HIP-TIME MAGAZINE 67
Deze keer valt de de keus op foto 01782 uit de collectie van het Museum Willem van Haren. Niet zozeer vanwege de scherpte van de gebouwen op de achtergrond. Fotograaf Bruyns heeft daarvan wel betere exemplaren in zijn collectie opnamen. Dit in september 1972 gemaakte beeld vanuit het torentje van Crackstate is een mengsel van binnen-en buitenopname. Het gros van de fotografen zouden de borstwering hebben gezocht om steun voor de ellebogen te zoeken en de focus hebben gelegd op de omgeving om het vanuit dit perspectief vast te leggen. Of is het denkbaar dat de heer Bruyns een dergelijke hoogte gevoelsmatig bedreigend heeft ervaren. Lichte gevoelens van hoogtevrees? Hoe ook ervaren, het tijdstip is gunstig geweest om binnen het kader van het raamvak de meest prominente gebouwen nog in een ongerepte staat vast te leggen. De uitzondering vormt de voormalige rooms-katholieke kerk, die al ruim dertig jaren (1941) eerder van haar torentje is beroofd. De Watertoren is er nog in een onbedreigde, ongenaakbare staat. Oenemastate ziet er na de renovatie en restauratie van 1968 weer ‘spic en span’ uit en heeft een verleden als kantongerecht, gemeentehuis, zetel van het kadaster en grietenijhuis volledig achter zich gelaten. Over haar verleden als Grovestinsslot en Moerborgh zullen we dan maar niet meer spreken. De toekomst is een representatief gebouw voor de Inspectie der Directe Belastingen, met als hoogtepunt het weer zichtbaar maken en de restauratie van de uit 1663 daterende plafondschildering van de schilder Matthias van Pelckum. Jarenlang is de afbeelding uit het zicht geweest in ‘het zaal’. Board en schroten hebben de verwaarloosde en verrookte verflagen in al die jaren geen goed gedaan. Tijdens de reinigingsoperatie moet de Rijksgebouwendienst nog een duivels dilemma oplossen. Tussen de eerst benoemde zeer voorzichtige opererende restaurateur heer Sikma en de door Monumentenzorg ingeroepen expertise van de heer Otter is een groot verschil. Laatstgenoemde, die een intensievere schoonmaakbeurt voorstaat, krijgt de steun van Monumentenzorg en voert de opdracht in die zin ook volledig uit. Tevens met het resultaat dat de signatuur van de maker kan worden blootgelegd en het jaartal 1663. Ook wordt het bijzondere monogram van de opdrachtgevers Ernst van Haren en Catharina van Oenema schitterend zichtbaar gemaakt. De volledige restauratie van het gebouw gebeurt door Architectenbureau Van Manen en Zwart uit Drachten, die haar medewerker S. Algra een boekje laat schrijven met de titel “In en Om Oenemastate te Heerenveen” en dat ter gelegenheid van de ingebruikname op 3 maart 1968 presenteert.
Tussen de kolommen van de borstwering door zien we weer enkele bekende panden: van links naar rechts het pakhuis van ijzerhandelaar Overdiep, de achteringang van de winkel van diezelfde Overdiep en de achteringang van herenmodezaak Van der Kam.
Crackstatetorentje komt in juni 1945 in de belangstelling van de carillonliefhebbers. J.L. de Jong Lzn., muziekleraar en uitvoerend musicus, oppert publiekelijk de gedachte om in het koepeltje van de toren een carillon te plaatsen. De klokken kunnen dan de namen van de gevallenen krijgen en worden zodoende geëerd. De commissie ter oprichting van een “Monument voor de gevallen strijders uit de gemeente Heerenveen” willen dit idee niet overnemen. Hun idee om door de kunstenaar M. Vreugde het monument van de Van Maasdijkstraat te ontwerpen krijgt de voorkeur. Het idee van een beiaard laat J.L. de Jong Lzn. niet los en door zijn inspanningen vereert in 1949 een reizende beiaard van de firma Eijsbouts uit Asten (N.B.) Heerenveen met een bezoek. De Sneker beiaardier Flucie van Bergen - aangezocht door de Cultuurgemeenschap - ontlokte de Jong een enthousiaste reactie in de Friese Koerier. Hij betreurt het dat de ‘stemmen’ van de gevallenen niet middels een beiaard worden gehoord en hij verzucht: “Is daarmede het laatste woord gezegd inzake een Heerenveens klokkenspel?” Dat blijkt ruim tien jaar later als op een kernavond in juni 1960 de heer Jouke Hiemstra, audicien te Heerenveen, zijn compositie “Het Carillon van Heerenveen” ten gehore brengt. Blijkbaar heeft hij een sluimerende, gevoelige snaar geraakt bij de aanwezigen. De organisatoren steken de koppen bij elkaar met als resultaat dat acht zakenmensen spontaan twee klokken aanbieden. Het bestuur van de Spaarbank Heerenveen volgt ter gelegenheid van haar jubileum deze geste door een 60 kilo zware klok aan te bieden aan de carilloncommissie. Er zijn dan nog 44 nodig, waarvoor steun bij de bevolking wordt gezocht. De ‘Commissie Carillon Heerenveen’ wordt opgericht met als voorzitter Ab Taconis, namens de Oudheidkamer; secretaris Jouke Hiemstra, namens Toonkunstkoor; penningmeester IJme Kuiper, vertegenwoordiger van de Heerenveense middenstand en leden G. Bongers, J. Borger, J. Brongersma, J.C. Overdiep, S.R. Steensma en J. Suwijn. Inmiddels zijn er al contacten gelegd met twee landelijke beiaardmakers Van Bergen's Carillon-, Torenluidklokken-en Torenuurwerkenfabriek A.H van Bergen te Heiligerlee en De N.V. Petit & Fritsen, klokkengieterij in Aarle-Rixtel (N.Br.). Beiden willen dolgraag de order binnenhalen. De commissie laat tevens een onderzoek doen naar de technische geschiktheid van het koepeltje als ophangplaats voor zo’n grote hoeveelheid klokken. De directeur gemeentewerken en animator Jasper D. Boot laten technische tekeningen maken van de totale constructie.
Kortgezegd kan de Friese Koerier van 24 december 1962 trots aankondigen: "Heerenveens carillon aan gemeente overgedragen". Burgemeester G.H. Kuperus aanvaardt de 37 klokken, die door Van Bergen voor fl.21.750,- zijn geleverd. De heren Antonissen en - toekomstig stadsbeiaardier - Bokelman laten het instrument ‘klinken en daverje fier yn it rûn’ met het ‘Frysk bloed tsjoch op’.
Bokelman krijgt voor fl.750,- per jaar even zo goed behoorlijk wat bevoegdheden als contrôle van het carillon en levering van muziek voor de automatische bespeling. Vouwboeken en ponswerk betaalt de gemeente dan weer wel. In 1970 zijn er zoveel ervaringsgegevens en insidermeningen, dat een Enschedese deskundige Rinus de Jong het aandurft de lat hoger te willen leggen. Het pianoklavier moet worden vervangen door een stokkenklavier en de klokken moeten een tooncorrectie ondergaan, omdat ze niet zuiver zijn. In april 1972 wordt een nieuwe beiaardier gevraagd te solliciteren op een basissalaris van fl.1128,- per jaar.
In april 1984 wordt door een aantal ‘prominente’ Heerenveners een Commissie Crackstate Beiaard opgericht, die de directeur van de klokkengieterij van de Koninklijke Eysbouts in Asten bereid vindt het restauratiewerk op zich te nemen van de 37 klokken. Voor de financiering van deze megaklus (één à twee ton) is één van de akties de uitgifte van 2000 genummerde ‘Duisenbergbiljetten’ of biljetten van vijftig ‘skeisen’ met de beeltenis en de handtekening van dr. Willem Duisenberg, oud-Heerenvener en directeur van de Nederlandse Bank.
Het kwaliteitsonderzoek betekent voor 17 klokken, dat ze niet meer geschikt zijn te maken. Deze zijn bij opbod verkocht onder de bewoners. Twintig andere worden in februari 1983 uit het koepeltje getild en op restauratie-transport gezet naar Eijsbouts in Asten. De commissie rekent erop, dat ze de middelen bijelkaar krijgt. Onder andere wordt een grote verloting georganiseerd, waarvan de trekking wordt gehouden op ‘Skoattermerke’ 1 juni 1985. Op 24 oktober 1985 is het dan eindelijk zover dat de Nieuwhornster beiaardier Wijnands met een concert de feestelijke overdracht van de Gemeente aan de Commissie cachet mag geven. Misschien heeft hij op die wekelijkse donderdagkoopavond ook het ‘Bruidskoor van Wagner’ ten gehore gebracht, terwijl dat bij huwelijksvoltrekkingen ook via de automatische band over de partners en hun gasten kan worden uitgestrooid.
De Commissie Crackstate Beiaard, later de Stichting Carillon Heerenveen, bedenkt steeds weer nieuwe akties om voldoende middelen ter beschikking te krijgen voor het beheer. Ook krijgt ze in 1988 van de Amrobank fl.2500,- ter gelegenheid van de opening van haar nieuwe kantoor aan het Burgemeester Kuperusplein. Een bijzondere aktie om aan nieuwe melodieën voor het computergestuurde carillon te komen is de aktie ‘Blij met de Beiaard’. Bedrijven en instellingen laten voor fl.99,- een lied programmeren, dat ze zelf hebben uitgezocht. Zo maakt rederij Holwerda de keus voor ‘Blowin’ in the wind’.
De laatste ontwikkeling in dit dossier is, dat de stichting in de Leeuwarder Courant van 7 juni 2013 bekend maakt het beheer van het carillon aan de gemeente te moeten teruggeven. Zij ziet geen kans meer bestuursleden bereid te vinden die taak op zich te nemen. De stichting is opgeheven. Zal de gemeente bereid blijken en in staat zijn dit ‘rijke bezit’ voor de toekomst te waarborgen?
2013, oktober 6 - wibbo westerdijk - hip-backup
