentje weliswaar nog kan functioneren maar dan zal er wel moeten worden ingegrepen in de zeilen van de wieken.

Nemen we de waterleidingkaart van 1913 erbij dan is vrij gemakkelijk vast te stellen, dat het hier gaat om het molentje, dat heeft gestaan aan de ‘gracht’ op de plaats waar nu de Van Dekemalaan ligt. Eigenlijk is dat het het punt waar de Van Riesenstraat uitmondt op de van Dekemalaan, zeg maar vlakbij de werkplaats én het huis van de latere familie Bregman. Op de waterleidingkaart wordt het perceeltje aangeduid als kadastraal Heerenveen A-2082. De achtergrond verraadt ons het molencomplex van Siebenga met de enorme houtopslagloods en de houtzaagmolen in volle glorie. Deze staat er dan al een jaar of zestig (gebouwd in 1858).

Molenkenners zijn er heel lang van overtuigd dat dit de juiste locatie is van deze spinnekop. Zo schrijft Gerben Wijnja in 1977 er al over in ‘Langs oude Friese windmolens’. Of hij ooit de moeite heeft genomen om die bewering ook kadastraal te onderbouwen is niet bekend. Zou hij hebben geweten, dat in de Oorspronkelijke Aanwijzende Tafel van 1832 als bezitter wordt beschouwd B.C.G. van Haeften, directeur der posterijen in Heerenveen, en ‘mede-eigenaren’?

Het watermolentje met erf wordt bemeten op 90 centiare en heeft het kadastrale nummer A-427.

Kort voor 1837 komt het molenperceel met opstal in het bezit van Siebe Tuijmelaar, die het eveneens met enkele mede-eigenaren moet delen. De reden van zo’n gedeeld bezit is veelal, dat het een beperkt poldertje moest bemalen van slechts enkele grondeigenaren. Deze groep heeft het door koop bekomen. Wanneer het vóór 1857 deel gaat uitmaken van een ’scheiding van goederen’ wordt het volledig eigendom van Siebe’s zoon Cornelis Tjepko Tuijmelaar, evenals zijn vader koopman. Na zijn overlijden wordt diens weduwe Elizabeth Theodora Hendrica Blom, samen met haar vijf kinderen de officiële vertegenwoordiger van het bezit. Als locatie hanteert het kadaster dan ‘Konijnenpolle A-427. Opnieuw brengt een verdeling van bezit een verandering, zodat het perceel 30 centiare groter wordt en het alleen-bezit van de weduwe. Dat heeft overigens wel kadastrale gevolgen in die zin dat er een nieuw en hoger kadastraal nummer wordt toegekend in 1889 en wel A-2082. De weduwe is inmiddels vertrokken uit het Heerenveense, woont dan in Haarlem en beschouwt dit bezit nog slechts als ‘geldswaarde’. De koop in het dienstjaar 1904 en de doorverkoop in dienstjaar 1905 is dan ook een zaak van een ‘consortium’ van grondspeculanten (denk ik), gezien namen als Pieter Hendriks Kaars Sijpesteijn, koopman, Krommenie; Jan Cornelis Laan, koopman, Bloemendaal; en Pierre Joseph Ernst Lefèbre, commissionair in effecten, Bloemendaal. Je mag niet aannemen, dat ze het molentje ooit in bedrijf hebben gezien. Tenminste als we de ‘acte de command’ in het repertoire van de notaris goed hebben geïnterpreteerd. Een tussenpersoon treedt in de rechten van de koper of de verkoper.

Het belang van de nieuwe eigenaresse Hobbina Daniëla van Heloma - bewoonster van het Grote Huys op het Breedpad - is weer een pure. Bij notaris Jhr. S.W.H.A. van Beyma thoe Kingma wordt de acte opgemaakt d.d. 3 november 1903 en betaalt Hobbina Daniëla van Heloma voor een perceel weiland in Heerenveen zelfs een bedrag van fl.15.600,-. Rond 1915 zullen er gesprekken op gang zijn gekomen, waarbij blijkt dat de gemeente Schoterland in verband met haar uitbreidingsplannen het oog heeft laten vallen op o.a. dit perceel. In het dienstjaar 1917 wordt die transactie ook kadastraal afgerond. Dan wordt de locatie genoemd ‘Roode Dorp A-2082’. U voelt het al: er zal worden gesloopt en inderdaad wordt dat geregistreerd in het dienstjaar 1921. Uiteraard is dan het vervolg de opname in een groter geheel, welke in het kadaster ‘Van Dekemalaan A-2950’ wordt genoemd. Tenslotte krijgen we de situatie dat de Bouwvereniging Heerenveen-Schoterland er een straat mag aanleggen en er eerst een drietal huizen realiseert. In 1919 begint die bouw al.

Nota bene: ook hier ziet U weer in praktijk gebracht de omstandigheid, dat het kadaster in haar registratie gemiddeld één tot twee jaar achter de werkelijkheid van de feiten aanloopt.

Overigens komt het molentje ook in beeld op een foto van de Van Riesenstraat, waar de machinefabriek van Mebius een door hen geproduceerde transportband voor een veenbedrijf laat proefdraaien. Op bladzijde 90 van ‘Een wandeling door Oud-Heerenveen’, een uitgave door de Stichting Oudheidkamer Heerenveen, vindt U deze oude opname. Het foto-archief van het museum Willem van Haren heeft onder nummer 00401 de originele foto (13.3 bij 8.4 cm) van dat testgebeuren met als toevoeging een datering van circa 1920. Bovendien bevindt zich ook onder nummer 07703 een foto (17.0 bij 11.7 cm) met meer omgevingsdetails van het meest westelijke deel van de van Riesenstraat uit die tijd, waar de transportband zonder al het personeel van Mebius op staat. Wanneer we daarbij een kadastraal fragment van ca. 1950 gebruiken zien we, dat het pand is gekenmerkt met A-2622 op de noordwestelijke hoek van de Korflaan met de Van Riesenstraat.

Uitgevers G. Brouwer en Zoon overtreffen zich zelf, wanneer ze deze kaart selecteren voor een romantische ‘Lokkich Nijjier’-kaart. Eén exemplaar daarvan met een poststempel van 2 januari 1923 bevindt zich in het ansichtkaartenarchief. Ze pakken daarbij flink uit door op de rechter bovenzijde een fries gedicht - in een oudere spelling - af te drukken met de volgende tekst:

         ‘De dei dy fortiget en ‘t ljocht stadich mei

         Dochs is der rju moais yn to finen

         Ek ‘t spinnekoppe muonltsje giet foart, út ‘e wei

         Men sjocht se allinken fordwinen

         Dochs ré bliuwt myn hân, ré d’goudene moed

         For winsken fol lok op in dei lyk as hjoed'.                                     

2013, april 7 - wibbo westerdijk - hip-backup

HIP-Time Magazine 81

 Westmuur van de Vermaning 1979

Met museumfotonr. 01885 komt de Heerenveense Vermaning op een zeer bijzondere en ongebruikelijke manier in beeld.  Evenals trouwens het pakhuis ten zuiden daarvan, behorend bij het pand van Electro World Rinze Hofman aan de Lindegracht 47. Al meer dan 35 jaar inmiddels. Wanneer we de rooilijn van de achterkant van de Vermaning en het pakhuis verlengen tot de Lindegracht zien we op de kaartplattegrond van de kadastrale minuutkaart van 1832 al dat er op het perceel van die rooilijn tot de Vermaningsteeg twee panden hebben gestaan. Het meest westelijke pand is dan eigendom van Rinze Harkes de Vries, die als schipper en koopman bekendheid heeft gekregen. Van 1827 tot en met 1835 krijgt hij volgens de Kohieren van de Personele Omslag op dit adres zijn aanslagen bezorgd. Het blijkt vervolgens dat hij zijn pand heeft verkocht aan zijn oostelijke buurman Atze Halbes de Vrieze, die in 1829 voor het eerst in het door hem bewoonde en gebruikte pand staat aangegeven als winkelier. Het door hem aangekochte pand wordt vanaf 1836 verhuurd aan Jacob Hendriks van Loo, die er zijn kleermakerij gaat uitoefenen. Aan die situatie komt pas een einde als van Loo in 1852 verhuist naar de Vleesmarkt no. 3.

In de tussentijd heeft het perceel door meetwerkzaamheden van het kadaster een nieuw kadastraal nummer gekregen: kad. no. A-62 is vervangen door A-697. Door een zogenaamde ‘splitsing’, waarbij van de grootte van 1.60 are voor het huis en erf 1.25 are wordt vastgesteld en voor een nieuw gebouwd pakhuis 0.35 are, blijkt ook het kadastraal nummer te zijn gewijzigd. A-697 wordt vervolgens opgevolgd door twee nieuwe nummers A-952 (voor huis en erf) en A-953 (voor het pakhuis). Dit speelt zich af in het kadastrale dienstjaar 1857. Tien jaar later verkoopt Atze Halbes de Vrieze c.s. dit bezit via notaris A.R. van Voorst aan twee nieuwe eigenaars, te weten: A-952 aan Sjouke Jelles Koopmans te Oldeboorn, en A-953 (het pakhuis) aan Janna Hessel. Laatstgenoemde is een dochter van de boekhandelaar Franciscus Hessel en zij trouwt met Ghiel Cornelis de Vrieze, zoon van Atze Halbes de Vrieze, tabaksfabrikant te Heerenveen, en Neeltje van Giffen.

Nu valt er een dubbeltje ..... want ooit lazen we in de Leeuwarder Courant van 7 december 1838 een bericht, waarin drie Heerenveense fabrikanten hun ‘geëerde begunstigers’ laten weten, dat hun tabak met 10 cent per Nederlands Pond is verhoogd. Eén van deze drie is de Halbe de Vrieze, vader van Atze. Of het de oude Halbe of de jonge Atze de Vrieze is geweest of misschien wel hun opvolger door koop in 1859 Koenraad Hovens Gréve hebben we niet kunnen achterhalen, maar één van hen heeft de tabaksfabriek (of eigenlijk de tabakskerverij) de toepasselijke naam “De Javaan” gegeven. Overigens is het niet alleen een tabaksfabriek, maar ook koffiebranderij, groot-en kleinhandel in koloniale waren en gedistilleerd. Op zoek naar die overdrachtsacte van de familie de Vrieze aan Koenraad Hovens Greve laten alle Friese notarissen ons in de steek. Wel blijkt de sleutelfiguur in dit verhaal de zoon (en vermoedelijk beoogd opvolger) van Atze de Vrieze te zijn. Ghiel Cornelis (Atzes) de Vrieze gaat op 22 jarige leeftijd een huwelijksverbintenis aan met Janna Hessel op 17 december 1856. Zij is dan in de leeftijd van de ‘jongejuffer’ en 31 jaar oud. Zeer onverwacht overlijdt Ghiel Atzes de Vrieze al na een half jaar op 7 juni 1857 op 23 jarige leeftijd en in het huis met no. 43 (Dat is het hoekhuis van Lindegracht met Vermaningsteeg). Op 6 februari 1858 komt notaris G. Boschloo in aktie om een ‘scheiding van onroerend goed te regelen’. De details daarvan zullen wel in Leeuwarder dossiers zijn terug te vinden, maar het repertoire over dit feit is kort en zakelijk. Halbe de Vrieze (grootvader) krijgt een huis en pakhuis en Janna Hessel, weduwe van Ghiel, en haar minderjarige dochter krijgen ook een huis en pakhuis. Dochter ? Inderdaad ! Posthuum wordt op 23 oktober 1857 geboren Gisela Cornelia de Vrieze.  Dan blijkt op 3 augustus 1859 Janna Hessel - inmiddels 34 jaar - een huwelijk aan te gaan met Koenraad Hovens Gréve, 26 jarige jongeman, geboortig van Steenwijk en zoon van een doopsgezinde predikant. Deze gebeurtenis is de reden, dat er geen koopoverdracht van Janna Hessel, wed. de Vrieze aan Hovens Gréve nodig is geweest. Hij stapt in een gespreid bedje.

Duidelijkheid verschaft voor de helft van de scheiding een verkoopadvertentie van notaris A.R. van Voorst in de Leeuwarder Courant van 14 juni 1867.  De koopmanshuizinge en tabakskerverij aan de Lindegracht 42 met kadastraal nummer A-952 en een grootte van 1.25 are wordt door de mede-eigenaar A(tze) de Vrieze bewoond. Dat is dus de westelijke van de twee panden. Conclusie moet dan zijn dat Koenraad en Janna wonen op nr. 43 op de hoek van de Vermaningsteeg.

 Vreemd in onze ogen is het te moeten lezen in een akte van notaris Arjen Binnerts, dat pas op 3 maart 1868 de ‘scheiding der huwelijkse goederengemeenschap’ van Janna Hessel en wijlen haar eerste man Giel Cornelis de Vrieze plaatsvindt.

Koenraad Hovens Gréve en zijn echtgenote hebben kennelijk een fijne neus voor de specialiteiten in hun branche, want ze zijn als dealer voor bijzondere, soms exotische producten terug te vinden in krantenadvertenties. Levertraan bereid op de Lofodinische Eilanden (1870), Zwitsersch Kindermeel (1876), Peru Guano (vogelmest, 1884), Saksisch Bergzout (1886), Drop uit de blikken trommel (1887), Thomson’s Maizena Pudding (1888), etc. Hun pakhuis is in juni 1895 het podium van een vervelend ongeval. De bejaarde knecht Steven Brandsma (71) valt van de trap en wordt er uitgedragen met inwendig letsel, o.a. twee gebroken ribben. Wat te denken van een berichtje in het Nieuw Advertentieblad van 3 maart 1894, waarin K. Hovens Gréve laat weten dat de bestellingen door tussenkomst van Halbe de Vrieze niet meer worden aangenomen. Klein menselijk drama? Verstoorde familieverhoudingen? Burenruzie?

Tijden veranderen! In 1882 krijgt Koenraad Hovens Greve een hinderwetvergunning (onder voorwaarden) voor een eest (verwarmde droogvloer) in de tabakskerverij in de kadastrale percelen Heerenveen, sectie A-1529 en A-1530 aan de Vermaningsteeg te Heerenveen. Beide percelen heeft hij gekocht van de doopsgezinde gemeente en direct na aankoop samengevoegd. Bij de opkomst van de sociaal democratie laat Hovens Gréve op 15 augustus 1896 weten zijn winkel in kruidenierswaren zondags na 1 uur te sluiten, maar de sigarenzaak blijft wel open.  Wat betreft de zakelijke leiding moeten we aannemen, dat zoon Franciscus Hovens Gréve als 26 jarige koopman onderdeel gaat uitmaken van de ‘directie’ van de firma. Hij is op 26 juli 1888 getrouwd met Ida Klazina Wierda, dochter van de bekende administrateur Klaas Willems Wierda van de Fok.

Uiteraard gaan ze eerst wonen aan de Lindegracht. Uit die periode hebben twee knapen van de familie Comello - 4 en 7 jaar oud - uit de Vermaningsteeg hun leven te danken aan het doortastend ingrijpen van Franciscus. Beide jongens zitten de hengelen bij de sluis als de jongste er plotseling in valt. De oudste bedenkt zich niet en springt hem na om hem te helpen. Dat lukt niet en door het gekrijs alarmeren zij de heer Hovens Gréve, die beide drenkelingen voor een verdrinkingsdood kan behoeden. Dit speelt zich af op 4 juni 1901.

Eigenlijk staat Franciscus dan nog maar kort alleen aan het roer van het bedrijf. Vader Koenraad is gestorven op 13 april 1898 op 65 jarige leeftijd en moeder Janna is op 4 februari 1899 overleden op 73 jarige leeftijd.

Zakelijk gaat het Franciscus Hovens Gréve voor de wind, zelfs zo dat hij besluit aan de Zandweg naar Oranjewoud een woning te bouwen. Op 21 november 1910 krijgt hij de vergunning 376 van Schoterland. Op de bouwtekening wordt overigens gesproken van een ‘landhuisje’, die na de bouw de naam ‘Zonnehof’ heeft gekregen.

Wanneer Hovens Gréve op 14 april 1913 een bezoek brengt aan notaris Verkouteren doet hij dat in het gezelschap van Willem IJbe Wierda. Deze wil het koopmanshuis met erf en tabaksfabriek “De Javaan” wel kopen voor fl.1520,- per jaar als lijfrentebedrag op het leven van Franciscus en zijn vrouw. Willem IJbe is de zoon van Jannes Wierda en dus tantezegger van Ida Klazina Wierda.

Onder de directie van W.IJ. Wierda blijft het bedrijf zich bedienen van de naam ‘Firma Hovens Gréve’ en blijft een degelijke kruidenierswinkel met iets extra’s. In 1918 zorgt de verkoop van huishoudzeep voor een dermate grote toeloop, dat ‘s middags 5 juli een ruit wordt ingedrukt. Vermoedelijk heeft die drukte te maken gehad met de strenge distributie die in de eerste wereldoorlog van toepassing is geweest. Dat ook de 2e Wereldoorlog niet het beste in de mens naar boven brengt, is een open deur. Een tweetal jeugdige inbrekers worden op 17 december 1943 voor de rechtbank veroordeeld voor enkele inbraken, o.a. in het pakhuis van de firma Hovens Gréve waar ze een pakje koffie hebben buitgemaakt. De officier eist voor een viertal inbraken in totaal 6 maanden gevangenisstraf.

Als de oorlog voorbij is leest in Enschedé Leo J. Nieuwe Weme in een advertentie in het Kruideniersblad, dat in Heerenveen een koloniale warenzaak te huur wordt aangeboden. Te huur met recht van eerste koop. G.K. Wierda, die de wijn-en gedistilleerdwinkel al heeft overgebracht naar de Dracht, is de verhuurder. Nieuwe Weme gaat akkoord met de overeenkomst en opent op 4 februari 1946 de nog steeds ‘Hovens Gréve’ genoemd kruidenierswinkel met op de ruiten ‘Nieuwe Weme’. Zijn ideeën over de winkelformule blijken een iets andere richting te gaan. Van een elitaire bezorgwinkel wil Nieuwe Weme kiezen voor de zelfbedieningsformule. In 1957 is het eindelijk zover en wordt hij de tweede zelfbedieningszaak in Heerenveen. Zijlstra aan de Vleesmarkt is hem daarin voorgegaan. Krantenlezers en bewoners die de tweede helft van de vorige eeuw hebben meegemaakt, weten hoe het de N.V. Nieuwe Weme is vergaan.

Bijna vergeten we dat het pakhuis nog een 6 à 7 jaren bezit is geweest van Vreelings meubilering, die door een strakke architecturale verbouwing van het oude pand van de begane grond en de drie bovenliggende verdiepingen tot keurige toonzalen zijn getransformeerd. In juli 1958 wordt bijna 300 m2 toonzaal aan de te weinig mogelijkheden biedende zaak aan de Lindegracht 51 toegevoegd.

Terug naar de foto, waar de Doopsgezinde Vermaning wel erg prominent in beeld is gekomen. Van de schuilkerkerfenis uit de 17e en 18e eeuw is weinig meer te merken. Het tolerante Heerenveen heeft de Vlaamse en Waterlandse richtingen beide aanvankelijk apart onderdak verschaft, maar beseft heel goed dat het onvermijdelijke samengaan in 1741 de beste oplossing is geweest. Met het in gebruiknemen van het huidige ‘Vermaanhuis’ op 1 januari 1763, na de eerste steenlegging op 7 juni 1762 door de bijna 3 jaar oude Grietje (Fokkes) Bienema, komt een sober ingerichte kerk tot stand, afgezien van de kapbank van de familie Bienema en de fraai gedecoreerde wapenstenen aan de steeggerichte deurkant. Nog zonder alle aan en uitbouwen uit latere eeuwen. De westelijke muur op de foto tegenover de toegangsdeur blijkt - uit de geschiedschrijving van Douwe Miedema - de plaats te zijn geweest waar de preekstoel heeft gezeten.

Tja ... en dan valt deze foto ook in de categorie ‘documentaire fotografie’ met als onderwerp ‘Kaalslag van de zeventiger jaren’. De deplorabele restanten van het huis met Kerkstraat nr. 30 en vermoedelijk ook nr. 28. Op de woningkaart van beide panden staat “afgebroken volgens GW 5-1-1972”, waarbij GW moet worden vertaald als ‘Gemeentewerken’. De rooilijn, waar we eerder over spraken, situeert nr. 30 aan de westkant van die lijn en dus nr. 28 nog verder westwaarts. De voorlaatste bewoners van Kerkstraat 30 blijken de heer en mevrouw Fokke Joustra, die op 11 maart 1964 een pas gebouwde flat gaan bewonen aan de Coehoorn van Scheltingaweg. Fokke Joustra is meesterknecht geweest bij de veer-en kapokfabriek (Borkent) en komt al voor op dit adres in het adresboekje van 1934. Dan woont hij er al enkele jaren. Joustra heeft in de Heerenveense dorpsgemeenschap een goede naam opgebouwd door zijn passie voor de muziek in één van de Heerenveense korpsen.  Johannes de Jong en zijn vrouw Akke Hoekstra, die eerder tien jaar ingeschreven hebben gestaan op nr. 28, hebben er vervolgens gewoond. De heer de Jong overlijdt er in maart 1966 en zijn weduwe vertrekt door de voorgenomen afbraak al op 3 mei 1971.

Kort na de verhuizing van de heer en mevrouw de Jong uit huisnr. 28 vestigt zich daar Sjouke de Vries per 15 mei 1964. Hij heeft kennelijk de beschikking over beide delen van de voormalige Spaar-en Voorschotbank, want hij biedt in de loop van de bijna zeven jaren dat hij er gebruik van maakt tijdelijk onderdak aan 42 verschillende personen. In de taal van die jaren zal zijn gesproken over een ‘sociaal’ pension, waar o.a. veel mannelijke Marokkaanse immigranten hun eerste onderdak vinden.

Bemoedigend is het dat het ‘groene element’ in de vorm van wat boompjes achter of tussen de vroegere bebouwing zich heeft kunnen handhaven. Wanneer je nu de steeg of achtertoegang ten westen van nr. 42 inkijkt, zie je op die locatie tenminste groter gegroeide bomen. En het kwalijke uitzicht op beschadigde muren is tenminste gerepareerd.                                                            

2014, april 20 - wibbo westerdijk - hip-backup

HIP-TIME MAGAZINE 57

Watertoren-uitzicht naar de Greiden en plan Nijehaske

De denkbeeldige lijn, die we kunnen trekken van de onderkant van deze foto verticaal over de schoorsteenpijp van de voormalige tabaksfabriek van Taconis aan de Munnikssteeg langs het zuurkoolpakhuis aan de Veenscheiding mag eindigen in de eerste projecten van het wijkplan ‘Nijehaske’. U ziet dat daar volop wordt gebouwd in het gedeelte ten westen van de Haskeruitgang. Zelfs een dragline is doende zijn aandeel te leveren voor de aanleg van een goede infrastructuur. Iets verder dan de aktieve dragline wordt het fietspad evenwijdig aan het Heerenveense Kanaal naar het sluisje van de Ketting afgebakend door een rijtje hoge bomen.

De Haskeruitgang tussen de Oude Veenscheiding en de Veenscheiding krijgt bij besluit van 25 mei 1970 z’n naam en na de tot standkoming van de brug over de Veenscheiding wordt de weg doorgetrokken naar de Jousterweg. Het besluit om ook dat deel dezelfde naam te geven wordt genomen op 22 november 1978. Zodra er een nog uitgebreidere ontsluiting nodig is zowel naar het noorden als het zuiden wordt de Haskeruitgang van de Jousterweg verlengd naar de Weinmakker. De naamgeving wordt aangepast op 10 september 1987.

In het gedeelte tussen de spoorbaan en de Haskeruitgang is de bouwaktiviteit rond de Jutte zuidelijk van de spoortunnel aan te wijzen. Ook de naamgeving daarvan is van 1987.

De provincie Friesland schept de voorwaarden voor een flinke gebiedsuitbreiding, maar tevens voor de industrie-en businessparken liggend aan het Heerenveense Kanaal. Dossier 329-1 op het gemeentearchief geeft in ieder geval de informatie over het uitdiepen van het kanaal tot grootscheeps vaarwater in de periode 1977 tot 1982.

Het gebied links van onze denkbeeldige lijn geeft ook een goede indruk van de ‘water-en moerasplanten’-buurt tegen de Veenscheiding aan. De parallel daaraan lopende straat ‘Valeriaan’ en de haaks daarop lopende ‘Ratelaar’ evenwijdig met de Haskeruitgang zijn nog niet aan het oog onttrokken door de latere groene long van bomen en struikgewas. Dat deel van de Greiden heeft weinig mogelijkheden meer om ‘in te breiden’ (open plekken met bebouwing te vullen). Het oog reikt tot de service-flats van Heerenhage aan Kattebos en Tjotter. Van deze twee straatnamen heeft het Kattebos een duidelijke relatie met dit gebied. De volksmond heeft voor de stadsuitbreidingen decennialang een als moerasbos bekend staande strook in dit gebied aangeduid als ‘Kattebos’. Zo noteren we uit een acte van notaris van Beijma thoe Kingma van maandag 13 december 1909 uit de collectie Tjaarda al het toponiem ‘Kattebosch’ in het kader van een houtverkoping. Het is verleidelijk om even te speculeren over dit toponiem. Het is bekend dat ‘katten’ nou niet bepaald liefhebbers zijn van natte poten in een moerasachtige omgeving en nog minder bekend staan om een baantje te gaan zwemmen. Veeleer denken we aan de begroeiing van dit gebied met wilgensoorten die de bekende bloeiwijze vertonen van de ‘katjes’. De relatie met de houtverkoping zou dan kunnen liggen in het gebruik van de dikkere wilgentakken voor zogenaamd ‘boerengeriefhout’.

Deze foto “A-VII-5-5 foto 1 “ is een exemplaar uit de gemeentelijke archiefbestanden en gunt ons ook weer een blik uit de hoogte op een stukje Dracht-bebouwing ten zuiden van Munnikssteeg. Het is zo “klaar als een klontje”, dat aan het pand op de hoek van de steeg de bovenelkaar geplaatste borden de letters bevatten van ‘J A M I N ’. Talloze Heerenveners met een voorkeur voor zoetigheid en chocolade zullen daaraan goede herinneringen koesteren. De zoete genotsartikelen van de firma C. Jamin beginnen hun zegetocht in 1956 op Dracht no. 22. Het complete pand heeft nu de nummers 22a en 22b op de gevel. Een deurwaardersrapport uit 1961-1962 constateert ‘geen gebreken’ in de bouwkundige toestand. Dat valt goed te begrijpen omdat er bij bouwvergunning 1959-174 een volledig nieuwe winkel is tot stand gekomen. Overigens heeft dit pand dan al een zeer gevarieerd verleden in haar poriën.

De speciekohieren reiken ons uit de periode 1760-1764 de naam aan van Theeke Roorda, die aldaar boekdrukker is geweest. Twee ‘spraakmakende’ Heerenveense namen zijn die van horlogiemaker Jacob de Looze en logementhoudster Janneke Veenendal. Zij kopen samen volgens acte nr. 32 van 6 februari 1824 van notaris W.B. Kool van Heerens dit huis, destijds met nr. 215, en vestigen daarin een logement, welke volgens een aantal berichten in de Leeuwarder Courant - de kennelijk vacant geworden - naam “Het Wapen van Schoterland”  gaat voeren. Eerder heeft ook Dracht no. 207 deze erenaam gevoerd en heeft enige tijd de ‘grietenijkamer’ bevat, nadat deze uit moederdorp Oudeschoot is overgeplaatst naar Heerenveen. Helaas duurt het bestaan onder het bewind van de Looze en Veenendal slechts drie jaren, want op 21 september 1827 staat in de krant “Executoriale Verkooping Ter Rolle Van Geregtelijke Uitwinning Bij De Regtbank Van Eersten Aanleg Te Heerenveen” een nette en sterk doortimmerde Huizinge en Logement, genaamd het Wapen van Schoterland, ten noorden grenzend aan de Boelesteeg (een oud toponiem uit de 17e eeuw). Aan de ondergang ligt een geschil tussen eigenaar de Looze en huurderse Veenendal ten grondslag. De Looze wint de rechtsgang en Janneke Veenendal overlijdt twee dagen later op de 23e september 1927, oud 44 jaar en moeder van een 6 jarige dochter. Van haar echtgenoot Sies Broersma wordt gesteld, dat zijn woonplaats onbekend is.  Het vermoeden dat hij evenmin de vader van Hendrika is, wordt bevestigd door de passage in haar geboorte-akte van 18 april 1821. De Vader wordt niet genoemd ! Overigens wordt haar dochter consequent als Venendal aangeduid.

Het volgende pand met de vier verdiepingsramen en de twee dakkapellen is van origine het pand, waar apotheker Jan Dornseiffen sinds 1795 zijn apotheek heeft gehad. Na zijn overlijden in 1826 blijft zijn weduwe met provisor Arie Willem Kraft de apotheek exploiteren, tot zoon Nicolaas in 1837 de ‘vijzel’ overneemt. Vervolgens herhaalt zich eigenlijk de geschiedenis. Als Nicolaas Dornseiffen namelijk zijn hoofd definitief ter ruste legt op 7 april 1855 zorgt zijn weduwe met behulp van provisoren zelfs tot 7 augustus 1888 voor een leefbaar inkomen.

De welstand van de familie mag als zeer behoorlijk worden ingeschat. Ten bewijze daarvan attenderen we U op het enorme schilderij in de bibliotheek van het museum Willem van Haren met een afbeelding van de Kruiskerk én een gezicht op een kermistafereel op het Breedpad. Dit schilderij heeft lang deel uitgemaakt van de aankleding van de apotheek van de grootvader en de vader van Foekje Dornseiffen (geb. 1847). Deze informatie is afkomstig uit het gedenkboek van J. Bruinsma over “De Nederl. Hervormde Kerk te Heerenveen (Schoterland), 1637-1937”, blz. 11. Wanneer Foekje rond 1910 verhuist, sticht Dodo Franciscus van der Kallen een bazar in dit pand na toestemming van de gemeente Schoterland te hebben gekregen voor een gedeeltelijke verbouwing en vergroting tot woon-en winkelhuis met bovenwoning (vergunning no. 322). Aannemer A. Brandsma Jzn. is in die tijd een vooraanstaand aannemersbedrijf en is verantwoordelijk voor het bouwmeesterschap, terwijl de werkzaamheden worden gegund aan timmerman E. Westra & Zoon voor fl.6324,-.

De tot stand gekomen bovenwoning heeft bekende Heerenveners gehuisvest, zoals D. Huizinga, gemeentesecretaris van Schoterland; mr. J. van der Geer, advocaat-procureur; J.L. de Jong, (befaamd) muziekonderwijzer en organist. Na bedrijfsbeëindiging van D.F. van der Kallen vestigt mej. Alida J. Tamboer er zich als ‘kapster’ en in april 1960 heropent De Gruyter jr. de zelfbedieningswinkel, waar kruidenier G. de Goed op Dracht 24-26 als representant van de De Gruyter-formule de scepter mag zwaaien. (F.K. 8-4-1960) Thans in 2013 is Hunkemöller Lingerie gevestigd op Dracht (24)-26.

Tenslotte nemen we ook nog even het pand Dracht 28 - met op de foto op de gevel de naam ‘Steenwijk’  duidelijk leesbaar - onder de loupe. Nu in 2013 is daar nog steeds gevestigd ‘Steenwijk Modeschoenen’. Overigens is dat niet altijd zo geweest, want de woningkaart van Dracht 28 laat Reijnardus Steenwijk het pand betrekken per 1 oktober 1969, na eerder in dezelfde branche te hebben geëxploiteerd in het pand Dracht 5 aan de oostkant. De vader van Reijnardus - Hendrik Steenwijk - staat daar in ieder geval ingeschreven vanaf 1934 (adresboek) en uiteraard ‘in schoenen’. Ook Reijnardus heeft daar van 1963 tot 1969 de zaken waargenomen.

Dracht 28 heeft onder een ander huisnummer overigens op 12 mei 1867 een bijzondere particuliere bestemming gekregen als ‘pastorie’ voor de Doopsgezinde predikant en dan met name de in 1866 benoemde heer Abraham Vis. Hij is in 1911 de veroorzaker van schokkend nieuws op de voorpagina van de krant door als (inmiddels emeritus predikant) in zijn functie als raadslid van Schoterland tijdens de raadszitting van 24 april 1911 zijn laatste adem uit te blazen.

De volgende bestemming van het pand is een strikt economische geweest. Notaris Verkouteren legde daarvoor op 29 mei 1911 de basis in een publieke veiling in opdracht van de Doopsgezinde Gemeente Heerenveen. Het sterk en goed onderhouden Heerenhuis aan de Dracht met nr. 399, groot 3.59 are, met talloze kamers en andere gerieflijkheden, wordt gekocht door de firma Jager en Wierda. Deze richten de volledige benedenruimten voor garagedoeleinden. Er verschijnt in 1923 voor de zaak op het trottoir zelfs een benzinepomp met een ondergronds reservoir van de Acetylena N.V.  Na het overlijden van W.J. Jager in 1922 zet H. Wierda de firma voort en draagt pas op 1 maart 1963 zijn autoverhuurbedrijf, inclusief ambulance, lijkauto en VW-busje over aan de firma J. Oenema. Daarna is het de beurt aan Reijnardus Steenwijk, representant van een fikse schoenenketen. Tenslotte een vraag die zomaar bij ons opkomt: waar zijn die prachtige grote groene bomenpartijen toch gebleven in het gebied van de Zonnehoek?

2013, mei 19 - wibbo westerdijk - hip-backup