Cat. Foto's met een verhaal

HIP-TIME MAGAZINE 63 

Uitzicht vanaf Hotel Groen naar het Westen vòòr of in 1927

In 1927 beschikt hotel Groen, wanneer een onbekende fotograaf fotonummer 01746 van het fotoarchief van het Museum Willem van Haren maakt, over een groot bijna obstakelvrij mansardedak, welke net even hoger is dan het aan de andere kant van de hoek Dracht-Breedpad staande eveneens beloopbare dak van de N.V. Velo Wasch(-en Wring)machine Maatschappij, gevestigd te Rotterdam. Deze firma heeft gedurende langere tijd ook Heerenveen voorzien van dit gewilde consumentenartikel. De Leeuwarder Courant van 4 oktober 1928 prijst in een advertentie dit en andere artikelen aan in de vestigingen van Leeuwarden, Sneek, Heerenveen, Franeker, Dokkum. Maar op 3 mei 1928 staat in het Nieuwsblad van Friesland zelfs al een stukje ‘middenstandspoëzie’. Met een vierregelig rijmpje “Verstandige menschen / En juist zij alleen / Zij koopen een VELO / en WRINGER meteen!” tracht de depôthouder aan de ‘Dracht, hoek Gracht’ de Heerenveense clientèle te verleiden. Waarschijnlijk is op dat ogenblik al in functie filiaalhouder E.J. Schipper, welke in ieder geval in het adresboek van 1934 staat inge-schreven als inwoner van de bovenwoning van Dracht 2.

Op 27 juli van datzelfde jaar 1934 treffen we een kostelijke anecdote in de Hepkemakrant aan. Wij laten U dat verhaaltje integraal lezen: “Heerenveen. Werd dezer dagen een groote spiegelruit van het filiaal der Velo-Waschmachine Mij. alhier door een aanrijding vernield, hedenmorgen kwam de filiaalhouder tot de minder aangename ontdekking, dat een ongewenschte bezoeker door de kapotte ruit naar binnen was gedrongen, terwijl een waschmachine werd vermist. In allerijl waarschuwde men de politie en het spoor leidde al spoedig naar de woning van den heer X. Zijn vrouw had de wasch al aan de kant (het was toen omstreeks 9 uur). De man verklaarde doodleuk, dat hij de machine maar geleend had om eens te kijken, of het voor zijn vrouw werkelijk zoo’n gemak was, als men zei. Het geval is toen maar van den gemoedelijken kant opgenomen en het spreekt vanzelf dat de machine bleef waar zij was. De Velo-Waschmachine Maatschappij stelt er prijs op hierbij te verklaren dat een dergelijke handelwijze volstrekt niet noodig was, aangezien hij haar filiaalhouders heeft opgedragen bij iedereen kosteloos en zonder verplichtingen te demonstreeren teneinde met de bijzondere eigenschappen van de Velo Waschmachine kennis te maken. (Adv.)”  U mag zelf kiezen: een bijzondere ware gebeurtenis óf een geslepen ‘broodje-aap-verhaal’-advertentie ! Wat wel zeker is dat de vader van de latere bekende Nederlander ‘Gretta Nieuwenhuizen’ van juni 1938 tot februari 1943 eveneens als filiaalchef Dracht 2 heeft bewoond. De ambtenaar van de burgerlijke stand van Heerenveen heeft zelfs nog het genoegen beleefd ‘Greta, dochter van IJ. Nieuwenhuizen en M.E.J. Feijge’ te mogen inschrijven in de week van 2-7 november 1942.

Zeker is ook dat de N.V. Velo-Waschmachine Maatschappij het in Heerenveen heeft volgehouden tot de alg. vergadering van aandeelhouders op 22 dec. 1947 het besluit neemt het pand te verkopen aan de gemeente Heerenveen. Na de oorlog is wel enig gesteggel ontstaan over de onderhoudstoestand van het pand, mede door de oorlogsomstandigheden veroorzaakt. Bovendien wil de gemeente een plan realiseren om het Breedpad een betere aansluiting te geven bij de kruising Dracht-Hoofdbrug met Breedpad-Haringspad. Daarvoor moet de rooilijn van de Breedpadgevel meer in zuidelijke richting worden verplaatst. De N.V. wordt afgekocht voor fl.16975,-. Schoenenhandel Marcus Overdiep wordt na een grondige vernieuwbouw de nieuwe eigenaar-gebruiker van het pand.

In de rechter benedenhoek is de huidige toestand van het bakkerijcomplex van Lenes niet wezenlijk anders dan ten tijde van de directievoering door Albert en later Lucas Hoogkamp van de N.V. de Jong’s Bakkerijen. Vleesmarkt 1 is vanuit dit perspectief gezien nog steeds een kenmerkende lokatie. De verlaagde uitbouw is inmiddels wel uitgebreid over de gehele lengte van het achterste deel.

Het tijdstip van de dag valt nog af te leiden uit de schaduwen van de verschillende schoorsteentjes, die een zuidwest - noordoost richting laten zien. Is dat niet het begin van de middag ? De klok van de nederlands hervormde kerk geeft ons jammer genoeg te weinig duidelijkheid. Naar die klok kijkend valt ons oog opeens op de deur die kennelijk zijn dienst bewijst als er onderhoud aan het dak moet worden gepleegd.

Tachtig jaar na dato rest ons slechts van de eens zo majestueuze kruiskerk een als eerbetoon bedoelde reconstructie in het platte vlak van de parkachtige omgeving. We moeten evenwel met verontrusting, gêne, plaatsvervangende schaamte en onverholen boosheid constateren, dat de vermaaksindustriële inzichten van gemeentebestuur, politieke adviesorganen en belangenbehartigers van de horeca-sector niet stroken met de noodzakelijke terughoudendheid en het vanzelfsprekende respect voor deze bijzondere historische omgeving. Die vertegenwoordigers blijken keer op keer niet in staat te zijn hun toezeggingen voor de praktijk van toegekende vergunningen, handhaving van de reglementen en het toezicht daarop waar te maken.

Het is duidelijk dat het jaar 1933 betekent, dat het Herenwalsterbrugje in haar nadagen verkeert. Het besluit om de plaats van het brugje en het brugje zelf te vervangen is in voorbereiding. Het is een moeilijke weg als we het stuk van 10 januari 1934 nog eens doorlezen over de onhoudbare toestand, welke de heer W. van Riesen in de raad van Haskerland schetst. Het toegezegde onderzoek leidt tot een reactie van de opzichter van de Provinciale Waterstaat. Hij richt zich met een schrijven tot B. en W.: "Hierbij deel ik U mede dat mij door den hoofdingenieur van Provincialen Waterstaat, den heer D.F. Wouda machtiging is verleend tot uitruiming van het Heerenwalsterbrugje over de Veenscheiding te Heerenveen. Ik heb mij voorgenomen tot uitruiming over te gaan zodra het ijs uit de vaarwaters verdwenen zal zijn." Uit het vervolg van dit artikel krijgen we evenwel de indruk dat de opzichter lichtelijk voor zijn beurt praat, want de journalist stelt dat het besluit door Provinciale Staten nog moet worden genomen. Bovendien vindt Aengwirden, dat die gemeente niets hoeft bij te dragen en Haskerland laat zijn bijdrage afhangen van de oplossing van het Heerenveen-één probleem. Op 1 juli 1934 komt het probleem Heerenveen-één tot een oplossing en een jaar later op 6 juli 1935 wordt de Heerenwalsterbrug als basculebrug in gebruik genomen.

In 1933 is Gjalt Keimpema nog de dienstdoende brugwachter, die het ‘klappen van de brug’ door jarenlange oefening prima in de vingers heeft gekregen. Hij mag van zijn oudere dag blijven genieten in het zo kenmerkende ‘lytse húske’ aan de Veenscheiding. Voor de nieuwe basculebrug is meer een technisch geschoold man nodig en aan die kwalificatie zal oud-varensgezel A.J. Elzinga ongetwijfeld hebben voldaan.

Te lezen is het bord tussen de twee meest linkse ramen van het voormalige sociëteitsgebouw op Heerenwal A 5 niet, maar er zal ongetwijfeld informatie op staan over de openingsuren van de Raad van Arbeid. Nu nog komt ambtenaar G. van der Zwaag dagelijks van de Thialfweg nr. 21 naar kantoor, maar volgens het adresboek van 1934 verhuist hij dat jaar naar de Heerenwal A 5. Links langs de boom in de tuin van dit adres kijkend, ziet U een lange loods langs de spoorhaven staan. En aan de uiterste rand van de foto (links) kunt U een aparte blik op het ‘zuurkoolpakhuis’ aan de Veenscheiding werpen.

Met behulp van kaart no. 164 van de ‘Historische Atlas van Friesland’ van Uitgeverij Robas Producties (1990) krijgen we de zekerheid, dat op de zichtlijn van de fotograaf over het midden van de foto in het weilandengebied van Nijehaske een ‘WrM’ (watermolen) met een ‘Sl’ (een houten sluisje) staat voor polderbemaling. Het land waarin zich een (veronderstelde) bruine veenachtige aardlaag bevindt, is op 11 juni 1990 de basis voor het besluit tot naamgeving van een straat in dit deel van het uitbreidingsplan Nijehaske: het “Toellân”. 

2013, augustus 11 - wibbo westerdijk - hip-backup

CORRECTIE EN AANVULLING 21 NOVEMBER 2013:
Jan Nauta uit Zwolle reageert op de ‘Foto met een verhaal’ van 11 augustus 2013 als HIP-Time Magazine 63 op de website van de Werkgroep Oud Heerenveen, met duidelijke aanwijzingen voor een veel exactere datering - dan 1933 - van de gebruikte foto. Hij geeft een stukje geschiedenis van het pand, waar zijn grootouders hun slagerij hebben gehad. Wij citeren uit zijn email van 21 november 2013: “Op de foto is het dak van een pand met 2 schoorstenen te zien, het pand vóór dat van café Prinsen, de slagerij van mijn grootvader Dirk Nauta, Breedpad 7. Dit pand heeft hij op 30-11-1915 gekocht van G. de Jong, ik weet niet of het toen al een slagerij was. Op 30-5-1927 is de verbouwing van zijn slagerij gegund aan A.Haringsma te Heerenveen voor fl. 14.482,-. Op 14-6-1927 adverteert mijn grootvader in de Hepkema dat hij in verband met de verbouwing zijn slagerij uitoefent bij P. Bos aan het Breedpad, de verbouwing is dan dus al gaande. De verbouwde slagerij kreeg een puntgevel en is enige jaren geleden bij de grote brand aan het Breedpad verwoest.”
De conclusie van zijn gegevens is: de foto moet derhalve in of vóór 1927 genomen zijn. Als bijzonderheid voegt Nauta nog een anecdote toe. Genoemde aannemer Haringsma is, zo vertelde zijn vader, tijdens de verbouwing failliet gegaan. Er moest daarna voor elke zak cement e.d. kontant worden betaald.
Graag willen wij nog bij hem de onzekerheid wegnemen over de bestemming van het huis vóór de koop door grootvader en hem bevestigen, dat het “huis, waarin slagerij  met bergplaats, vrije steeg en opslag aan de oostkant aan het Breede Pad te Heerenveen, groot 1.21 are, in gebruik aan de mede-eigenaar Gerben de Jong” behoorde. De andere eigenaar vinden we in het kadaster: Gerrit Anes Witteveen, verver, Heerenveen. Op 16 november 1915 bij de provisionele veiling blijkt er fl.4040,- te zijn geboden. Gerben de Jong, die in de advertentie mede-eigenaar wordt genoemd, blijkt verwant aan Gerrit Anes Witteveen. Gerben was namelijk op 22 mei 1912 getrouwd met diens dochter Jeltje Witteveen.

Wibbo Westerdijk, HIP-Time back-up.

HIP-TIME MAGAZINE 58

Portret van twee veenpoldermolens.

Deze poldermolen - in het fotoarchief van het museum Willem van Haren nr. 00738 met een formaat van 9 bij 12 cm - heeft gestaan aan de Nijehasker zijde van de Veenscheiding - de waterverbinding van het centrum van Heerenveen naar het Nannewijd.Twee zaken vallen bij het nakijken van deze foto op, nl. de in handschrift op de beeldzijde aangebrachte term ‘Ketling’, het niet zo zuivere friese woord voor ‘ketting’. De friese spelling moet eigenlijk ‘keatling’ zijn, maar allez ! Deze ‘ketling’ zal in vroegere tijd een functie hebben gehad als voorloper van de ‘sluisgelden’. Wie als schipper de ketting laat lichten, zal tolgeld moeten betalen. Verder staat op de achterzijde van de foto eveneens in handschrift - maar met een vraagteken: S? Bruinsma. Hoe dit moet worden  geïnterpreteerd is niet duidelijk: molenaar, fotograaf of schenker ??? Wie de gefotografeerde tien personen zijn die op de voorgrond staan is evenmin duidelijk. Temeer omdat de foto in het geheel niet is gedateerd (ja, vóór 1933 dus)!

Kaart no. 9 van de Groote of St. Johannesgaster Veenpolder, als bijlage bij het voorstel van Gedeputeerde Staten tot wijziging van het reglement W.Z. 1917, is daar heel duidelijk in. Deze grondzeiler op een houten onderbouw en met een rietgedekte bovenbouw laat zijn wieken dus draaien op het grondgebied van Nijehaske, schuin tegenover het sluisje in de Veenscheiding. De kaartenmaker van de Historische Atlas van Friesland, de chromotopografische kaart met een schaal van 1:25.000 van de Uitgeverij Robas Productie 1990 is bij de plaatsing van het symbool van de watermolen (WtM) enigszins onduidelijk. Op kaartblad no. 182 St. Johannesga wordt de suggestie gewekt, dat de molen aan de zuidzijde van de Veenscheiding staat.

Een groep molenkenners met een zeer instructieve site - ‘Database van Verdwenen Molens in Nederland’ - geven eveneens een opsomming van de vier molenaars, die tot de sloop in 1933 deze poldermolen hebben bediend. Inmiddels is er in 1930 wel een mechanisch gemaal naast de molen gebouwd. De molenhistorici schrijven ook dat deze molenaars eveneens zijn belast geweest met de bediening van het ‘sluisje’ in de Veenscheiding naar het Nannewijd - welke vanaf dit punt op het kaartblad no. 182 in latere jaren ‘Ringvaart’ wordt genoemd.

De achtkante bovenkruier wordt in 1860 als onderdeel van de drooglegging van de veenpolder gesticht en krijgt dan als naam “De Vooruitgang”, welke zijn water dient te lozen in de Veenscheiding. Destijds is deze watering nog privébezit van de familie Engelen, die bijna twintig jaar eerder tevens heeft gezorgd voor een fantastische kanaalverbinding naar de Tjonger met het graven van de “Engelenvaart”.

Deze foto van eveneens een poldermolen - in het fotoarchief van het museum Willem van Haren nr. 00725 met een formaat van 9 bij 12 cm - heeft gestaan aan de westkant van de in 1841 gegraven Engelenvaart - de waterverbinding van de Veenscheiding naar de Tjonger.  Deze grondzeiler op een stenen onderbouw en met een rietgedekte bovenbouw laat zijn wieken dus draaien op het grondgebied van Rottum, ten zuiden van het sluisje in de Veenscheiding.  De eerder genoemde molenhistorici geven eveneens een opsomming van de acht molenaars, die tot de sloop in 1933 deze molen hebben bediend. Het gebouwtje op de foto links van de molen wordt als een ‘diensthokje van de PEB’ beschouwd, althans volgens de opschrift achter op de foto. We moeten aannemen, dat bedoeld wordt het electrische gemaal die in 1929 is bijgebouwd.

De achtkante bovenkruier wordt ook in 1860 als onderdeel van de drooglegging van de veenpolder gesticht en krijgt dan als naam “Veenzigt” - in een latere spelling ‘Veenzicht’- , welke zijn water eveneens dient te lozen in de Veenscheiding. Deze molen wordt in de volksmond ook wel ‘De Lytse Mole’ of ‘De Kleine Molen’ genoemd.

Op het bijgevoegde kaartfragment wordt de grens van de St. Johannesgaster Veenpolder aangegeven met de lange platliggende streepjes. Duidelijk wordt daarmee dus dat deze veenpolder zich zowel in het gebied van Haskerland als in dat van Schoterland bevindt. Het speelt zich immers allemaal af vóór 1934 als de ‘Heerenveen-één’-wensen een wettelijke basis krijgen.  

Als ‘toetje’ in deze historie over de poldermolens laten we U meegenieten van een glasdia van de hand van amateurfotograaf Jelmer Murks Visser (1877-1945), aannemer in Heerenveen. Het roeiboot-avontuur van een familie-uitje maakt onderdeel uit van de collectie Altena-Visser in het Museum Willem van Haren.

2013, juni 2 - wibbo westerdijk - hip-backup

HIP-TIME MAGAZINE 122

Verlengde Dracht 1931

Dit ‘heerenhuis’ heeft een volledige metamorfose ondergaan ruim dertig jaar nadat freule Cornelia Anna Agatha Albertina de Vos van Steenwijk Heerenveens ‘eerste particuliere ziekenhuisje’ heeft moeten sluiten. Haar gezondheid heeft eronder geleden, ook al heeft ze met hulp van drie ziekenverpleegsters haar heilzame werkzaamheden drie jaar kunnen uitvoeren. Nadat ze - komend van Beetsterzwaag - vanaf 22 mei 1895 het bovenstaande pand (in een vroegere gedaante) aan de Verlengde Dracht nr. 289 heeft gehuurd van eigenaresse de weduwe Anne Meinesz, richt ze het in voor de verpleging van patiënten en legt goede contacten met de Heerenveense artsen. Ondanks tevredenheidsbetuigingen van zeer veel dankbare patiënten trekt na een interne verbouwing per 1 november 1899 Mr. Evert Joost Dorhout Mees, president bij de Arrondissementsrechtbank van Heerenveen in het huis. Initiatieven om het door de Heerenveense gemeenschap door de “Vereeniging Ziekenverpleging” voort te zetten worden niet beloond.  Vele jaren later is het tuintje aan de voorkant efficiënt gesneuveld en dodelijk saai ingericht als parkeerplaats voor de klanten van de Citroëngarage van G.A. Overdiep.

Dat is de ‘Koos Overdiep’ waarmee we met deze foto kennis maken, dankzij de informatie in de rubriek van Dick Bunskoeke “Ut it Feanster Printeboek”.  In De Koerier van 20 juli 1988 heeft hij  fotonummer 02035 van het fotoarchief van het Museum Willem van Haren (thans Heerenveen Museum) voorzien van een passende tekst. Dat G.A. lijkt enigszins misleidend, maar wanneer je Gooitzen Andreas of  Andries in Heerenveen heet, is ‘Koos’ een prima alternatief. Laten we de carrière van deze Gooitzen Andries Overdiep eens nader bekijken.

Hij is geboren in Heerenveen op 22 maart 1895. Zijn ouders zijn Jacob Overdiep, in leven ‘commies-titulair bij de  Posterijen en Telegrafie’ en Christina Visser. Als enig kind krijgt hij de kans in juli 1909 toegelaten te worden tot de eerste klas van de RHBS. Tien jaar later adverteert hij in de Hepkemakrant van 7 november 1919, dat hij een werktuigbouwkundig en electrotechnisch bureau heeft, waar hij stationaire accumulatoren kan leveren en electrische licht-en krachtinstallaties. Verder levert hij Philips gloei-en glimlampen vanuit de Verlengde Dracht 267. Daar woont hij sinds november 1916 met zijn ouders. Op de gezinskaart staat in 1920 als zijn beroep electrotechnicus.  Op 16 juni 1922 overlijdt vader Jacob Overdiep op 58 jarige leeftijd. Inmiddels is het huis Verlengde Dracht 267 hernummerd naar Verlengde Dracht 258 en vinden we advertentie op 20 oktober 1920, waarin G.A.Overdiep een 3-wielige auto te koop aanbiedt van het merk Cyklon voor 4 personen tegen een billijke prijs.

Voor zijn bedrijfsvoering krijgt hij per 12 mei 1921 van de Minister van Waterstaat vergunning voor het spannen van een laagspanningsdraad over de Rijksweg tussen sectienr. A-1236 (zijn huis) en A-2999 (aan de westkant van de Verl. Dracht).

In december 1922 is er in Heerenveen een ‘Electriciteitstentoonstelling’, waar G.A.Overdiep Jzn. in een stand o.a. een Koel-en IJsmachine voor hotels, slagerijen, zuivelfabrieken, ziekenhuizen, bakkerijen, enz. aanprijst. Aan zijn assortiment wijdt de Hepkemakrant ruimschoots aandacht in haar uitgave van 22 december 1922. Bovendien profiteert deze krant ook in 1923 regelmatig van door Overdiep geplaatste advertenties: electromotoren, electrische ornamenten, etc.  Gevaarlijke pech heeft zijn monteur H., die zich ernstig aan de pols van zijn rechterhand verwond bij het vervoer van glazen potten met zwavelzuur. De dokter moet er aan te pas komen. Dat is in augustus 1923. Een persoonlijk verlies lijdt ‘Koos’ door het overlijden van zijn 87 jarige grootmoeder Tjitske Huizinga, de weduwe van oud Directeur van de Gasfabriek Gooitzen T. Visser op 15 oktober 1923. Na op de 16e mei 1924 in ondertrouw te zijn gegaan, treedt hij op de 26e in het huwelijk met Harmina Beusekamp, geboortig uit Amsterdam.

In 1925 maakt de carrière van Gooitzen Andries een complete ommezwaai, wanneer hij het agentschap voor Z.O. Friesland, Heerenveen, Steenwijk en omgeving verwerft voor het automerk “Citroën”. Hij zet zich middels de Hepkemakrant in de markt met ‘De zuinigste Auto ter wereld’. Met zijn deelname met stand nr. 13 aan de Automobielententoonstelling in Amsterdam in de RAI van 15 tot 24 januari 1926 promoot hij 14 nieuwe modellen

Verschillende keren dat jaar maakt hij reclame met het merk in de Hepkemakrant.

Naast de gewone modellen wordt dit jaar door hem - uiteraard als officieel agent van de N.V. Automobiles Citroën - ook de vrachtwagen ‘Normande’ geïntroduceerd, samen met collega’s in Leeuwarden, Dokkum en Sneek.

Een bijzondere promotie-uiting is de rijdende tentoonstelling van de nieuwste modellen B 14 & B 15, welke als de ‘Citroën Karavaan’ op dinsdag 3 mei 1927 Heerenveen komt binnenrijden. Overdiep kan zelfs bemiddelen bij het maken van een proefrit, volgens een technische uiteenzetting in het Nieuwsblad van Friesland van 6 mei 1927.

Als in augustus 1927 een vrachtauto van een ton draagvermogen op de markt komt, is dat het dubbele van bijna een jaar geleden bij de presentatie van de ‘Normande’. Het is aanleiding voor een grote landelijke advertentiecampagne. Op 24 april 1928 krijgt Overdiep concurrentie van Garage J. Vriesema aan de Schans, die ook een vorm van vertegenwoordiging krijgt van de N.V. Automobiles Citroën - Amsterdam.

1929 wordt een hoogtepunt voor G.A. Overdiep. Hij kondigt voor zaterdag 11 mei 1929 een NIEUWE SHOWROOM aan, staande aan de Verlengde Dracht 323.

Nu wij de foto opnieuw uit de kluis hebben gelicht,  lezen we op de achterzijde een datering van ± 1930 en kijken we er met een frisse, maar beter ingelichte blik naar. Geen naam van een fotograaf, helaas. Hoewel er een kans is, dat Koos Overdiep zelf deze foto heeft gemaakt. In januari 1923 wordt namelijk in een advertentie opgeroepen lid te worden van de “Heerenveensche Fotoclub”. Eén van de bestuursleden blijkt G.A. Overdiep te zijn.

Wanneer we evenwel met hem door de lens kijken vallen wel een aantal bijzondere details op. Vanzelfsprekend het meer dan overtuigende gevelbord ‘GARAGE’ en aan de boom in duidelijke herfstoutfit het ovale ‘CITROEN’-bord. Met de tekst(en) op de benzinepomp weten we ons geen raad. Zelfs met de loupe is daar geen accurate tekst van te maken. Geen nood; er is stellig een hinderwetvergunning voor afgegeven en dus gaan we daarnaar op zoek in het gemeentearchief, daarbij geholpen met het huisnummer 323 van een van de vroegere bewoners van het pand. In het adresboek 1922 staat namelijk G.L. (Geert Lamberts) Brouwer, bewaarder der hypotheken en van het kadaster, die er tot de verkoop in 1928 heeft gewoond onder nr. 323 aan de Verlengde Dracht. Dat nummer met de toevoeging ‘a’ vinden in de hinderwetvergunning nr. 409 van de ’American Petroleum (Company)’, die toestemming krijgt bij het kadastrale perceel A-2865 (toegekend in het kadastrale dienstjaar 1917) een ondergrondse benzinereservoir aan te leggen. Dat wordt hen toegestaan per 28 mei 1929. Ruim een maand later op 3 juli 1929 wordt bij vergunning nr. 412 nog toegestaan uit te breiden met een 2e tank en een nieuwe pompinstallatie.

Jammer dat uw schrijver zo weinig verstand van automerken heeft, maar gelukkig mag hij dat compenseren door U te laten weten, dat de auto met nummer B-11395 toebehoort aan Johan Jacobus Gerhardus Sybrandus Falkena, aan wie het op 25 april 1927 is afgegeven. Hij is dan nog inwoner van Oosterwolde en burgemeester van de  gemeente Ooststellingwerf. Op 30 maart wordt hij benoemd en op 30 april 1928 is hij geïnstalleerd als burgemeester van Schoterland. Bovendien gaat hij wonen in de onmiddellijke nabijheid van de garage aan de Verlengde Dracht nr. 318, welke in 1930 wordt hernummerd tot Verlengde Dracht nr. 40  en wanneer de raad besluit de naam van de Verlengde Dracht te wijzigen in Burgemeester Falkenaweg - en dat is op 24 juni 1935 - verhuist hij per 27 april 1939 naar nr. 36. Inmiddels is hij per 1 juli 1934 burgemeester van Heerenveen en woont dan dus nog steeds aan de straat, die naar hem is genoemd. Hij heeft zich bijzonder verdienstelijk gemaakt voor de éénwording van Heerenveen. Overigens blijkt de heer Falkena tevens klant te zijn geweest van Overdiep. Dat mag blijken uit een bericht in het Leeuwarder Nieuwsblad van 25 juni 1932, waarin beschreven wordt dat de heer burgemeester Falkena samen met secretaris Huizinga terugkomend van een bezoek aan Leeuwarden tussen Haskerdijken en Nieuwbrug door een ongelukkige inhaalmanoeuvre flinke schade oploopt. Zelf blijven ze ongedeerd, maar hun vernielde wagen wordt door Overdiep weggesleept naar Heerenveen.

Terug naar het hoofdpand van onze foto. Geert Lamberts Brouwer, onze kadasterman, verkoopt het pand volgens een bericht in het Nieuwsblad van Friesland van 30 november 1926 onderhands aan timmerman-aannemer Johannes de Haan aan de Heerenwal (Nijehaske) voor fl.10.000. De bedoeling is er een autogarage te vestigen, waaraan verbonden wordt een werkkring van vrijstaande boxen voor auto’s. Op 8 februari 1927 krijgt de Haan de gemeentelijke goedkeuring na interventie van de Provinciale Advies Commissie, die op een blauwdruk een aantal veranderingen heeft ingebracht. Bouwvergunning SCO nr. 1675 vermeldt, dat de gehele binnenbetimmering van de begane grond wordt weggebroken en er wordt een betonvloer ingelegd voor de berging van auto’s en autobussen. Ingrijpend is het uitbreken van de onderste vier glaskozijnen in de voor-en achtergevel en het plaatsen van vier in-en uitrijkozijnen. De bovenverdieping wordt ingericht tot een dubbele bovenwoning met voorkamer, suitekamer, keuken, slaapkamer, keuken en gang, met een trapopgang met twee gemetselde portalen en twee deurkozijnen. De ramen zijn schuiframen. De Heerenveense waterleiding mag water leveren en als sanitair wordt een privaat met watercloset aangesloten op een beerput. Aannemer de Haan blijft tot 1944 eigenaar en zet het geheel dus in de verhuur. Kandidaat voor de garage-showroom, maar beslist niet voor één van de bovenwoningen,  blijkt Gooitzen Andreas Overdiep.  Ten tijde van de foto is het woonadres van ‘Koos’ Overdiep opnieuw vernummerd, maar nu tot Dracht 119 (vlakbij de Koornbeurs).

Van de twee bovenwoningen boven de showroom is nog niet duidelijk aan wie deze zijn verhuurd direct na oplevering. Mogelijk ligt daar de oplossing bij de gezinskaarten, maar dan moet je wel een bewonersnaam hebben.

In de periode dat ‘Koos’ Overdiep zich ontwikkelt van electrotechnicus tot autohandelaar, zelfs Citroën-agent, is een andere Heerenvener eveneens een pioniersbestaan aan het opbouwen. En toevalligerwijze of misschien minder toevallig rond dezelfde locatie. Het is de persoon Willem Veenstra, die de concurrentie met de tram aandurft en het initiatief neemt voor een autobusdienst Heerenveen-Appelscha. Ook hem heeft recht op een korte levensschets over zijn aktieve periode.

Willem Veenstra is geboren in Oranjewoud 4 december 1896, als zoon van Jan Veenstra (1847) en Jantje Koopmans (1861). Bij de invoering van de gezinskaarten woont hij nog bij zijn ouders in het Oranjewoud nr. 61. Hij staat daar vermeld als chauffeur. Op 17 juli 1922 gaat hij naar Gorredijk. Hij trouwt in 1923 met Janke Jager. Vrij snel daarna vestigt hij zich te Nijehaske. Volgens een advertentie in de Hepkemakrant handelt hij in auto’s en motoren. In februari 1925 verruimt hij zijn mogelijkheden door een overeenkomst aan te gaan met de N.V. Acetylena te ‘s Gravenhage, welke een vergunning vraagt aan de Raad van Haskerland voor het plaatsen van een benzinepomp met tank in gemeentegrond. Hij heeft dan het bedrijfje van G. Jans op de Heerenwal A 100 overgenomen en het telefoonnummer 116. Jans handelt ook in motorrijwielen en fietsen. Daar begint Willem Veenstra op 20 juli 1925 met een dagelijksche autobusdienst Heerenveen-Appelscha met een ritduur van 1 uur en 35 minuten. Twee keer op een dag, zelfs.

In januari 1926 krijgt hij een aanrijding in Oranjewoud met de particuiere auto van Bieruma Oosting met flink wat schade. Begin maart 1927 vraagt hij  bij Gedeputeerde Staten een vergunning voor deze route. Bij die aanvraag is de heer Andreas Willem Tjaarda van Hotel Heidewoud er als de kippen bij om de Staten te bewegen in die route te worden opgenomen. Bij de dienstregeling ingaande 12 juni 1927 blijkt de vergunning geregeld en lijkt ook Tjaarda er baat bij te hebben. De rit naar Appelscha wordt vier keer op een dag vice-versa gereden en duurt volgens die regeling één uur en 25 minuten. Een enkele reis kost fl.1,40 en een retourtje fl.2,00. Wil je de fiets meenemen dan is het tarief ongeacht de afstand fl.0.25.

Eind december 1927 is hij opnieuw betrokken bij een ernstig ongeluk. Deze keer in Jubbega, waar door de gladheid S. Brinksma in botsing komt met de tweede autobus, die - ingezet voor het grote aantal passagiers - vlak achter de eerste rijdt. Gelukkig blijft het bij materiële schade en een lekke benzinetank. In december 1928 - hij is san nog steeds gevestigd aan de tweede Heerenwal A-100, iets voorbij de Stationsbrug - raakt Veenstra verzeilt in een bezwaarprocedure, aangespannen tegen een nieuwe ondernemer die grotendeels dezelfde route wil rijden, maar dan vanuit Drachten. Ook in juli speelt zich eenzelfde procedure af tegen J.O. de Jong uit Jubbega, die een dienst Jubbega 3e sluis-Heerenveen wil starten van twee ritten per dag. Het Leeuwarder Nieuwsblad maakt op 31 juli 1929 bekend, dat J.O. de Jong die vergunning wordt geweigerd.

Op de 13 mei 1929 geeft zijn gezinskaart aan, dat hij van Nijehaske is verhuisd naar Heerenveen (SCO) no. 579b. Volgens de adreslijst van 1928 (Tresoar) woont daar onder Van Riesenstraat 579b de loodgieter A. Hofman. Veel later heeft A. Piek daar zijn werkplaats en is het Van Riesentsraat 7. Dat is een woning aan wat ook onofficieel de Verlengde Dekemalaan wordt genoemd, omdat het op de hoek staat van de Riesenstraat met de Dekemalaan. Kort daarna krijgt de noord-zuid lopende straat de naam Mr. Halbe Binnertsstraat. Zeer verwarrend allemaal. Op de gezinskaart staat als extra gegeven, dat het huis eerst nr. 19 heeft gehad en op 15 juli 1933 wordt vernummerd tot H. Binnertsstraat nr. 29.

Deze tweede afbeelding van het garagecomplex hebben we te danken de aanvraag voor een bouwvergunning door Fokke Brugge. Deze heeft bouwmeester J.M. Visser opdracht gegeven een woning te bouwen tussen de garage van Overdiep (nr. 20-22) en het huis van Bunt (nr. 16) aan de Verlengde Dracht. Zeer tot onze vreugde heeft Bunt (of misschien Jelmer M. Visser) gezorgd voor het meesturen van een foto van de situatie voor de bouw. Acther op de foto staat ten overvloede: “Behoort bij beschikking van Burgemeester en Wethouders der gemeente Schoterland, d.d. 23 Juli 1930, no. 122B. De Secretaris.” Die beschikking betreft dus vergunning nr. 2145 voor het perceel A-2864, welke op 7 augustus wordt verleend. Ook bij deze foto is het niet ondenkbaar, dat de fotograaf een lid is van dezelfde fotoclub als G.A. Overdiep, namelijk: J.M. Visser, de architect en aannemer. Ook hij behoort mee tot de oprichters daarvan. Brugge trekt er per 1 april 1931 in !

Zeer bijzonder op deze foto is de aanwezigheid van de (eerste) autobus van W. Veenstra, nr. 1. Op de zijkant staat goed leesbaar ‘Heerenveen - Appelscha’ . Minder goed leesbaar op de dakrand (maar op het origineel met vergrootglas niettemin: ‘Donkerbroek - Oosterwolde’ en boven de voorruit ten overvloede nog (met zeer veel moeite): ‘Heerenveen’.

Singulier is de aanwezigheid van de handkar van de ‘N.V. Normandia’ met ‘Karnemelkse pap’, ‘Boter’ en ‘Kaas’ in het assortiment. Ook daar hebben we even gezocht naar de expoitant en afhankelijk van de datum van het maken van de foto hebben we daarvoor twee kandidaten.  K. de Heij op de Heerenwal 62 laat 30 april 1929 in de Hepkemakrant weten, dat hij een dag eerder is begonnen met het venten van melkproducten van de Zuivelfabriek N.V. ‘Normandia’ te Sneek. De toestand van de venterskar lijkt in ieder geval ‘nagelnieuw’ en ‘kakelvers’. Zijn prijs voor de

karnemelksche pap is 12 cent per fles. In dezelfde krant wordt op 3 juli 1930 door de  N.V. ‘Normandia’ Zuivelfabriek  bekend gemaakt dat met ingang van de 6e juli niet K. de Heij maar de melkventer A. van het Meer, eveneens uit Nijehaske, de flessenmelk van ‘Normandia’ zal leveren.

Laatste bijzonderheid is de pomp. Er staat goed leesbaar APC (= American Petroleum Maatschappij) op en de benzine is van de ESSO.

Op 30 april 1932 raakt Willem Veenstra in Donkerbroek na een uitwijkmanoevre in de zachte berm en kantelt in een sloot. De tien passagiers en de chauffeur komen er onbeschadigd via het noodluik uit. De spiksplinternieuwe bus heeft ruitenschade en moet met de kraanwagen van de firma Wierda weer op de weg worden gezet. Inmiddels geeft Veenstra onderdak aan twee chauffeurs. Klaas Jacob Piersma, van maart 1930 tot mei 1932, en Jan Hoogenberg, van augutus 1931 tot juli 1933.

In september van datzelfde jaar moet Veenstra opnieuw in de verdediging. Zijn aanvraag voor een verlenging van zijn busdienst naar Assen is afgewezen waarvan hij in beroep is gegaan. De N.T.M. wil nu een autobusdienst starten op het  traject Oosterwolde, Appelscha en Smilde, want ze wil de tram Meppel-Smilde opheffen. Veenstra vindt dat het beroep moet worden afgewacht, maar tevens dat de aanvraag van de N.T.M. moet worden afgewezen. Hij komt daarmee in aanvaring met de heer Biezeveld, directeur van de N.T.M. omdat hij vindt dat de N.T.M. met autobusdiensten niet meer rechten heeft dan de andere ondernemers.

Op 14 juni 1933 kopt het Leeuwarder Nieuwsblad, dat de N.V. Ned. Tramweg Maatschappij de autobusondernemer Veenstra te Heerenveen wil overnemen van het traject Heerenveen-Appelscha. Die overname wordt door de Gedeputeerde Staten goedgekeurd ! Een maand later op 24 juli 1933 gooit het Rijk roet in het eten door toegezegde subsidies in te trekken, zodat de overdracht niet tot stand kan komen en de Staten de goedkeuring tot overname moeten intrekken. Veenstra besluit door te gaan en krijgt zijn vergunning terug. Meteen probeert hij met een andere gegadigde opnieuw tot onderhandeling te komen voor een overname. De nieuwe beoogde ondernemers J. van der Hoek Jr. te Leeuwarden en G.A. Philippeau te Amsterdam, die al op 4 augustus 1933 op de Provinciale Griffie de vergunning tot overdracht hebben ingediend tot het in werking houden van een autobusdienst op het traject Heerenveen-Appelscha moeten een bezwaarprocedure afwachten. Op 6 september 1933 komt de autobuscommissie van G.S. met de toestemming voor de overdracht, omdat er geen bezwaren tegen zijn ingediend.

In een dossier van de Kamer van Koophandel, nr. 05632, lezen we dan dat Willem Veenstra is ingeschreven per 25 maart 1924 en het bedrijf tenslotte is opgeheven op 6 april 1934.  Veenstra heeft kennelijk even afstand genomen van de zaak, want op 2 januari 1934 vertrekt hij met zijn gezin naar Lochem. Op 6 september 1935 komt hij terug naar Heerenveen en laat zich dan inschrijven op het adres Parallelweg nr. 6 in Nijehaske. Kort daarna verhuist hij naar de Burg. Falkenaweg no. 20, de noordelijke bovenwoning boven de garage. Daar overlijdt op 8 april 1936 zijn echtgenote Janke Jager. Hij blijft evenwel wonen in het pand nr. 22 tot hij op 16 juli 1942 vertrekt naar Kampen. Zijn moeder Jantje Koopmans, wed. van Jan Veenstra, aan wie hij kennelijk al enige tijd onderdak heeft geboden, blijft er nog tot 27 januari 1944 wonen.

De nieuwe ondernemers pakken de zaak zéér commercieel aan, want zij richten direct een Naamloze Vennootschap op en registreren dat op 12 maart 1934 bij de Kamer van Koophandel (dossier 11178) als “N.V. Autobedrijf “Heerenveen”. De allereerste aktie geeft dat al aan. Wij citeren de Hepkemakrant van 12 maart 1934: “ Per 12 Mei a.s. ruime Autoboxen met en zonder onderhoud. Vanaf fl.60,00 per jaar. N.V. Autobedrijf Heerenveen, Heideburen 83a, Telf, 116.”  In het Nieuwsblad van het Noorden 17 maart 1934 vinden we de wijziging in het Handelsregister over de N.V. Autobedrijf Heerenveen. De directeuren zijn dan H.A. Philipsen (lees evenwel: Philippeau) en J. van der Hoek. De commissaris is H.W.D.J.G. Lubbers. Het betreft een maatschappelijk kapitaal van fl.50.000, waarvan gestort en geplaatst is fl.10.000.

Henricus Antonius Phillippeau (1899) is inmiddels op 13 september 1933 al ‘vol vertrouwen’ van Amsterdam naar Heerenveen gekomen, waar hij op de Heideburen 83a - vlakbij de Spekbrug - een onderkomen vindt voor zijn vrouw (1902), zijn dochter Petra (1931) zijn twee zwagers van Adelberg (de jongste van 1925 en de oudste van 1916 die als bediende bij het R.D.B. Theater wordt genoemd). Bij hen in woont mede-directeur Jan van der Hoek (1904) uit Leeuwarden, die op 18 juli 1934 trouwt en een eigen gezinskaart krijgt voor de Burg. Falkenaweg 20, samen met zijn vrouw en schoonmoeder). Philippeau is dan met zijn gezin al vanaf 12 mei 1934 bewoner van Burg. Falkenaweg 22.

De onderneming wordt beslist geen succes, wat duidelijk mag blijken uit het feit dat Philippeau volgens de Leeuwarder Courant op 29 juli 1935 als uittredend directeur de N.V. Autobedrijf “Heerenveen” verlaat en daarna per op 13 november 1935 teruggaat naar Amsterdam. Op 20 december 1935 kan de nieuwe directeur Lyckle Boersma, uit Bussum, met de sleutel de bovenwoning van Burg. Falkenaweg 22 betrekken. De Hepkemakrant heeft al eerder op 23 oktober 1935 gemeld, dat er sprake is van de overname van de autodienst Heerenveen-Appelscha v.v. door P. Blaauw uit Bussum. Hoe deze interim-deal moet worden beoordeeld, kunnen we niet duiden, want A. Jonkers is inmiddels al sinds augustus 1934 directeur, wat te lezen valt in een bericht in de Leeuwarder Courant van 14 augustus 1934. De krant neemt dan een wijziging van het Handelsregister op over de N.V. Autobedrijf “Heerenveen”. De uitgetreden commissaris H.W.D.J.G. Lubbers, wordt opgevolgd door F. de Haan. De uitgetreden directeur L. Boersma, wordt opgevolgd door A. Jonkers.

Deze betrekt twee dagen na het vertrek van Lyckle Boersma naar Bussum per 28 juli 1935 de bovenwoning van Burg. Falkenaweg 22.

Het merkwaardige is het dat L. Boersma  als directeur van N.V. Autobusbedrijf “Heerenveen” als adres opgeeft:  Burg. Falkenaweg 20-30.  Vermoedelijk houdt dat verband met de grote hoeveelheid gebouwde autoboxen naast en achter de nieuwe showroom. Deze gedachte wordt gesteund door het Adresboek 1934, die de huisnummers Verlengde Dracht 24, 26, 28 een 30 niet kent. Wel weer nr. 32, want daarvoor geeft het adresboek de naam van A. de Boer en als zijn beroep: depothouder  benzinehandel. Inmiddels is ook Jan van der Hoek zijn rol uitgespeeld en deze trekt uiteindelijk op 29 juli 1937 daarvan de consequentie door terug te gaan naar Leeuwarden.

Andries Jonkers maakt er werk van door in de krant van 4 september 1935 zijn eerste advertentie met ‘autokoopjes’ van verschillende merken in de garage aan de Verlengde Dracht onder huisnummer 20 aan te bieden. De opgaaf voor een uitstapje naar de R.A.I. met de N.V. Autobedrijf Heerenveen op donderdag 6 februari 1936 voor een retourprijs van fl.3,- moet daarentegen worden gedaan op adres Burg. Falkenaweg 22, waar op dat ogenblik de directeur Philippeau nog woont.  U weet uiteraard dat inmiddels ‘Heerenveen-één’ is onstaan per 1 juli 1934 en dat heeft voor de administratie van het woninggebruik ook gevolgen gehad. De zogenaamde ‘woningkaart’ is geïntroduceerd en deze zijn tot ongeveer 1980 in gebruik gebleven. Samen met de maatregel van straatnaam en huisnummer weten we dus ook dat op 9 juli 1935 Burg. Falkenaweg 20 (noordelijke bovenwoning) wordt betrokken door Willem Veenstra. (zie eerder).

Directeur Andries Jonkers woont aanvankelijk op het adres Oranjewoud 172 (als inwonende bij zijn ouders, die een bakkerij hebben). Als zijn beroepen staan achtereenvolgens op de gezinskaart: monteur-bankwerker, assistent-machinist; bakker (o); chauffeur.   Hij verhuist per 30 juli 1937 naar de zuidelijke bovenwoning nr. 22, welke Lyckle Boersma per 28 juli weer heeft vrijgemaakt voor een vertrek naar Bussum. Jonkers is de dag daarvoor (29 juli) gehuwd met Wietsche Krol.

Als laatste dossier van dit bedrijf nr. 12785 is de inschrijving van 16 maart 1942, waarvoor A. Jonkers v/h N.V. Autobedrijf “Heerenveen” als directeur optreedt. De opheffing vindt overigens pas plaats op 12 maart 1957.  Het Vignet is van 16-10-1939.

De conclusie na de oprichting van de N.V. Autobedrijf Heerenveen dringt inmiddels wel door. De garage van Koos Overdiep is overgenomen en deze richt zich weer volledig op zijn electriciteitswerkzaamheden, samen met het door hem opgerichte taxibedrijf ‘Citax’. Hij maakt als automonteur naam in de Heerenveens brandweer, waarvan hij op 1 januari 1956 met pensioen gaat.  Andries Jonkers zet zijn carrière voort bij de N.T.M. Busmaatschappij.

2015, december 13 - wibbo westerdijk - hip-backup

HIP-TIME MAGAZINE 55

Verlengde Dracht omstreeks 1850

Kunt u zich verplaatsen naar de Straatweg, vanaf hier ook wel Traverse genoemd, in de jaren rond 1850 en door de ogen van Pieter Pieters Zijlstra meekijken naar de situatie van de plaats Heerenveen komend vanuit het zuiden ? Zonder enige kennis van het Heerenveen zal dat niet meevallen. Die ‘traverse’ is volgens Van Dale, 1982, een gedeelte van een doorgaande weg binnen de bebouwde kom. In dit geval is dat de straatweg van Zwolle naar Leeuwarden. Rond 1830 en daarna zijn de Schoterlandse en Aengwirder grietenijbesturen hard bezig de bewoners van die ‘traverse’ - Dracht, Vleeschmarkt, Achter de Kerk en de Fok - te bewerken om hun aandeel daarin te leveren. Dat valt nog niks mee omdat in de plaats de helft van de ‘straat’ over het algemeen particulier bezit is. Het is dus zaak om uit de eigenaren een commissie van gecommitteerden samen te stellen, die proberen om samen met Grietman en Assessoren de medebewoners op één lijn te krijgen. Eén van de meest invloedrijke inwoners ligt behoorlijk dwars, getuige een protestschrijven.

Citaat: “Ik Ondergeteekende Harmanus Hiddinga Eliaszn te Heerenveen benoeme mits dezen geene Heeren Gecommitteerden om met Grietman en Assessoren van Schoterland te confereren over de Vervloering der Straat te Heerenveen, aan den Straatweg van Leeuwarden op Zwolle aansluitende, en zoodanige schikkingen te treffen als zij nuttig en noodig zullen oordeelen, dewijl reken, dat de Straten op aanzegging van het Bestuur met repareeren best in order kunnen komen en dus in dezen tijd het verkieslijk wezen zal, dewijl de lasten over het algemeen zeer hoog zijn.” (SCO 2419) In klare taal dus: er is geen commissie nodig en helemaal geen nieuwe straat, nergens voor nodig, want gewoon repareren is afdoende en een stuk goedkoper !

Harmanus Hiddinga is de eigenaar in die tijd van zowel het eerste pand links als het volledige complex van de houtzaagmolen, en nog een aantal huizen op de Dracht tot aan de Romkessteeg. Bovendien staat aan de oostkant van de Dracht het uitgebreide familiebezit, bestaande uit huis (A-239, huisno. 163; A-240 , grote tuin met twee vijvers, en A-241, huisje no. 164) en langs de straatweg richting Oranjewoud in de kadastrale gemeente Knijpe, sectie B, ook nog enkele percelen. U begrijpt dat Harmanus Hiddinga een belangrijke schakel in die verbeteringen is en duidelijk niet van harte.

Aan de eyecatchers op dit olieverfschilderij op paneel (27.5 bij 32 cm), in het gelukkige bezit van museum Willem van Haren, inv. nr. 172, kunnen we niet meer visueel refereren. Ze zijn allen weggevaagd en vervangen door andere gebouwen.

Het boerderij-achtige pand links draagt de naam “Het Loo”, en heeft het huisnummer 166a. De aanslag in belasting ‘gebouwde waarde’ voor kad. A-431 is slechts fl.9,-, hetgeen in de ogen van de belastingheffer vergelijkbaar wordt geacht met een schuur of werkplaats. Het toponiem “Het Loo” is op een kaart van de landmeter Gosen van Terwisga uit 1788 niet te vinden. In dat jaar staat deze locatie bekend als “Pasveer”. Trouwens ook in de speciekohieren en al vanaf 1769, met de toelichting: huis door armen bewoond ! Hoe dit toponiem geïnterpreteerd moet worden is in deze omgeving nog niet duidelijk. Elders in Friesland komt deze term ook enkele malen voor. De betekenis leunt misschien aan tegen ‘voetveer’ en dan valt te denken aan een combinatie met het water de “Molenwijk”. Vraagtekens derhalve.

Anecdotisch zijn we goed op de hoogte gebracht door Jacob Hepkema (onder het pseudoniem Donia) in het Nieuw Advertentieblad van 21 april 1886. Hij ziet vanuit de houtzaagmolen zuidwaarts aan de rechterkant een ‘dubbele woning’ en noemt dit “Het Loo”, “waar de koffiekan met de haar omgevende kopjes en schoteltjes, voor den reizenden man uithing". We citeren verder nog uit dat artikel: "Wie de verblijfplaats van kermisgasten, kramers en muzikanten, scharenslijp en ander logée's met zoo vorstelijken naam heeft gedoopt, is onbekend gebleven. Maar snediger kon 't niet gezegd zijn. Bij 't "Haagje" (Friesch) behoorde immers een lusthof "Het Loo" en als sterksprekend contrast een 'koninklijk’ hotel tegenover: "De Laatste Stuiver". Laatstgenoemde staat dan van uit de molen gezien links van de weg, doch werd slachtoffer van de watervloed van 1825. "Het Loo" heeft het aanzienlijk langer uitgehouden. Menigmaal is geprobeerd het te doen verwijderen, maar de Hiddinga's als eigenaren laten zich moeilijk vinden”. Tot zover Hepkema.

Maar toen Harmanus in 1852 overleed, lieten zijn broers Johannes en Klaas in een circulaire d.d. 22 februari 1853 weten, dat de door hun ’broeder’ nagelaten “Houtzaagmolen met al deszelfs annexen, benevens den Handel in Hout, Steenen, enz,” in eigendom werd overgedragen aan A.R. van Voorst, notaris, en J. Gijse Weenink, houtkooper. Zij memoreerden het vertrouwen en de achting, welke de familie en de voorouders sedert een tijdvak van ruim 140 jaar hadden mogen ondervinden.

Iets meer dan twee jaar na de overname van de molen Fortuna en de annexen - inclusief ‘Het Loo’ dienen Antonius Reynier van Voorst en mede-eigenaar Jan Gijse Weenink een aanvraag in voor het amoveren van het woonhuis, kad. A-431. Kort voor 1858 komt er een herschikking van de percelen, die allemaal tot het houtzaagmolencomplex behoren. In kadastrale termen noemt men dat een ”grensverandering” en een “vereeniging en afbraak”. Er ontstond kortom een nieuw perceel A-960 met een grootte van 18.38 are, waarop Antonius Reynier van Voorst een groot herenhuis laat bouwen in 1857 en een perceel A-959 van 8.26 are creeërt dat als weiland de leggers in gaat. Eerste bewoner wordt schoonzoon - de 28 jarige - Jan Gijse Weenink (afkomstig uit Zutphen), die op 21 mei 1857 in Heerenveen huwt met de 21 jarige Wijmtje van Voorst, de dochter van Antonius Reynier van Voorst en Christina Johanna Abigaël Rameau. Wij kennen dat als het huis waar de tweede echtgenote van jhr. Onno Reint van Andringa de Kempenaer (eigenaar van Jagtlust in Oudeschoot) vanaf 27 juni 1970 enkele jaren heeft gewoond, maar ook als het ‘notarishuis’ van liefst vijf ambtsopvolgers in het notarisberoep. We noemen ze alle vijf, omdat het een eeuw heeft stand gehouden. Rinze Barends, 1876-1910;  Lijkle Oppedijk, 1910-1924; Jacob Jouke de Heij, 1924-1957; Wibo H. de Boer, 1957-1977 en Nomdo Foppe Mulder, 1977-1978, alleen praktijk. Sindsdien is dit het kantoor van het adviesbureau voor verzekeringen c.a. Jan Henk Heddema op de hoek van de Burg. Falkenaweg met de Koornbeursweg.

Terug naar het schilderij, waar aan de linkerrand van de olieverf de zaag-en pelmolen ‘De Hoop’ van Sijbe Hendriks Tuijmelaar staat. In 1850 is de molen van Siebenga er immers nog niet, want deze komt pas in 1858 tot stand. De molengeschiedenis is behoorlijk uitputtend beschreven in ‘De sfeer van weleer. Over molens in Heerenveen”, door drs. D.M. Bunskoeke, 1991, en daarvan maken we natuurlijk dolgraag gebruik.

Ook voor de derde molen op dit schilderij hebben we de steun daarvan nodig. Het is de korenmolen die aan het westeinde van de Molensteeg heeft gestaan en de naam ‘De Windhond’ heeft gehad. Kort voor Pieter Pieters Zijlstra het schilderij maakt, staat in de Leeuwarder Courant van 9 januari 1849 de verkoop aangekondigd van een Wind-Korenmolen door notaris Gauke Peeting. De voorlopige toewijzing gaat plaats vinden op 28 januari in de Wijnberg van kastelein J.R. Boosman op de Dracht. Er is een woonhuis bij met twee kamers, erf, regenwatersbak, pomp en ruim bleekveld. Mocht het worden verkocht dan kan het per 12 mei worden aanvaard. Op 31 januari blijkt bij de finale verkoping (bij kastelein K.W. Feenstra) het bedrag van  fl.8800,- voor de molen te moeten worden verhoogd en het huis meer dan fl.835,- te moeten opbrengen.

Uiteindelijk wordt de nieuwe eigenaar molenaar Siebe Jeips Hoekstra. Na de plotselinge dood van Hoekstra in 1858 wordt Jan Hendriks Langhout bezitter, maar deze blijkt niet uit het molenaarshout gesneden. Hij probeert de molen in 1860 te verkopen, vindt geen koper en legt de zaak stil. Pas twee jaar later is het IJme Kuiper uit Oldemarkt, die de wieken weer - en soms te snel - laat wentelen. In 1880 heeft dat een desastreuse brand tengevolge met een onherroepelijke nasleep. Er mag niet worden herbouwd !!!

Nog juist boven de daken van de huizen aan de westkant van de Dracht moet het U zijn opgevallen. Het dak met het torentje van de kruiskerk - de Nederlands Hervormde Kerk Schoterland - in het absolute centrum van  Heerenveen. In die jaren rond 1850 is de kerkvoogdij bezig plannen te maken voor een verbetering van de toren. In 1859 komt het er uiteindelijk van en wordt er een nieuwe toren geplaatst aan de Herenwalzijde van het schip van de kerk. Ook de hoeken van het ‘kruis’ worden in die verbouwing meegenomen, zodat de ‘kruiskerk’ eigenlijk geen kruiskerk meer mag worden genoemd.

2013, april 28 - wibbo westerdijk - hip-backup