Monumenten met QR code
Crackstate
Crackstate is in 1647/1648 in opdracht van grietman Johannes Sytses Crack ontworpen door de Amsterdamse stadssteenhouwer meester Willem de Keyser. Jan Jacobs Groot, timmerman te Edam, bouwde het in barokstijl opgetrokken woonhuis.
Van 1648 tot 1833 woonhuis van de familie Crack, bloedverwanten en aangetrouwden.
Sinds 1833 zetel van de arrondissementsrechtbank en het kantongerecht.
Na vertrek van de rechtbank in 1923 hield het kantongerecht er nog tot 1952 zitting.
Achter Crackstate werd in 1890 een Huis van Bewaring gebouwd.
In oktober 1944 nam het Kommando Kronberger Crackstate in bezit. De SS’ers hanteerden er gewelddadige verhoormethoden, hetgeen ‘op Crackstate zitten’ zeer berucht maakte. De gevangenis is in 1973 afgebroken.
Sinds 1952 is Crackstate een deel van het gemeentehuis. Burgemeester en wethouders en ambtenaren hebben er hun werkvertrekken. Ook de trouwzaal bevindt zich in dit voormalige woonhuis van de familie Crack.
Doopsgezinde kerk. Vermaning. 1762
In 1751 maakt een vijfkoppige commissie (zie de wapenschilden) van de doopsgezinde kerkenraad plannen voor de bouw van een nieuwe Vermaning in Heerenveen. In de Wijde Steeg, later Kakelsteeg en nu Vermaningsteeg genoemd, stond nog een kleine oude Vermaning. Het naastliggende pand wordt op 6 april 1762 aangekocht om een groter kerkgebouw te kunnen bouwen.
De bouw wordt gegund aan de Heerenveense timmerman Lieuwe Pieters.
Op 7 juni 1762 wordt de eerste steen gelegd door de driejarige Grietje Bienema, dochter van apotheker en vervener Fokke Bienema, die deze gevelsteen ook bekostigt.
Eind 1762 zijn de bouwwerkzaamheden voltooid en op 1 januari 1763 kan de Vermaning officieel in gebruik worden genomen.
In 1850 wordt de schuilkerk voorzien van een uitbouw om het orgel een plaats te bieden.
Eerste postkantoor 1871
Op initiatief van de laatste postmeester van Heerenveen L.L.F. Mispelblom Beijer en met steun van o.a. de Kamer van Koophandel, krijgt gemeentearchitect Elbert de Graaf opdracht een postkantoor te ontwerpen. Aannemer Petrus Annes Dijkstra krijgt opdracht voor de bouw. In 1871 wordt het postkantoor in gebruik genomen.
In 1892 koopt het Rijk het gebouw dat wordt uitgebreid met een serre aan de pleinzijde.
In 1914 wordt een nieuw post- en telegraafkantoor aan de andere kant van het plein gebouwd.
Tot 1992 heeft het belastingkantoor zitting in het oude postkantoor. Hierna is in het pand uitzendbureau Randstad gevestigd geweest.
Heerenveense School 1907
Bron: Collectie Museum Heerenveen
In 1905 lanceert de gemeente Schoterland een plan voor een nieuw schoolgebouw ter vervanging van de in 1875 door aannemer Lolke Gerrits Visser uit Oldelamer gebouwde MULO.
In 1882 maakte groei al uitbreiding noodzakelijk. Het plan behelst een schoolgebouw voor lager onderwijs en een verdieping op het middengedeelte bestemd voor de MULO.
Op 8 mei 1907 wordt door de gemeente de bouw aanbesteed voor een 13-klassige school met gymnastieklokaal voor een MULO-school en twee lagere scholen.
Het werk wordt gegund aan Geert Alles van der Wal uit Kootstertille en Geert Klazes Postma uit Twijzel voor f 48.770,00.
In 1908 is het gebouw klaar. In 1954 krijgt de school door uitbreiding van de verdieping zijn huidige aanzien.
Als medio 1980 de (inmiddels MAVO)-school naar een groter gebouw verhuist komt de ruimte beschikbaar voor Museum Willem van Haren, Creativiteitscentrum De Cirkel (nu: Ateliers Majeur) , de VVV en de Stichting Historie Heerenveen.
Het Posthuis 1885
Herberg Het Posthuis bestond al aan het eind van de 17e eeuw, toen het een halte van de postkoets en wisselplaats voor de paarden aan de hoofdweg van noord naar zuid door Friesland was.In het midden van de 18e eeuw wordt twee maal per week een postdienst te paard ingesteld tussen Leeuwarden en Zwolle, waarbij Het Posthuis een pleisterplaats is.
Tot de komst van de spoorwegverbinding in 1868 eerst tussen Zwolle en Heerenveen en korte tijd later tot aan Leeuwarden, verzorgen postkoets en diligence van Van Gend & Loos de postdienst en het reizigersvervoer.
In de loop der eeuwen hebben veel kasteleins en kasteleines het Posthuis beheerd en er evenementen georganiseerd als harddraverijen (de Zilveren Zweep), biljarttoernooien, schaatswedstrijden, enz.
Op 17 januari 1884 wordt door zeven Heerenveense notabelen bij publieke veiling het Posthuis aangekocht voor de som van 9000 gulden en gaat het over in handen van de Naamloze Vennootschap Posthuis. De NV geeft Architectenbureau J. v.d. Goot en N. van Kleef uit Hengelo opdracht een definitief ontwerp te maken voor nieuwbouw. Aannemersbedrijf J. en S. Timmenga uit Oosterend bouwt het nieuwe Posthuis. Een jaar later is op 15 januari 1886 de officiële opening. Boven de ingang wordt een naamplaat van Gildehausersteen geplaatst met "Posthuis". In het topgeveltje staat "1885”.
Huize Voormeer 1755
Afb. 1: J. Stellingwerf, 1723 Afb. 2: Circa 1780 (maquette door R.J. Wielinga)
Afb. 3: Voormeer, 2013 Afb. 4: Tuinmanswoning 2022
* In het begin van de zeventiende eeuw bewoonde jonker Gerryt Sickinga de zgn. “Jonckershuijsinge” [Jonkershuis] aan de Schoterlandse Compagnonsvaart. In 1713 werd het huis eigendom van koopman Johannes de Jong, die het de naam “Voormeer” gaf vanwege het uitzicht op een aantal veenmeren in de richting van Oranjewoud (afb. 1).
* Zijn enige kleindochter, Anna Maria de Jong, groeide als weeskind hier op. Zij trouwde in 1752 met de in Wolvega wonende vervener Nicolaas van Heloma. Zij lieten in 1753 “Voormeer” afbreken en het huidige pand oprichten, dat in 1755 gereed kwam (afb. 2).
* In het stucwerk in de hal herinneren twee spiegelmonogrammen met hun initialen en een alliantiewapen aan de opdrachtgevers. De hal, twee kamers en de zaal zijn voorzien van stucplafonds in rococostijl. In die van de oostelijke voorkamer zijn de vier jaargetijden weergegeven. De zaal in het achterhuis heeft bovendien een gestucte schouw met aan weerszijden twee gestucte pronknissen in rococostijl. Deze nissen zijn uniek in Nederland. De wanden van de oostelijke voorkamer zijn behangen met achttiende-eeuws goudleerbehang.
* In 1846 werd het voorhuis met een extra verdieping verhoogd en werden alle vensters verlengd en door ramen in empire-stijl vervangen (afb. 3). Tevens werd de tuin in landschappelijke stijl aangelegd, waarbij misschien de landschapsarchitect L.P. Roodbaard was betrokken.
TUINMANSWONING
Omstreeks 1852 werd de tuin naar het oosten toe uitgebreid en werd er een tuinmanswoning gebouwd (afb. 4). De voorgevel was opgetrokken in rode en de overige gevels in gele baksteen. In de negentiende- en twintigste eeuw zijn de gevels regelmatig witgeschilderd, waardoor het leek alsof de gevels gepleisterd waren. Tijdens de restauratie in 2022 is de voorgevel in de kleur van de rode baksteen en zijn de overige gevels in de kleur van de gele baksteen geschilderd.
Het complex is van rijkswege beschermd als een kleine buitenplaats.
Literatuur
“Voormeer Heerenveen, familiehuis van de Heloma’s”
“Tuinmanswoning Voormeer Heerenveen” in de Veenbrief van september 2022
Download brochure
